VOV4.Bahnar - Đăk Lăk tŏk bŏk hơtŏk pran găh tơlĕch rong kon tơrong kiơ̆ pơkăp ‘hơtŏk jơk’, vei xơđơ̆ng kơjăp, đei jơnei lơ̆m pơkăp choh jang sa. Tơdrong jang rong kon tơrong tŏk bŏk pơtoi tơplih đơ̆ng rong kon tơrong răh rai jing rong kiơ̆ pơgar xơđơ̆ng sinh hŏk hăm tơdrong vang jang đơ̆ng anih jang mŭk drăm rong kon yŏng păng tơmam xa kon tơrong, hăm unh hnam jang mir. Mă lei, khei năr tơjê̆ âu, tơdrong jang hadoi âu ƀôh ưh đei tơdrong ưh kơ ‘lơ̆ng ăh anih jang mŭk drăm kơdih tơplih tơchơ̆t pơm jang, pơm ăn kon pơlei ưh đei yua. Tơdrong đei ƀôh jang hadoi rong ier mă kon pơlei Đăk Lăk iŏk jang kiơ̆ pơkăp hăm Kŏng ti Japfa Comfeed Việt Nam noh minh pơtih. 

Lơ khei kơ âu, anih rong ier kơ unh hnam pơmai Hoàng Thị Cúc (tơ̆ xăh Hòa Thắng, pơlei tơm Buôn Ma Thuột, dêh char Đăk Lăk) tang 'măng rơheng kơkot. Dôm tơmam 'măn rong ier noh klơ̆m kĕt keng, gam ƀenh ƀruih teh. Lăng hơdrong ier 'nao đei axong pơjing hloh 2,5 tih hlj tang 'măng lê̆ hoh, pơmai Cúc ƀrơ̆k kơ đon. Pơmai Cúc tơroi: Xơnăm 2019, pơmai pơtơm jang hadoi hăm Kŏng ti Japfa Comfeed Việt Nam pơjing pơgar rong ier hăm hloh 15.000 tŏ. Ƀar hlung mă blŭng đei cheh, pơmai pơtoi tŏk iŏk jên pơih xă pơgar rong truh 30.000 tŏ hăm jô̆ hơlen mưh ƀônh noh lơ̆m 3 xơnăm gô iŏk tơvih jên jang. Chŏng mă, đơ̆ng hlŭng mă 3 tơ̆ kơpal, pơmai Cúc roi rong roi ưh đei yua. Kiơ̆ pơmai Cúc lơ̆m chih pơkăp Kŏng ti Japfa hơlen rong ier lơ̆m 90 năr noh tĕch tơlĕch. Mă lei adrô̆ hlung mă blŭng noh tĕch tơlĕch trŏ khei năr, oei dôm hlung đơ̆ng rŏng noh pơdui hloh 130 năr. 'Nguaih kơ noh, mă blŭng Kŏng ti pơkăp kơsô̆ ier lôch, huach đơ̆ng 5-7% mă lei đơ̆ng năr 1/8/2021 tơjur oei pă 3,5%. Truh dang ei, inh hlôi ƀơm hre đơ̆ng rong ier hadoi hloh 3 tih hlj: “Dang ei inh lê̆ hoh chiu kla jên cheh ăn anih mong jên hloh kơ rong ier noh hiong hloh 100 trĭu hlj minh hlung atŭm hăm jên ier axong đơ̆ng kŏng ti dơ̆ng. Kơlih ăh rong iĕr, kŏng ti duh iŏk pơkơ̆ng jên 50 trĭu hlj hăm minh hơdrong rong, 2 hơdrong noh 100 trĭu hlj mă rim hlung noh trư 20 trĭu hlj, jên noh dang ei ưh kơ pŭn oei tơhlăk mă ưh đei kla ăn kŏng ti. Inh tĕch ier noh ưh đei yua bơih mă ưh đei yua jên oei tơhlăk răt đơ̆k, kŏng ti vei jên minh kĭ đơ̆k noh phak truh 18.000 hlj”

Tơjê̆ hăm noh, anih rong ier kơ pơmai Dương Thị Yên duh ƀơm ưh đei yua đơ̆ng rŏng kơ rong tĕch hlung mă blŭng đei yua. Pơmai Yên akahn, tơdrong ưh đei yua noh kŏng ti ưh kơ tom răt iŏk, lê̆ ier hloh khei năr pơkăp: “Ƀar anih rong ier âu lôh lơ dêh, hloh 1 tih hlj. Mă ưh kơ băt kŏng ti pơm jang thoi yơ, truh 130 năr kŏng ti pơtơm tĕch tơlĕch ăn anih rong, lơ̆m noh ier cheh kơtăp lơ̆m hơdrong athei pơkăp kĭ ưh đei kĕ jô̆ bơih. 'Năr tơmơ̆t duh athei dônh minh kơsô kơtăp iŏk tơlĕch. Mă dang ei rong hadoi ier xa 'nhĕm noh inh ưh kơ băt kŏng ti kơchĕng thoi yơ”.

Duh nhen thoi ăi, Lương Văn Hùng (oei tơ̆ xăh Ea Na, apŭng Krông Ana, dêh char Đăk Lăk) adoi tŏk iŏk hloh 2 tih hlj axong bơ̆ anih rong ier jang hadoi hăm Kŏng ti Japfa Comfeed Việt Nam đơ̆ng xơnăm 2020. Chŏng mă adrô̆ đei minh ƀar hlung mă blŭng đĕch đei xa, dôm hlung đơ̆ng rŏng mă duh pơm kiơ̆ dôm pơkăp rong kon tơrong nhen kŏng ti tơroi mă lei ier adoi lôch păng ưh đei yua:  “Lăng atŭm dôm hlŭng mă blŭng adoi đei yua ƀiơ̆, đơ̆ng noh kơ noh ưh đei yua ôh. Ier lôch adoi hĕl kơ đon. Đe xư akhan ba rong ưh kơ chăm lơ̆m kơplăh pơ 'nơ̆m ier hiong truh 30 tŏ ƀĭnh ga, unh hơyuh, ngar dơ̆ng. Pơgang hơmet pơrang adoi răt mơ̆n, lơ̆m hla bar pơkăp noh đei yơh mă lei dang ei ier ƀơm pơrang ba athei chă pơgang hơmet mưh ưh noh pơngơ̆t kơ đon lê̆ minh ƀar năr noh hăp lôch, pơgang khang sinh răt minh kĭ 3 trĭu hlj. Rong  5 hlung lôh hloh kơ 2 tih hlj, minh hlung noh dôm hrĕng trĭu hlj hloi”.

Kiơ̆ tơdrong hơlen đơ̆ng Anih Rong kon tơrong – Thŭ y dêh char Đăk Lăk, dang ei đei jê̆ 100 unh hnam kon pơlei jang hadoi rong ier hăm Kŏng ti Japfa Comfeed Việt Nam hăm jê̆ 2 trĭu tŏ rim xơnăm. Kiơ̆ kơ yă Trần Thị Thuỷ, Phŏ Kơdră Anih Choh jang xa păng Hơtŏk tơring tơrang apŭng Buôn Đôn, tơring đei lơ unh hnam kon pơlei rong ier hadoi hăm anih jang pơkăp, âu jing hơyak tơplih trong rong kon tơrong trŏ ƀlep hăm xơkơ̆t kiơ̆ trong 'nao kơ apŭng. Mă lei ăh lơ unh hnam kon pơlei rong kon tơrong ưh đei yua păng bơ̆ hơdrong var, noh hơyak jang rong kon tơrong âu athei hơlen lăng mă tơnăp dơ̆ng: “Hăm anih choh jang xa ăh kơtơ̆ng tơroi noh năm truh rim unh hnam vă băt hơdăh tơdrong, hơlen lăng mă trŏ ƀlep thoi yơ. Đơ̆ng rŏng kơ noh nhôn hơlen lăng hla bar pơkăp jang noh, vă đei hla bar pơkăp pơtruh ăn kŏng ti. Đơ̆ng kon pơlei păng anih jang mŭk drăm athei tơroi tơbăt dih băl, athei tơgŭm dih băl mă kơchăng”.

Tơdrong ‘nao tơroi tơ̆ kơpal đei ƀô̆h tơgoăt jang hơdoi lơ̆m rong kon tơrong tơ̆ Dak Lăk ƀar păh kon pơlei hăm hơnĭh mơdro sa oei đei tơdrong tim gan lăp păng trong jang hơdoi ƀar păh kon pơlei jang sa, hơnih mơdro sa, tĕh đak oei tim mă kơ jăp ‘lơ̆ng. ‘Măng pơma dơnŭh hăm ƀok Trần Ngọc Sơn, Kơ iĕng Kơdră chĕp pơgơ̆r Hơnĭh jang vei lăng Rong kon tơrong păng jang pơgang vei lăng kon tơrong dêh char Dak Lăk gô pơm hơdăh hlŏh dơ̆ng tơdrong đei ƀơm trŭh tơdrong rong kon tơrong jang hơdoi păng dôm trong iung jang kơ tơring.

- Ih tơroi lăng găh tơdrong ƀô̆h yan au lơ̆m rong kon tơrong jang hơdoi dĭh băl tơ̆ Dak Lăk ‘nŏh lơ liơ?.

Ƀok Trần Ngọc Sơn: Jang hơdoi rong kon tơrong hrei au ‘nŏh jing minh lơ̆m dôm trong jang hơ iă hlŏh kơ rong kon tơrong Dak Lăk. Lơ̆m dêh char hrei au đei 8 Kŏng ty rong kon tơrong jang hơdoi rong nhŭng, rong iĕr kiơ̆ trong jang hơdoi hăm dang 400 hơnĭh rong kon tơrong lơ hăm đei 200.000 tŏ nhŭng păng 3.000.000 tŏ iĕr. Mư̆h vang iung jang hơdoi hăm rim kŏng ty rong kon tơrong ‘nŏh kon pơlei dă ƀiơ̆ đei tơdrong răm kơ yuơ pơrang jĭ pơrăm pơtêng hăm chă rong kơ dĭh lơ̆m ŭnh hnam. Dôm kon tơrong kon kơlap kon pơlei chă rong đei đe răt pơ gŏh păng sơđơ̆ng tơdăh dôm kon tơrong tĭh ƀlep hăm tơdrong pơkăp adoi nhen kơ jă sơđơ̆ng. Găh tơdrong tơnap tap ‘nŏh găh lơ rim kŏng ty tim mă pơjing đei hơnăn tơmam drăm, tim mă tơchă đei hơnĭh răt iŏk sơđơ̆ng.

- Vă sơđơ̆ng đei iŏk yua ăn bơngai rong, hơnĭh bơ̆ jang vei lăng rong kon tơrong păng jang pơgang vei lăng kon tơrong dêh char hlôi đei trong jang lơ liơ bơih hŏ ƀok?. 

- Ƀok Trần Ngọc Sơn: Vă rong kon tơrong atŏk tơ iung păng trŏ ƀlep hăm tơdrong tơchơ̆t kơ khôi luơ̆t, adoi vă sơđơ̆ng đei iŏk yua ăn bơngai rong kon tơrong jang hơdoi dĭh băl, Dơnŏ anĭh vei lăng rong kon tơrong păng jang pơgang vei lăng kon tơrong hlôi đei lơ trong jang. Mă hơdăh, blŭng a ‘nŏh nhôn atŏk kơtang pơtho tơbăt iung jang hơdoi kơ jăp hăm kơdră tơring, hăm rim hơnĭh bơ̆ jang đei ƀơm trŭh vă pơtho, tơgŭm ăn hơnĭh mơdro sa păng kon pơlei vang iung jang hơdoi dih băl băt hơdăh păng pơm kiơ̆ kơ jăp rim tơdrong tơchơ̆t kơ khôi luơ̆t Tĕh đak găh rong kon tơrong păng jang pơgang rong kon tơrong adoi nhen rim tơdrong tơchơ̆t khôi luơ̆t ƀơm trŭh anai. Mă ƀar ‘nŏh nhôn jei atŏk kơtang bơ̆ jang dăr lăng păng xek phak kơhret hăm rim tơdrong pơm glăi khôi luơ̆t. Mă tơpă đei ƀô̆h au ki, hlôi đei tơdrong chă tơblĕk dĭh băl ƀar păh bơngai jang hơdoi rong iĕr hăm kŏng ty Jafa ‘nŏh nhôn hlôi krao hơvơn pơ đĭ ƀar păh năm tơ̆ hơnĭh bơ̆ jang vă hop akŏm, atŭm dĭh băl pơma dơnŭh xek tơlang pơ ‘lơ̆ng păng hơmet ming trong pơkăp sơđơ̆ng ‘lơ̆ng hơ iă lơ̆m tơdrong đei iŏk yua kơ rim bơngai păng kơ tĕh đak. Nhôn iung jang hơdoi hăm rim hơnĭh bơ̆ jang ƀơm trŭh atŏk kơtang pơtrŭt mơdro sa, pơjing rơvơn ăn tơdrong tĕch răt tơmam drăm. Mă kăl, lơ̆m tơdrong pơm hla bơar đei ƀơm trŭh tơdrong rong kon tơrong, jang pơgang vei lăng kon tơrong mă nhôn đei pơjao bơ̆ jang, ƀơk ăn tĕnh koăng păng tơtom sơđơ̆ng ăn tơdrong hoei tơhlăk tơhlĭn hăm hơnĭh mơdro sa adoi nhen kon pơlei ‘mĕh vă pơm hla bơar đei ƀơm trŭh.

- Dơnŏ anĭh vei lăng Rong kon tơrong-Jang pơgang vei lăng kon tơrong dêh char gô chă pơkă lơ liơ lơ̆m jang kiơ̆ rim tơdrong pơkăp jang hơdoi kơ kon pơlei rong kon tơrong?.

- Ƀok Trần Ngọc Sơn: Rong kon tơrong ‘nŏh jing Hơnĭh bơ̆ jang pơkăp păng athei rim bơngai vang chă rong kon tơrong kăl đei tôm tơdrong pơkăp, tơchơ̆t đơ̆ng tĕh đak. Hăm Kŏng ty ‘nŏh kăl chă hơlen mă brĕ tơ iung pơjing keh đang trong atŏk tơ iung jang sa kiơ̆ trong ‘lơ̆ng, ‘moi kiơ̆ hơlen hơdăh tơdrong tĕch răt păng kơ jă. Đơ̆ng nŏh nhôn pơjing trong jang hơdoi trŏ lăp, sơđơ̆ng ăn jang sa sơđơ̆ng, ‘lơ̆ng, tơjur kơ jă, sơđơ̆ng ‘lơ̆ng hơ iă ƀlep hăm tơdrong rong kon tơrong rơgŏh ‘lơ̆ng păng kơ jăp. Mư̆h pơjing, pơma dơnŭh dĭh băl tơdrong pơkăp jang hơdoi vă kĭ pơkăp dĭh băl hăm kon pơlei athei kŏng ty jang kiơ̆ kơ jăp ‘lơ̆ng tơdrong đei iŏk yua trŏ ƀlep kơ kŏng ty, kơ kon pơlei păng kơ tĕh đak kiơ̆ tơdrong tơchơ̆t kơ khôi luơ̆t. Hăm bơngai rong kon tơrong, hơdrol vă mơ̆t jang hơdoi kăl hơlen hơdăh, băt hlôh rim tơdrong tơchơt đơ̆ng tĕh đak, đŏk mă hơlen hla bơar pơkăp dĭh băl hơdrol vă kĭ păng tơdăh kăl kon pơlei gơ̆h hơvơn bơngai luơ̆t sư vă dơ̆ng pang tang măt ăn kơ bơ̆n păng vang chă pơma dơnŭh lơ̆m tơdrong pơdrơ̆ng dĭh băl găh đei iŏk yua sa yuơ trŏ ƀlep đơ̆ng rŏng au kơnh.

- Lei ah, bơnê kơ ih ƀok hơ.

Lan – Zưt chih păng pơre nơ̆r