VOV4.Bahnar -  Đăk Lăk dang ei tŏk bŏk oei hơtŏk jing dêh char dơ̆ng mă 2 găh hơgăt sâu riêng lơ̆m jâ̆p teh đak, đơ̆ng rŏng kơ dêh char Tiền Giang hăm pơhlom 15.000 ha. ‘Nâu jing tơdrong hiôk kơ Đăk Lăk ƀơ̆t Anih tơm Choh pơtăm păng Hơtŏk tơring tơrang Việt Nam păng Anih tơm Haih kuan Trung Quốc hơlen  Tơchơ̆t kĭ pơkăp  “Pơkăl hơlen pơrang ‘long pơtăm hăm plei sâu riêng tĕch tơlĕch đơ̆ng Việt Nam ăn Trung Quốc”, tơdrong mă âu dang nhen tơdrong tĕch tơlĕch ăn Trung Quốc pơtơm pơih ‘măng dơnơm hăm hơdrĕch ‘long pơtăm âu. Thoi noh Đăk Lăk hlôi đei tơdrong hơmet thoi yơ vă plei sâu riêng Đăk Lăk gơh tĕch tơlĕch ăn tơring 1,4 tih măt kon pơlei âu.

          Unh hnam ƀok Trần Văn Chiến, tơ̆ pơlei Jung, xăh Ea Yông, apŭng Krông Pach đei 4 hectar 7 sao juăt pơtăm tơm sâu riêng. Găn ga lơ tơnap tap păng pơxơ̆n hăm hơdrĕch sâu riêng Dona hloh 18 xơnăm kơ âu, ƀok ăn tơbăt, chơt hơ iă ăh kơtơ̆ng đei Trung Quốc drơ̆ng nơ̆r răt tơmơ̆t dơnơm sâu riêng Việt Nam. Ƀok Nguyễn Văn Chiến duh băt hơdăh, âu jing trong hiôk tih tên mă lei adoi ƀơm lơ tơnap tap ăn sâu riêng Đăk Lăk ƀơ̆t tơring tĕch răt Trung Quốc pă đei “hiôk” mă pơkăl lơ tơdrong tơchơ̆t kăp gĭt hloh găh tơchơ̆t rơgoh ‘lơ̆ng tơmam drăm xa: “Ưh adrô̆ kơdih inh mă trong pơkăp tĕch tơlĕch sâu riêng ăn teh đak đe  nhôn xô̆ hơ̆k kơlih kon pơlei pơm jang ‘meh tơmam pơtăm đei ‘lơ̆ng hloh gơh tĕch đei kơjă kăp, noh xô̆ hơ iă. Tơchơ̆t VietGap nhôn hlôi đei bơih. Noh jing minh lơ̆m dôm tơchơ̆t tĕch tơmam ăn teh đak đe. Mă ƀar noh pơkăp kơsô̆ tơring pơtăm nhôn tŏk bŏk tơlĕch jang tơtom vă tĕch tơlĕch ăn teh đak đe”.

Ưh adrô̆ kon pơlei pơtăm sâu riêng mă hăm dôm anih jang mŭk drăm vang tĕch sâu riêng ăn teh đak đe duh hlôi kơchăng vang jang hadoi. Hơdăh noh Kŏng ti Kôh phân Tĕch răt hăm teh đak đe Dũng Thái Sơn (Đăk Lăk). Atŭm hăm keh đang dôm hla bar pơkăp xơkơ̆t đei tơring pơtăm păng anih ‘nŭng tơmam kiơ̆ pơkăp đơ̆ng teh đak răt tơmơ̆t tơlĕch, kŏng ti tŏk bŏk tenh kuăng pơm jang hăm unh hnam kon pơlei, hơp tak xăh vă tơbang kơsô̆ pơkăp tơring pơtăm. Dang ei kŏng ti hlôi pơjing đei 33 kơsô̆ pơkăp tơring pơtăm ăn hloh 1.000 ha pơtrruh ăn Trung Quốc xơkơ̆t đơ̆ng xơnăm 2021. Xơnăm 2022, kŏng ti pơtoi tơguăt hăm 20 hơp tak xăh lơ̆m dêh char hlôi pơjing đei 3.000 ha kơsô̆ pơkăp tơring pơtăm (lơ̆m noh hô sơ keh đang noh 2.500 ha ), pơkăp truh đĭ xơnăm, kŏng ti gô pơjing đei 5.000 ha dơ̆ng. ‘Nguaih kơ noh, kŏng ti đei 17 anih ‘nŭng pơkăp đơ̆ng Tiền Giang truh Tây Nguyên. Ƀok Lê Minh Tâm, Phŏ Kơdră Kŏng ti Kôh phân Tĕch răt tơmam hăm teh đak đe Dũng Thái Sơn ăn tơbăt: “Anih jang mŭk drăm nhôn hlôi kơchăng kơsô̆ pơkăp anih ‘nŭng păng kơsô̆ pơkăp tơring pơtăm. Vă ning mônh kơnh ‘măng tĕch ăn teh đak Trung Quốc, nhôn tŏk bŏk hơmet dôm hơyak jang noh pơjing 12 anih ‘nŭng plei ‘long xa vă tĕch ăn teh đak Trung Quốc. Tơlĕch pơjing dôm kơsô̆ pơkăp tơring pơtăm ăn dôm apŭng kơ Đăk Lăk nhen Cư Mgar, Krông Buk, Krông Năng… vă kơsô̆ lơ ƀlep hăm pơkăp kơ anih ‘nŭng plei ‘long xa”.

Đăk Lăk dang ei đei hloh 15.000 ha sâu riêng, đei 17,6% hơgăt pơtăm kơ jâ̆p teh đak păng jing dêh char đei hơgăt xă mă 2 (đơ̆ng rŏng dêh char Tiền Giang); kơsô̆ pơyua lơ̆m xơnăm 2022 pơhlom 150.000 tâ̆n păng kơchĕng truh xơnăm 2025 noh 300.000 tâ̆n. Hăm teh, cham char hơyuh tô̆ ‘mi, trŏ ƀlep, dôm hơdrĕch sâu riêng đei kon pơlei Đăk Lăk pơtăm lơ nhen Ri6, Dona… đei kơjă kăp găh mŭk drăm. Ƀok Vũ Đức Côn, Phŏ Kơdră Anih Choh jang xa păng Hơtŏk tơring tơrang dêh char Đăk Lăk ăn tơbăt: vă xơng anih axong jang tĕch tơlĕch dơnơm ăn teh đak Trung Quốc, anih choh jang xa Đăk Lăk hlôi tơrĕk hơtŏk tơring pơtăm kơjăp xơđơ̆ng kơtă ăh Tơchơ̆t kĭ pơkăp pơtơm đei chih akŏm. Atŭm hăm noh, Anih Choh jang xa Đăk Lăk hlôi jang atŭm hăm Anih tơm Vei lăng ‘long pơtăm (lơ̆m Anih tơm Choh jang xa păng Hơtŏk tơring tơrang) tơlĕch tơroi tơbăt, pơtho păng axong kơsô̆ pơkăp tơring pơtăm, kơsô̆ pơkăp anih ‘nŭng plei ‘long tĕch tơlĕch ăn teh đak đe.  Truh dang ei, Anih choh jang xa hlôi pơjing tơring pơtăm sâu riêng akŏm ‘măn tĕch tơlĕch ăn teh đak đe hăm hơgăt pơkăp hloh 1.500 ha păng 24 kơsô̆ pơkăp anih ‘nŭng lơ̆m jâ̆p dêh char.  

Mă lei kiơ̆ kơ ƀok Vũ Đức Côn, Kơthơ Tơchơ̆t tơpă jing dôm tơdrong pơkăl kih thươ̆t athei găh tĕch tơlĕch ăn teh đak đe pơm kiơ̆. Kơyươ noh, vă plei sâu riêng Đăk Lăk gơh tĕch tơlĕch ăn teh đak đe Trung Quốc xơđơ̆ng, kơjăp noh rim tơring, anih jang mŭk drăm, bơngai jang mir athei hơnơ̆ng hơtŏk pơ ‘lơ̆ng, tơdrong juăt jang lơ̆m pơm kiơ̆ pơkăp hơtŏk kơjă vă pơm kiơ̆ ƀlep pơkăl tơchơ̆t tơlĕch lơ̆m Tơchơ̆t kĭ pơkăp: “Kơsô̆ pơkăp tơring pơtăm, kơsô̆ pơkăp anih ‘nŭng plei ‘long đei găh Trung Quốc xơkơ̆t atŭm hăm tơchơ̆t kĭ pơkăp hlôi đei kĭ, oei tơmam drăm bơ̆n đei tĕch truh noh athei đei tơdrong hơlen xơkơ̆t ‘mơ̆i. Vă sâu riêng gơh tĕch ăn Trung Quốc kơjăp xơđơ̆ng noh hơnơ̆ng adrin đơ̆ng pơm tơlĕch, vei lăng ‘nŭng plei ‘long truh tơdrong chơ pơdŭ bơ̆n athei hơnơ̆ng pơm kiơ̆ tơchơ̆t đơ̆ng teh đak răt tơmơ̆t”.

Ƀôh hơdăh, Đăk Lăk hlôi đei khei năr hơmet tơnăp ăn plei sâu riêng gơh tĕch tơlĕch dơnơm ăn teh đak đe. Tơchơ̆t kĭ pơkăp đei kĭ pơm gru kơnăl minh hơyak kăp gĭt vă plei sâu riêng Việt Nam gơh tơlĕch ataih hloh. Mă lei, vă jang tơnăp chă tơring tĕch tơlĕch tơ̆ teh đak đe, mă hăt noh Trung Quốc gơh kơjăp xơđơ̆ng, Đăk Lăk duh oei lơ tơdrong jang athei pơm tơbang hơnăn, iŏk yua kơmăi kơmŏk ‘nao rơgei hloh lơ̆m tơdrong tơroh pơm jang.

Tơdrong tơchơ̆t đei kĭ pơkăp ƀar păh Dơnŏ anih tơm vei lăng Choh jang sa păng Atŏk tơ iung tơring tơrang hăm Dơnŏ anih tơm vei lăng tĕch mơdro hăm tĕh đak đe Trung Quốc tơbăt hơdăh mĭnh trong gĭt kăl lơ̆m tĕch mơdro plei sâu riêng năm tơ̆ tĕh đak Trung Quốc. Mư̆h lei tơdrong pơma đam kĭ pơkăp đei pơgơ̆r lơ liơ, dôm nơ̆r pơma kăl lơ̆m tơchơ̆t ‘nŏh yă kiơ păng sâu riêng Việt Nam kăl đei lơ liơ vă đei Trung Quốc drơ̆ng nơ̆r răt iŏk. Vă tơl hơdăh nơ̆r apĭnh au, bơngai chĭh tơdrong tơroi au đei pơma dơnŭh hăm ƀok Nguyễn Quang Hiếu, Kơdră Hơnĭh jang hơdoi hăm tĕh đak đe păng pơre nơ̆r găh Hơnĭh vei lăng ‘long pơtăm kơ Dơno anĭh tơm vei lăng Chŏh jang sa păng Atŏk tơ iung tơring tơrang.

- Ƀok ăi, ih tơroi lăng găh jơ ‘năr pơma đam ƀar păh Dơnŏ anih tơm vei lăng Choh jang sa păng Atŏk tơ iung tơring tơrang hăm Dơnŏ anih tơm vei lăng tĕch mơdro hăm tĕh đak đe Trung Quốc vă gơ̆h kĭ pơkăp tơdrong tơchơ̆t “Athei khăm hơlen ‘long pơtăm hăm plei sâu riêng đơ̆ng Việt Nam tĕch tơ̆ Trung Quốc”? 

- Ƀok Nguyễn Quang Hiếu: Rŏ năng găh tơdrong đei păng tơdrong ‘lơ̆ng kơ ‘long sâu riêng hlôi đei Kơdră chĕp pơgơ̆r Hơnĭh tơm, kơdră chĕp pơgơ̆r hlôi sơkơ̆t hơdăh đơ̆ng hơdrol sơnăm 2018 bơih. Kơ yuơ lơ lŏh, hăm tơdrong pơrô̆ jang kơtang, nhôn hlôi tĕnh koăng pơjing đei hla bơar hô sơ găh sâu riêng vă ba ăn hơnĭh tĕch mơdro Trung Quốc. Đơ̆ng rŏng 4 sơnăm pơma đam hăm tôch lơ ‘măng pơma đam găh kih thuơ̆t, rim ‘măng dăr lăng ‘nŏh trŭh po đơ̆ng rŏng năr 11/7 kơdră chĕp pơgơ̆r Dơnŏ anih tơm vei lăng Choh jang sa păng Atŏk tơ iung tơring tơrang hăm Kơdră chĕp pơgơ̆r Dơnŏ anih tơm vei lăng tĕch mơdro hăm tĕh đak đe Trung Quốc hlôi vang kĭ pơkăp hla bơar tơchơ̆t au. ‘Nau jing minh hơyak gĭt kăl vă pơ̆ih đei trong ‘nao ăn hơnĭh jang sâu riêng kơ Việt Nam.

- Mư̆h lei nơ̆r pơma lơ̆m hla bơar Tơdrong tơchơ̆t au ‘nŏh yă kiơ păng dôm tơdrong yă kiơ kăl hơlen hlŏh lơ̆m tơdrong tơchơ̆t ‘nau hŏ ƀok?

- Ƀok Nguyễn Quang Hiếu: Găh dôm tơdrong pơ koĕl lơ̆m tơchơ̆t kơthơ ‘nŏh mĭnh hla bơar tơchơ̆t trŏ ƀlep lei lăi rim tơdrong tơchơ̆t mă păh Trung Quốc tơlĕch ăn. Mă kăl lơ̆m tơdrong tơchơ̆t au kăl lăng hơlen nhen tơ̆ hơla au: mă blŭng đĭ đăng mir pơgar sâu riêng, rim hơnĭh tĕch mơdro kăl kĭ pơkăp păng đei Dơnŏ anih tơm vei lăng tĕch mơdro hăm tĕh đak đe Trung Quốc  adoi nhen Dơnŏ anih tơm vei lăng Choh jang sa păng Atŏk tơ iung tơring tơrang drơ̆ng nơ̆r ‘mơ̆i mă gơ̆h. Lơ̆m rim hơnĭh tĕch mơdro păng rim tơring pơtăm kăl ăn khŭl kang ƀô̆ kih thuơ̆t bơ̆ jang vă vei lăng ‘lơ̆ng găh plei rơgŏh ‘lơ̆ng ƀlep tơdrong pơ koĕl đơ̆ng tơchơ̆t. Găh păh rim hơnĭh bơ̆ jang vei lăng iung jang nhen Dơnŏ anĭh vei lăng ‘long pơtăm ‘nŏh nhôn jei đei chă pơtho tơbăt rim tơdrong tơchơ̆t au mă hơdăh păng mă jơ̆p jang trŭh tơ rim tơring, đơ̆ng nŏh trŭh rim hơp tak xah, rim tơring lơ̆m tĕh đak. Păng trŭh hloi rim hơnĭh tĕch mơdro plei sâu riêng tơ̆ tĕh đak.

-Nhen ih ‘nao tơroi dôm tơdrong ‘nao kăl kơchăng hăm dôm tơdrong lơ̆m Hla bơar Tơchơ̆t au, mă lei kiơ̆ kơ ih, tơdrong yă kiơ tơnap tap hlŏh, bơ̆n kăl hơmet pơ ‘lơ̆ng vă gơ̆h tĕch hlot plei sâu riêng năm tơ̆ tĕh đak Trung Quốc?

- Ƀok Nguyễn Quang Hiếu: Rŏ năng dôm tơdrong tơnap tap lơ̆m tơdrong tơchơ̆t kơthơ au găh lơ̆m dôm trong ‘nao kơ tơdrong tơchơ̆t kơthơ au pơtêng hăm rim tơdrong joăt joe sơ̆ ki ‘nŏh kăl ăn kang ƀô̆ kih thuơ̆t vei lăng ‘lơ̆ng rơgŏh plei sâu riêng ‘nŏh. ‘Ngoăih kơ ‘nŏh rim mir pơgar pơtăm jei pơm kiơ̆ rim tơdrong tơchơ̆t găh jang kiơ̆ chŏh jang sa ‘lơ̆ng VietGap, IBM. Găh rim trong jang hơdrol au ki rŏ năng hăp phara ƀiơ̆, mălei mư̆h đĭ kĭ pơkăp tơdrong tơchơ̆t lei bơ̆n kăl pơm kiơ̆ ƀlep rim tơdrong pơkăp lơ̆m tơdrong tơchơ̆t hloi. Vă đei păh Trung Quốc drơ̆ng nơ̆r, rŏ năng păh Trung Quốc năm dăr lăng hloi, mă ư̆h ‘nŏh pơjao ăn păh Việt Nam dăr lăng hơlen. Mă lei, vă atŏk tơ iung jang sâu riêng đei iŏk yua kơ jăp lei kăl pơm kiơ̆ mă ƀlep rim tơdrong pơkăp au. Lơm khei ‘năr tơlĕch jang kiơ̆ tơdrong tơchơ̆t au găh păh Trung Quốc gô atŭm hăm păh Việt Nam hơnơ̆ng pơgơ̆r năm dăr lăng joăt joe kiơ̆ khei ‘năr pơkă, năm dăr lăng hăt hot hloi hăm rim hơnĭh tăh pơdŭ plei sâu riêng păng tơring pơtăm. Kơ yuơ lơ lŏh hơpơi ‘mĕh vă rim tơring vang iung jang kiơ̆ tơnăp vă vei kơ jăp tơdrong ‘lơ̆ng rơgŏh ƀlep pơkăp adoi nhen tơdrong pơm kiơ̆ đơ̆ng bơngai vang tĕch mơdro tơmam drăm tơ̆ tĕh đak đe. Mă kăl tơdrong hlôh vao găh rim tơdrong pơkăp vă bơ̆n pơm kiơ̆ ƀlep nơ̆r athei đơ̆ng păh Trung Quốc.

-Ƀok ăi, lăp đơ̆ng rŏng kĭ pơkăp tơdrong tơchơ̆t ‘nŏh sầu riêng Việt Nam hăm gơ̆h tĕch mơdro tơ̆ tĕh đak Trung Quốc hloi ưh, păng Việt Nam hlôi sơkơ̆t hơdăh tĕch mơdro sầu riêng kiơ̆ trong tơpă tơ̆ Trung Quốc lơ̆m pơyan phĕ sâu riêng sơnăm au hloi dăh tim mă?

- Ƀok Nguyễn Quang Hiếu: Tơdrong tơchơ̆t ‘nŏh mĭnh hơyak kăl hlŏh kơ yuơ hăp pơtôch ‘lơ̆ng hơ iă đơ̆ng ‘măng pơma đam dĭh băl vă bơ̆n đei mĭnh tơdrong tơchơ̆t. Đơ̆ng rŏng hơyak au nhôn gô tơlĕch hloi tơdrong chĭh hơnăn tĕch mơdro vă tơgŭm tơtom ăn tĕch mơdro lơ̆m sơnăm au hloi. Dơnŏ anĭh vei lăng ‘long pơtăm hlôi pơtrŭh hơnăn kơ rim hơnĭh vang pơm kiơ̆ tơdrong jang au ăn păh Trung Quốc vă Trung Quốc tĕnh koăng pơtho tơbăt păng bơ̆n gô tơlĕch pơm kiơ̆ vă tơtom ăn pơyan phĕ tĕch mơdro lơ̆m sơnăm au hloi.

- Lei a, bơnê kơ ih ƀok hơ!

Lan – Zưt chih păng pơre nơ̆r