VOV4.Bahnar - Khei năr âu ki, gơnơm iŏk yua tơnăp tơdrong hiôk kơ tơring, kon pơlei jang mir păng anih choh jang sa apŭng Đăk Đoa, dêh char Gia Lai hlôi pơjing đei dôm tơdrong tơguăt jang păng pơjing tơring pơtăm tơmam drăm tĕch ăn teh đak đe, đơ̆ng noh hơvơn đei anih jang mŭk drăm asong jên pơm jang. KIơ̆ đơ̆ng noh, hơtŏk tơdrong pơm jang kơ kon pơlei păng roi năr roi hơtŏk tơdrong choh pơtăm kiơ̆ trong 'nao.

Mă jing tơring kon pơlei erih jang xa lơ noh bơngai Bahnar, mă lei dang ei, xăh Glar hlôi jing tơring pơtăm ka phê kiơ̆ pơkăp vă tĕch ăn teh đak đe xă hloh kơ apŭng Đăk Đoa. Jô̆ truh tong anê̆ xơnăm 2022, hơgăt ka phê đei choh jang kiơ̆ pơkăp nhen 4C, Rainforest, UTZ tơ̆ âu hlôi tŏk truh kơ rơbâu ha. Ƀok Lê Hữu Anh – Kơdră Hơp tak xăh Choh jang xa păng Tĕch pơdro Lam Anh (apŭng Đăk Đoa) ăn tơbăt, ăh tơchơ̆t tơguăt jang atŭm hăm kon pơlei choh jang xa xăh Glar, anih jang ƀơm lơ tơnap tap, kơlih kon pơlei hlôi juăt hăm trong pơm jang xo, yua pơgang hơdrông păng phŏng hoă hŏk lơ. Tơdrong mă âu pơm ăn cham char teh păng jơhngơ̆m janư kon bơngai ưh kơ 'lơ̆ng, plei ka phê ưh đei xơđơ̆ng, xơnăm đei yua, xơnăm ưh, tơdrong erih kon pơlei adoi ƀơm lơ tơnap tap.

Mă lei, đơ̆ng rŏng kơ lơ năr akŏm lăm pơhrăm, hk hơlen kơtă lơ̆m pơgar ka phê pơm jang kiơ̆ pơkăp tĕch ăn teh đak đe, ƀôh đei yua lơ tơdrong nhen: vei 'lơ̆ng cham char, xơđơ̆ng plei iŏk yua, tơdrong 'lơ̆ng, 'lơ̆ng hăm jơhngơ̆m jăn păng cham char... kon pơlei vang jang kiơ̆ pơkăp roi năr roi kơdrâ̆m. Dang ei, dôm unh hnam kon pơlei choh jang ka phê lơ̆m pơkăp UTZ kơ hơp tak xăh hlôi juăt jăm trong jang ưh gan yua phŏng hoă hŏk, hơtŏk phŏng hla 'long uh bŭk hưuh kơ, mă kăl ưh đei yua pơgang pơlôch 'nhĕt. Ƀok Lê Hữu Anh – Kơdră Hơp tak xăh Lam Anh ăn tơbăt: “Đei tơlĕch chă tơmang anih jang, hơlêm đe  'nhŏng oh jang tơnăp đang kơnoh năm truh tơ̆ var pơgar unh hnam pơm jang vă chă hơlen băt, tơgŭm dôm bơngai 'meh jang hadoi băt hơdăh hloh găh pơkăp pơm jang dar deh xơkơ̆t đei tơdrong đei jơnei lơ̆m rim tơplih pơm jang đơ̆ng trong xo jang kiơ̆ trong 'nao. Đơ̆ng 30 unh hnam dơnơm păng dôm var pơgar tơm noh pơtoi kon pơlei lơ̆m tơring păng dôm tơring tơjê̆ truh kơdih vang jang. Truh khei năr dang ei, ăh pơyan jang xơnăm 2021- 2022 âu, noh đei hloh 200 unh hnam vang jang tơplih trong pơkăp pơm jang”

            ‘Nguaih kơ ka phê, dang ei tơ̆ apŭng Đăk Đoa, oei đei lơ tơmam choh pơtăm dơnơm nai duh hlôi đei pơtăm kiơ̆ pơkăp hưuh kơ rơgoh ‘lơ̆ng, vei xơđơ̆ng tơchơ̆t tĕch ăn teh đak đe nhen hơgăt pơtăm tiu, chăn hroi đơ̆ng kon pơlei jang mir dôm xăh Nam Yang, xăh Trang, Hà Bầu; prit  Nam Mih tơ̆ xăh Ia Pết…

Gơnơm pơjing đei tơring juăt choh jang xa dơnơm, tơ̆ tơring dang ei hlôi hơvơn đei 5 anih jang mŭk drăm păng 13 hơp tak xăh axong jang, tơguăt hăm kon pơlei, mă blŭng pơjing đei kơjă tơmam choh pơtăm xơđơ̆ng. Duh gơnơm đơ̆ng noh, kon pơlei jang mir hlôi mă blŭng tơrĕk hăm tơdrong choh pơtăm kiơ̆ trong ‘nao, iŏk yua chap tơlei lơ̆m pĕ plei dăh mă ruih đak, pruih phŏng hăm kơmăi, mong ƀiơ̆ huach... Pơmai Ka Sơn – oei tơ̆ xăh Ia Đơk, apŭng Đăk Đoa jang kŏng nhơ̆n lơ̆m pơkăp pơtăm prit tĕch ăn teh đak đe kơ minh anih jang mŭk drăm tơ̆ xăh Ia Pết ăn tơbăt: “Athei jang mă rơgoh, pơkăp mă kơchăng vă prit hoai pơchăh. Kiơ̆ kơ tơring tĕch, phơ phŏ tĕch ăn teh đak Nhâ̆t, Trung Quốc, Hàn Quốc noh athei kơchăng tơnăp. Mưh tơmam drăm glăi, đe pơdreo tơvih, noh kăp gĭt tơpă. Ba jang ka phê noh 1 xơnăm pơtơm đei yua minh ‘măng, ưh đei jên yua rim khei. Oei jang tơ̆ âu, đei jên khei xa rim khei, ba đei jên pơvih ăn tơdrong erih. Tơ̆ âu trŏ hăm pơmai oh lơ̆m pơlei, trong nơnăm noh xơđơ̆ng hloh kơ năm jang tơ̆ tơring kơdrâ̆m”.

Ƀok Trương Trọng – tang măt ăn anih jang mŭk drăm axong choh jang xa kiơ̆ trong ‘nao pơtăm tơmam ‘măn tĕch ăn teh đak đe tơ̆ Đăk Đoa ăn tơbăt găh tơdrong tơplih đơ̆ng kon pơlei tơ̆ tơring: “Mă blŭng, đe ưh đei kiơ̆ pơkăp đơ̆ng kŏng ti, pơm ưh kơ trŏ pơkăl đơ̆ng kŏng ti tơlĕch, mă lei đơ̆ng rŏng đunh khei năr pơm jang, đe ƀôh pơm jang đei yua xơđơ̆ng, mă 2 noh anih jang mŭk drăm đei pơkăp tơgŭm ăn bơngai pơm jang kơpal kơ 22 năr noh gô đei xa jên hơpăh kơyươ pơ ‘nam. Dôm bơngai jang pơ ‘nam noh đei kĭ pơm jang prăt xơnăm hăm kŏng ti, đei đŏng ƀaoh hiêm xăh hô̆i, dôm tơdrong pơyua năm hadoi noh bơngai jang đei yua ngăl. Kơyươ noh hơvơn đei lơ bơngai bơ̆ jang hơnơ̆ng ăn tơdrong tơlĕch jang”

Atŭm hăm dôm tơring choh pơtăm tơmam drăm đei iung jing, anih jang mŭk drăm axong pơm tơlĕch tơmam tĕch ăn teh đak đe, kon pơlei jang mir Đăk Đoa, Gia Lai hlôi lăp, tơplih păng tŏk bŏk oei jang hadoi kơjăp hloh lơ̆m tơdrong hơtŏk kơjă tơmam choh pơtăm. ‘Nâu duh jing trong tơm ăn tơdrong tơplih kăp gĭt đơ̆ng choh jang xa tơ̆ tơring đơ̆ng hơtŏk pơih xă truh hơtŏk kơjăp ‘lơ̆ng, hơtŏk kơjă tơmam drăm pơm tơlĕch đei.

Pơgĕnh tơdrong rơvơn găh tŏ ‘mi kial păng groi tĕh trŏ lăp hăm ‘long pơtăm kăp gĭt, mă kăl ‘nŏh chehphe, apŭng Đak Đoa, dêh char Gia Lai hlôi păng tŏk bŏk tơlĕch jang kiơ̆ chŏh jang sa tŭh mơ̆r kmăi kmŏk gơ̆h hơgei. Ƀok Nguyễn Kim Anh - Kơdră chĕp pơgơ̆r Dơnŏ anĭh vei lăng Chŏh jang sa păng Atŏk tơ iung tơring tơrang apŭng Đak Đoa tơroi tơbăt hơdăh dôm tơdrong yan au ‘moi kiơ̆ pơma dơnŭh tơ̆ hơla au.

- Ƀok ăi, khei năr au ki, apŭng Đak Đoa lăng ba lơ liơ găh atŏk tơ iung rim tơmam drăm chŏh jang sa kơ apŭng vă tơgŭm ăn tĕch mơdro tơ̆ tĕh đak đe:

- ɃokNguyễn Kim Anh: Apŭng Đak Đoa ‘nŏh jing apŭng chŏh jang sa hlŏh 45.000 ha tĕch jang sa, găh să tĕh gô̆h, tôch lăp ăn lơ kơ loăi ‘long pơtăm. Mă kăl kơ apŭng Đak Đoa ‘nŏh jĭ ‘long chehphe hăm hlŏh 28.000ha, tiêu hlŏh 2.000ha; ‘ngoăih kơ ‘nŏh krô̆i hroi vă jê̆ 1.000ha; ‘Long chehphe ‘nŏh nhôn hlôi tơgoăt jang hơdoi hăm 5 hơnĭh mơdro sa tơm vă jang sa ƀlep tơdrong pơkăp ‘lơ̆ng 4C, Rainforest. Hơgăt tĕh jang kiơ̆ ƀlep tơdrong pơkăp ‘lơ̆ng gơ̆h tech mơdro tơ̆ tĕh đak đe ‘nŏh hlŏh 10.000ha hăm chehphe. Găh krô̆i hroi, ‘nŏh jei hlôi jang hơdoi hăm rim hơnĭh mơdro sa lơ̆m apŭng păng kon pơlei jei hlôi apĭnh pơjing mã tơring pơtăm, jang sa kiơ̆ pơkăp ‘lơ̆ng VietGAP, trŏ lăp ăn tĕch mơdro kơ đe. Tiu ‘nŏh nhôn jang hơdoi păng pơchŏh trong ăn rim hơp tak xah jang kiơ̆ tơdrong pơkăp ‘lơ̆ng tŭh mơ̆r hăm hơgăt tĕh mir să 40ha.

- Hăm tơdrong tơplĭh ‘nao kơ Đak Đoa, mă kăl lơ̆m pơjing tơring pơtăm ‘long pơtăm pơm tơlĕch tơmam drăm ‘nŏh hlôi tơplĭh lơ liơ hăm tơdrong erĭh sa, trong jang sa kơ kon pơlei, mă kăl hăm bơngai Bahnar?

- Ƀok Nguyễn Kim Anh: Bơngai Bahnar jei hlôi jang kiơ̆ trong chŏh jang sa rơgŏh ‘lơ̆ng, chŏh jang sa tŭh mơ̆r vă trŏ lăp hăm tơdrong tĕch mơdro tơ̆ tĕh đak đe. Tơdrong atŏk tơ iung chŏh jang sa kmăi kmŏk hơgei, jang sa kiơ̆ ƀlep tơdrong pơkăp ‘lơ̆ng, mă kăl ‘nŏh hăm kon kông ‘nŏh kon pơlei hlôi vă joăt bơih. Kon pơlei ‘nŏh bơngai kŏng nhân kơ hơnĭh mơdro sa tơm đei hŏk pơhrăm jang sa vă jang kiơ̆ ƀlep ‘lơ̆ng, ƀlep trong pơchŏh ăn, jơhngơ̆m đon kon pơlei dang ei jei hlôi hlô̆h vao tơplĭh lơ bơih. Đe sư hlôi jang kiơ̆ khoa hŏk, ‘lơ̆ng hơ iă hlŏh kơ sơ̆, jang sa kiơ̆ pơkăp rơgŏh ‘lơ̆ng, kơ jăp, ư̆h gan iŏk yua pơgang vei lăng ‘long pơtăm, prôi phŏng jei ƀlep pơyan, ƀlep pơkăp.

- Lơ̆m khei năr kơnh, apŭng Đak Đoa đei pơchŏh trong yă kiơ vă tơring pơtăm ‘long pơtăm ăn tĕch mơdro tơ̆ tĕh đak đe, vă atŏk jang sa iŏk đei kơ jăp păng tơdrong erĭh sa kơ kon pơlei sơđơ̆ng?

- Ƀok Nguyễn Kim Anh: Lơ̆m jăl jang 2021-2025, apŭng tơlĕch jang kiơ̆ trong hơmet ăn kơ dêh char ‘nŏh hơmet pơ ‘lơ̆ng chŏh jang sa. Nhôn jei hlôi pơchŏh trong vă atŏk măt tơmam drăm chŏh jang sa. Mă ƀar ‘nŏh pơchŏh trong pơjing đei tơmam drăm ‘lơ̆ng, ư̆h kơ lăng kơ jăp lơ̆m plei ăl, sơđơ̆ng ăn jang sa kơ jăp ‘lơ̆ng, ư̆h khan sơnăm đei sơnăm ư̆h. Mă pêng ‘nŏh pơjing đei tơring pơtăm, pơtrŭt ăn rim hơnih mơdro sa, khŭl jang hơdoi, hơp tak xah, khŭl kon pơlei jang sa hơdoi rim khŭl, sơđơ̆ng ăn tĕch mơdro hlot rim tơmam drăm.

‘Ngoăih kơ ‘nŏh, nhôn atŭm hăm rim hơnĭh bơ̆ jang chă pơrô̆ pơrôp kon pơlei jang kiơ̆ ƀlep tơdrong pơkăp ‘lơ̆ng hăm dôm tơmam drăm chŏh jang sa tơm kơ apŭng, đei apĭnh pơm tơlĕch đei rim mã tơring pơtăm, pơm hơyak kăl mư̆h hơnĭh kơdro sa ‘mĕh vă ‘nŏh đei tôm rơvơn vă tĕch mơdro ăn tĕh đak đe. Nhôn tŏk bŏk jang hơdoi hăm Hơnĭh vei lăng chŏh pơtăm dêh char Gia Lai pơrô̆ pơtho tơbăt ăn kon pơlei tơchơ̆t hơdăh mã tơring pơtăm, pơkăp ‘lơ̆ng chŏh jang sa kiơ̆ trong VietGAP trŏ ƀlep hăm tơdrong ‘mĕh vă. Pơchŏh trong ăn găh mã tơring pơtăm, nhôn atŭm hăm hơnĭh mơdro sa vă băt hơdăh tơring tơnglăng sơđơ̆ng ƀlep tơdrong pơkăp ‘lơ̆ng, athei Hơnĭh vei lăng chŏh pơtăm dêh char apĭnh athei Dơnŏ anĭh tơm vei lăng Chŏh jang sa păng Atŏk tơ iung tơring tơrang hrôih ƀơk ăn mã tơring pơtăm ăn kon pơlei.

Găh pơtrŭt, nhôn oei hơnơ̆ng lăng kơ jăp atŏk tơ iung rim tơmam drăm kiơ̆ trong pơm tơlĕch ‘lơ̆ng. Hăm rim tơmam drăm đei kơ tơring vă atŏk tơ iung pơjing đei tơmam drăm OCOP tơgŭm ăn kon pơlei đei tơmam drăm kơ dĭh, trŏ ƀlep hăm tơdrong đe ‘mĕh vă răt iŏk.

- Lei ah, bơnê kơ ih ƀok hơ!

Tơblơ̆ nơ̆r: Lan - Amazưt