VOV4.Bahnar - Hơyak kiơ̆ pơkăp choh jang xa kơjăp xơđơ̆ng, hlôi jing tơdrong kăl hăm lơ kon pơlei jang mir tơ̆ Đăk Lăk. Pă đei oei tơdrong kơdâu kiơ̆ kơjă măt, hơlơ̆k hơle hăm tơdrong pơtăm đang kơ noh kăl hŭt, kon pơlei roi năr roi tơrĕk truh tơdrong pơ ‘lơ̆ng ‘long pơtăm, hơtŏk pơyua lơ lơ̆m minh hơgăt teh choh pơtăm.  

Xơnăm 2019, ƀok Lê Văn Hùng, tơ̆ thôn 8, xăh Ea Tiêu, apŭng Cư Kuin xơkơ̆t iŏk yua trong ruih mong đak ăn pơgar ka phê 1 ha, atŭm hăm noh tuh phŏng mă tơnăp, vei hơlen pơrang hơdrông kiơ̆ pơkăp jang ka phê đơ̆ng Viê̆n Khoa hŏk kih thuơ̆t choh jang xa jang găh bri Tây Nguyên. Trong jang âu hlôi tenh kuăng iŏk yua, đak mong đei pơhlom 50% pơtêng hăm trong ruih đak xo; atŭm hăm noh hơ ‘nhăk phŏng rei, pơgang hơdrông hlôi đei lŭk lơ̆k noh hram truh rim tơm, pơm ăn ‘long pơtăm trep hram tenh hloh... Gơnơm đơ̆ng noh, ƀok mong đei 30% jên huach vei lăng, hơtŏk tơdrong ‘lơ̆ng ăn ka phê. Ƀok Lê Văn Hùng tơroi: “Adrol ki, inh ưh kơ băt jang thoi yơ hăm tơm ka phê, đei ‘măng duh kơchĕng truh tơdrong kăl hŭt lê̆ vă pơtăm hơdrĕch ‘long nai đei yua lơ hloh găh mŭk drăm, mă lei kơchĕng lăng noh âu duh oei jing ‘long pơtăm trŏ hăm tơring teh âu noh pơtăl kơ kăl hŭt inh axong iŏk yua khoa hŏk kih thuơ̆t vă tơjur ƀiơ̆ jên hơpăh đe jang, tơjur jên axong jang mă lei pơyua lơ noh kơjă tơjur mă lei tơdrong pơyua adoi oei xơđơ̆ng”.

Ƀok Bùi Hữu Dũng, tơ̆ thôn 2, xăh Ea Tiêu ăn tơbăt, unh hnam ƀok đei hloh 1 ha teh pơtăm ka phê atŭm hăm tiu. Đei pơtho tơgŭm đơ̆ng Jơnŭm kon pơlei jang mir xăh pơih dôm lăm hŏk găh khoa hŏk kih thuơ̆t, ƀok duh khĭn chă tơplih hơdrĕch ‘long pơtăm trŏ ƀlep hloh păng iŏk yua khoa hŏk kih thuơ̆t lơ̆m choh jang xa. Truh dang ei hăm 1 ha ka phê pơtăm atŭm hăm tiu, rim xơnăm unh hnam ƀok đei yua hloh  3 tâ̆n minh puơ̆t ka phê găr, jê̆ 2 tâ̆n tiu, đei yua hloh 200 trĭu hlj. Ƀok Bùi Hữu Dũng tơroi: “Tơpă noh iŏk yua khoa hŏk kih thuơ̆t đei yua lơ hloh trong jang xo adrol ki. Adrol ki đe pơtăm adrô̆ tơm ka phê ưh đei xa ôh, dang ei đe pơtăm atŭm hăm ‘long ‘nâu nai đang kơ noh iŏk yua khoa hŏk kih thuơ̆t đei yua lơ hloh. Mŭk drăm tŏk hloh tong anê̆ pơtêng hăm adrol ki”.

Xơkơ̆t ka phê păng tiu jing 2 hơdrĕch ‘long pơtăm tơm lơ̆m hơtŏk mŭk drăm kơ tơring, Jơnŭm kon pơlei jang mir xăh Ea Tiêu, apŭng Cư Kuin hơnơ̆ng jang atŭm hăm anih choh jang xa, anih pơtrŭt choh pơtăm apŭng pơih lăm pơhrăm, pơtho khoa hŏk kih thuơ̆t ăn kon pơlei. Hơdăh tơdrong pơtăm hrâu hăm tiu păng ka phê gô đei yua lơ hloh. Ƀok Nguyễn Đắc Tiến, Kơdră Jơnŭm bơngai jang mir xăh Ea Tiêu, apŭng Cư Kuin ăn tơbăt: “Ăh pơtăm hrâu trŏ ƀlep. đei iŏk yua xơđơ̆ng, đơ̆ng noh kon pơlei ƀôh đei tơdrong xơđơ̆ng lơ̆m pơtăm hrâu ‘long pơtăm noh jang trŏ ƀlep vei lăng tơm ka phê păng tiu. Mă kơjă phŏ tŏk phŏ jur dôm hơgăt pơtăm đei yua lơ đơ̆ng kon pơlei duh oei xơđơ̆ng. Ăh khei 10-11-12 iŏk yua ka phê, keh đang ka phê noh kon pơlei đei yua tiu truh ăh khei  3-4 noh tơdrong pơyua xơđơ̆ng hloh. Đơ̆ng noh kon pơlei chơt hơ iă lơ̆m tơdrong xut lê̆ pơngot tơjur hin dơnuh kơjăp xơđơ̆ng hloh”.

* Lăp đơ̆ng rŏng phĕ, pơyan phang ‘nŏh khei ‘năr bơngai pơtăm chehphe tơ̆ Dak Lăk iung jang vei lăng năng tông mir pơgar chehphe hăm hơmŏ đei mĭnh sơnăm plei ăl dơ̆ng. Lơ lŏh vei lăng năng tông chehphe lơ̆m khei ‘năr au hăm đei tơdrong yă kiơ kăl kơchăng ưh? Bơngai chă chih kơtơ̆ng ang tơdrong tơroi au đei pơma dơnŭh apĭnh ƀok Nguyễn Văn Minh, Kơdră Hơnĭh Pơtrŭt chŏh jang sa apŭng Cư Kuin, dêh char Dak Lak găh tơdrong au

- Ƀok ăi mơ̆t lơ̆m pơyan phang sơnăm au ‘nŏh tơdrong tŏ kial đei ƀơm lơ liơ trŭh tơdrong jang chehphe tơ̆ tơring?

- Ƀok Nguyễn Văn Minh: Tŏ kial sơnăm au ư̆h gan ‘lơ̆ng hơ iă ănchŏh jang sa pơma atŭm, lơ̆m au ‘long chehphe pơma hơdrô̆. Tơdăh hơlen hơdăh lơm têt nguyên đán 2022 đei 2 ‘măng tŭk ‘ngom ƀŏh jur lơ tơring lơ̆m dêh char Dak Lăk, lơ̆m au ‘long pơtăm răm kơtang hlŏh ‘nŏh chehphe. Găh tơdrong tŏ sơnăm 2022 au đơ̆ng blŭng Têt nguyên đán trŭh dang ei jei ‘lơ̆ng hơ iă mơ̆n păng găh đak ăn chŏh jang sa sơnăm au sơđơ̆ng păng trŭh dang ei hlôi iung jang tơruih ‘măng mă blŭng. Lăng atŭm, pơtrŭh đak ăn tơruih chehphe jei sơđơ̆ng. Tơdăh kon pơlei jang kiơ̆ tơruih đak pơkom vă hoei ư̆h kơ măh đak lơ̆m ‘măng tơruih tuch luch.

-Nhen ih ‘nao chă pơkă ăn kon plwlei kăl tơruih pơkom, pơ ‘lơ̆ng vă đei măh đak tơruih ăn chehphe. Lơ lŏh tơruih lơ liơ đei lăng akhan pơkom păng tơruih đak dôm ăi hŏ ƀok?

- Ƀok Nguyễn Văn Minh: Tơdrong joăt jang kơ kon pơlei ‘nŏh sơlŭng jrŭ, să vă tơruih đei đak mong lơ; sơlŭng đơng, iĕ ‘nŏh tơruih đak tŏ sĕt, ư̆h gan chă tơruih hơtŏ dĭh băl. Hmă hmă đe tơruih đơ̆ng 700 trŭh 800 kơlich đak lơ̆m 1 dơnơm 1 ‘măng tơruih. Păng kư̆ mă đơ̆ng 20 trŭh 25 năr ‘nŏh đe năm tơruih dơ̆ng.

Trong pơtho pơkă đơ̆ng nhôn ‘nŏh đak hram trŭh 40cm. Tơdăh tơruih lơ lŏh lơ̆m 1 dơnơm 1 ‘măng tơruih dang 400 trŭh 450 kơlich đak đĕch.

Pơm lơ liơ vă kơ băt tơruih tôm đơ̆ng 400 trŭh 450 kơ lich đak lơ̆m 1 ‘măng ‘nŏh kon pơlei kăl pơtŏ đak. Pơtĭh gia nhen đe iŏk ƀar tônô đak 200 kơlich, tơruih pơlong năng đak đĭ đunh dang yơ păng đơ̆ng rŏng ‘nŏh đei jei tơruih kiơ̆ trong tơruih au lơ̆m 1 dơnơm chehpe kơna lơ lŏh bơ̆n chă tơruih đak đei đơ̆ng 400 trŭh 450 kơlich lơm 1 ‘măng tơruih.

Tơdăh kon pơlei pơm lơ lih, ‘nŏh tôch kơ ‘lơ̆ng.Mă blŭng, jơ ‘năr jang tŏ sĕt, kon jên tơmơ̆t jang tŏ sĕt, đak tơruih tŏ sĕt mă lei măh tôm hoei pơm sap phŏng. Phŏng prôi hăm kơ jă nhen dang ei tŏk đơ̆ng 50 trŭh 70% pơtêng hăm pơyan jang sa hơdrol ‘nŏh kon pơlei kăl kơchăng mă brĕ. Tơdrong mă au vă vei kơ jăp hơnơ̆ng păng sơđơ̆ng găh đak tơruih adoi hoei hiong răm găh phŏng lơ̆m ‘măng tơruih mă ƀar.

          - Lei a, atŭm hăm đak tơruih ‘nŏh vei lăng chehphe lơ̆m khei năr au kăl chă prôi phŏng tŭh mơ̆r ăn kơ hăp. Mưh lei ih chă pơmă ăn kon pơlei lơ liơ lơ̆m tơdrong chă prôi phŏng lơ̆m jơ ‘năr tơruih đak ưh?

- Ƀok Nguyễn Văn Minh: Tơdrong kơchăng lơ̆m ‘măng prôi phŏng mă blŭng ƀơ̆t tơruih đak ăn chehphe pơyan phang ‘noh hmă hmă kon pơlei chă prôi phŏng lơm ‘măng tơruih mă ƀar ư̆h khan prôi phŏng lơm ‘măng tơruih blŭng a ôh. Tơruih ‘măng mă ƀar ‘nŏh kon pơlei lăp prôi Urê ‘nĕ chă prôi NPK păng chă prôi dang 2 tân 5 tă lơ̆m 1ha lơ̆m ‘măng tơruih. Dăh kơ chăng tơdăh ‘măng blŭng prôi phŏng Sunfat bơih ‘nŏh rim ‘măng đơ̆ng rŏng kăl prôi phŏng NPK păng atŭm hăm minh ƀar phŏng  vi sinh nhen HUMIC, KOMIC dăh mă phŏng vi sinh anai vă măh mai phŏng tơgŭm ăn dơnơm ‘long blŭh vơ̆ ‘lơ̆ng.

- Ƀok ăi, lơ̆m khei ‘năr au hơdrông pơrang yă kiơ ngăl pơrăm chehphe păng trong tang găn,pơlôch hăp lơ liơ?

- Ƀok Nguyễn Văn Minh: Lơ̆m pơyan phang au mă kăl ‘nŏh yăde păng pơrang pơrăm rơ̆h. Lơ̆m pơyan phang ƀar kơ loăi pơrang au ngăl pơrăm kơtang, tơdăh kon pơlei ư̆h kơ pơm kiơ̆ rim trong pruih, pơtĭh gia nhen pruih hăm đing pruih đak jăng tơ̆ hla dăh mă chă pruih rim kơ loăi pơgang sinh hŏk vă tang găn sơdrông pơrang pơrăm hloi.

Lơ̆m bơ̆ jang pơtho tơbăt jang sa, nhôn hơnơ̆ng pơtho tơbăt ăn kon pơlei iŏk yua pơgang sinh hŏk vă pơlôch yăde tơ̆ chehphe. Mălei kon pơlei dăh chăm, ư̆h khan pruih mĭnh ‘măng ‘nŏh kĕ tang găn hloi ôh, mă lei lăp đơ̆ng rŏng pruih 5 trŭh 7 năr ‘nŏh bơ̆n pruih dơ̆ng ‘nŏh mă tang găn kĕ. Kơ yuơ pơgang sinh hŏk ‘nŏh hăp lơ lŏh. Mư̆h pruih pơgang sinh hŏk ‘nŏh pruih đơ̆ng rŏng tơruih, ư̆h kơ gơ̆h pruih pơgang sinh hŏk hơdrol tơruih đak kơnh pơm kơnê̆ ăn ‘long pơtăm, kơna kăl tơruih pơgang sinh hŏk lăp đơ̆ng rŏng tơruih đak ‘nŏh ‘lơ̆ng hloih, sơđơ̆ng hlŏh.

          - Lei a, bơnê kơ ih ƀok hơ!

Lan – Zưt chih păng pơre nơ̆r