Hrei au tŏk bŏk lơ̆m khei ‘năr phĕ pơ ŏ tơ̆ rim dêh char Tây Nguyên, mă lei tơdrong tĕch mơdro jĭ tôch tơnap tap. Tơ̆ dôm tơring pơtăm pơ ŏ nhen Ea Súp (dêh char Dak Lăk), Dak Mil (dêh char Dak Nông), păng tơring tơ jê̆ nhen dêh char Khánh Hoà, kơ jă pơ ŏ lăp mĭnh ƀar rơbau hlak jên lơ̆m 1 kĭ păng jei tĕch ư̆h kơ gan hlot. Tơdrong “pơyan plei ăl kơ jă re” hlôi ƀô̆h hơnơ̆ng hăm tơmam drăm chŏh jang sa, mă tơdrong tơm pơm ăn ‘nŏh kơ yuơ kon pơlei chă pơtăm kơ dĭh mơ̆ng kơ vă. Tơdrong đei tơlĕch ăn hăm khŭl kơdră chĕp pơgơ̆r păng hơnih bơ̆ jang kăl tơplĭh ‘long pơtăm mă trŏ lăp păng pơchŏh trong ăn kon pơlei jang sa kiơ̆ trong đei iŏk yua kơ jăp.

Ƀok Lê Thôi tŏk bŏk hơlen vă tơplĭh pơtăm ‘long anai lơ̆m mir pơgar pơ ŏ

Hlŏh 12 sơnăm pơtăm pơ ŏ, mă lei tim mă đei pơyan ayơ ŭnh hnam mŏ Huỳnh Thị Thương oei tơ̆ tơring Ea Lê, apŭng Ea Súp, dêh char Dak Lăk đei tơdrong tơnap tap nhen lĕ sơnăm au. Mŏ tơbăt, hlŏh 4 ha pơ ŏ tŏk bŏk lơ̆m pơyan phĕ, tơchĕng lăng phĕ iok đei dang 20 tân plei mă lei mŏ ‘nao lăp tĕch hlot mĭnh ƀar tă đĕch.“Sơnăm au pơ ŏ plei ăl mă lei kơ jă re, chă tĕch re dêh hnang. Vă phĕ đĭ lơ̆m mir pơgar tơdăh kơ jă đei dang 5.000 hlak jên lơ̆m 1 kĭ lei lăp tôm kon jên bơ̆n chă răt pơgang pruih. 4 ha au tĕch iŏk đei 200 trĭu hlak jên ‘nŏh mă đei sa ƀiơ̆ mă lei kơ jă lơ lau ba măh hiong răm kon jên tơmơ̆t jang trŭh 30 trĭu hlak jên văi”.

Kơ jă plei pơ ŏ tơjur kơtang jei pơm ăn kơ ƀok Lê Thôi, oei tơ̆ thôn 8, tơring Ea Lê tôch tơtăm jang sa ư̆h kơ đei, rŏ năng gô pơm ăn trŭh tơplĭh ‘long pơtăm đĕch. “Kơ jă dang ei ‘nŏh 2.500 hlak jên lơ̆m 1 kĭ, dôm sơnăm hơdrol kơ jă 18.000 hlak jên, 19.000 hlak jên. Dôm sơnăm au ki ba tĕch lơ̆m mir pơgar au iŏk đei 200 trĭu hlak jên, sơnăm au đơ̆ng au ki chă tĕch tim mă iŏk đei trŭh 1 trĭu 500.000 hlak jên kơ yuơ ư̆h kơ đei bơngai bu ‘mĕh vă răt iŏk. Tơdăh tŭh đak pơgang dơ̆ng lei tơhiong 20 trĭu hlak jên mă lei ư̆h kơ đei đe răt iŏk jĭ tŭh hŭt đĕch. Ba tơchĕng bơih, tơdăh hơnơ̆ng lơ lau ba kŏh hŭt, rô̆ hŭt chă pơtăm ‘long pơtăm anai dăh mă chă pơtăm rim hơdrĕch pơ ŏ anai dơ̆ng”.

Lơ tơngla mir pơgar tơtăm kơ yuơ ư̆h kơ đei bơngai răt pơ ŏ

Jei lei lăi, ‘nhŏng Trần Hữu Lợi oei tơ̆ thôn 6, tơring Cư̆ Mlan, apŭng Ea Sŭp đei hlŏh 20 ha pơ ŏ jei huŏng lơ̆m tơdrong hiong răm lơ. ‘Nhŏng tơbăt: dôm sơnăm hơdrol, mư̆h tim mă trŭh pơyan phĕ, bơngai mơdro hlôi năm trŭh pơ kơ̆ng kon jên răt pơ đĭ lơ̆m mir pơgar hloi. Găh sơnăm au ‘nhŏng măh tơchă pơma dơnŭh hăm rim boăl răt iŏk hơmŏ hơmăi dă ƀiơ̆ hiong răm kon jên tơmơ̆t jang. “Hăm kơ jă pơ ŏ nhen hrei au, lăp đơ̆ng rŏng tơklăh pơ đĭ kon jên jang sa, hơvơ̆h đe phĕ ‘nŏh bơngai tơngla mir pơgar ư̆h kơ đei sa yă kiơ ôh”.

Tơ̆ tơring pơtăm pơ ŏ tơm kơ dêh char Dak Nông ‘nŏh tơring Dak R’la păng Dak Găn kơ apŭng Dak Mil, pơ ŏ tŏk bŏk lơ̆m pơyan phĕ, plei trĭu trăo, đum ƀrŭng ƀrăng, hơlŭng thơ̆r thăr tơ̆ dơnơm, mă lei kon pơlei jei ư̆h kơ đônh kơ yuơ kơ jă re dêh hnang. Kiơ̆ đơ̆ng kon pơlei, kơ jă pơ ŏ Đài Loan tĕch tơ̆ mir pơgar lăp đơ̆ng 2.000 - 3.000 hlak jên lơ̆m 1 kĭ. Ƀok Nguyễn Văn Hùng, oei tơ̆ thôn Tân Lập, tơring Dak Găn tơbăt, 2 sơnăm au ki hăm mir pơgar pơ ŏ să 2 ha, minh sơnăm ŭnh hnam phĕ tĕch 3 pơyan, plei đei 150 tân, tĕch hăm kơ jă đơ̆ng 48.000 - 50.000 hlak jên lơ̆m 1 kĭ, lăp đơ̆ng rŏng tơ klăh pơ đĭ kon jên tơmơ̆t jang ŭnh hnam oei iŏk đei đơ̆ng 500 - 600 trĭu hlak jên lơ̆m 1 sơnăm. Mă lei sơnăm au, pơ ŏ hơlŭng kĕt keng, mă lei ư̆h kơ ‘mĕh dônh, kơ yuơ kơ jă lăp mĭnh ƀar rơbau hlak jên lơ̆m 1 kĭ.

Ƀok Lê Văn Hoàng, Kơ iĕng Kơdră chĕp pơgơ̆r Dơnŏ anĭh vei lăng kon pơlei apŭng Dak Mil tơbăt, apŭng jing tơring pơtăm ‘long sa plei să hlŏh lơ̆m dêh char Dak Nông. Dang 5 sơnăm kơ au, ‘long pơ ŏ đei lăng jing ‘long pơtăm tơm păng đei iŏk yua kơ jăp ăn lơ ŭnh hnam kon pơlei. Lơ̆m apŭng dang ei đei hlŏh 1.000 ha pơ ŏ rim kơ loăi, lơ̆m 1 sơnăm phĕ iŏk đei 75.000 tân. Tơdrong tĕch mơdro pơ ŏ ư̆h sơđơ̆ng, kơ yuơ lơ lŏh tơring hlôi apĭnh athei dêh char krao hơvơn hơnĭh mơdro sa tơmơ̆t jên jang pơm hnam kmăi pơm tơlĕch tơmam drăm đơ̆ng pơ ŏ dăh mă pơjing ming man hnam sơ ‘ngiĕo să vă tăh mong vă pơm ăn kơ jă tơmam drăm sơđơ̆ng tơgŭm ăn kon pơlei.

Găh kiơ̆ đơ̆ng ƀok Trần Doãn Sáng, Kơ iĕng Kơdră chĕp pơgơ̆r Hơnĭh vei lăng Chŏh jang sa păng Atŏk tơ iung tơring tơrang apŭng Ea Sŭp, dêh char Dak Lăk,lơ̆m apŭng đei vă jê̆ 560 ha pơ ŏ rim kơ loăi, lơ̆m 1 sơnăm phĕ iŏk đei 14.000 tân. ‘Nau jing kơ loăi ‘long pơtăm hlôi sơkơ̆t hơdăh tôch ‘lơ̆ng hơ iă hăm groi tĕh chuơ̆h rang rar kơ apŭng Ea Sŭp. Mă lei kơ yuơ kon pơlei chă pơtăm mơ̆ng kơ vă kơna pơm ăn kơ jă ư̆h sơđơ̆ng. Tơring tŏk bŏk pơchŏh trong tơgŭm ăn kon pơlei tơgoăt jang hơdoi vă atŏk tơ iung kơ jăp ‘lơ̆ng.“Hrei au, apŭng tŏk bŏk atŏk tơ iung pơrô̆ pơrôp athei rim ŭnh hnam pơtăm pơ ŏ vă pơjing trong jang sa sơđơ̆ng. Tang măt ‘nŏh rim hơp tak xah vă tơgoăt dĭh băl jang sa hăm rim hơnih mơdro sa lơ̆m dêh char păng dêh char anai răt iŏk tơmam drăm đơ̆ng kon pơlei. Apŭng athei Dơnŏ anĭh vei lăng chŏh jang sa apŭng hơnơ̆ng đei dôm trong jang tơgŭm djru tơgoăt jang hơdoi, pơjing rim trong jang sa sơđơ̆ng tơgŭm djru pơm tơlĕch ‘lơ̆ng rim tơmam drăm gơ̆h vă tĕch mơdro tơ̆ tĕh đak đe đunh đai, sơđơ̆ng”.

Tơdrong pơ ŏ tơ jur kơ jă kơtang jei đei ƀô̆h tơ̆ dêh char Khánh Hòa, dêh char tơ jê̆ hăm dêh char Dak Lăk. Pơ ŏ Ŭk tơ̆ apŭng Cam Lâm sơ̆ kơ jă đơ̆ng 50-70.000 hlak jên lơ̆m 1 kĭ, dang ei lăp đơ̆ng 6-7.000 hlak jên lơ̆m 1 kĭ. Apŭng Cam Lâm đei lăng jing tơring jang tơm pơtăm pơ ŏ kơ dêh char Khánh Hòa, hăm hlŏh 6.000 ha. Mư̆h pơ ŏ tơ ƀơ̆p lơ tơdrong tơnap tap ‘nŏh kon pơlei măh tĕch hloi mir pơgar vă tơchă tơdrong jang anai. Ƀok Ngô Văn Bảo, Kơdră chĕp pơgơ̆r Dơnŏ anĭh vei lăng kon pơlei apŭng Cam Lâm, dêh char Khánh Hoà tơbăt.“Tơdrong pơyan plei ăl, kơ jă re jei đei ƀô̆h lơ̆m lơ sơnăm bơih. Jei đei lơ trong jang nhen sơđơ̆ng jang sa iŏk đei ăn kon pơlei ‘nŏh kăl tơ jur tŏsĕt kon jên tơmơ̆t jang, pơm lơ liơ vă plei hăp ăl hlŏh dơ̆ng. Pơ̆ih să trong tĕch mơdro, pơm tơlĕch ‘lơ̆ng. Mă lei, vă jang kĕ đei tơdrong au oei lơ tơdrong tơnap tap, hơnĭh mơdro sa ‘nŏh kăl đei iŏk yua sa yuơ ăn kơ đe sư ‘mơ̆i mă vang jang. Atŭm hăm răt iŏk pơ ŏ vă hơvơn đei tơmoi tơmang pơ hiơ̆, tơmang pơ hiơ̆ jei jing tơdrong tơm vă tĕch hlot tơmam drăm”

Quốc Học chĭh akŏm

Tơblơ̆ nơ̆r: Amazưt