Tơdăh mĭnh ƀar tơmam drăm tĕch mơdro tơ̆ teh đak đe kơ Việt Nam đei dơ̆ng mă mĭnh mă ƀar lơ̆m tơring adoi nhen lơ̆m apŭng plĕnh teh ‘noh Tây Nguyên hlôi tơgop lơ tơmam drăm nhen chehphe, tiu, krô̆i hroi, plei ‘long găr sơlơ̆k păng măk ka, ksu ... Hơgăt teh pơtăm rim ‘long pơgang gĭt kăl nhen: sâm Ngọc Linh, sâm hroi, pơmau Kơ̆ng ( pơmau linh chi đỏ), đinh lăng, hà thủ ô, đương quy, pơkao hòe… tơ̆ Tây Nguyên jei tŏk bŏk atŏk tơ iung vă đei jing rim tơring pơtăm ‘long pơgang akŏm. Mă lei, lơ̆m 2 sơnăm 2022 păng 2023, tĕch mơdro tơ̆ teh đak đe kơ tơring iŏk đei vă jê̆ 3 ti 800 triu USD sơnăm 2022 păng hloh 3 ti 700 triu USD sơnăm 2023, dang hloh 1% akŏp iŏk đei tĕch mơdro tơ̆ teh đak đe kơ lơ̆m teh đak.

Tĕch mơdro tơ̆ teh đak đe tơmam drăm choh pơtăm kơ Tơring Tây Nguyên oei tim mă rơvơn. Kơ yuơ lơ loh, tơdrong choh jang sa, pơm tơlĕch oei răh rap, iĕ, rim hơnih tơm pơm tơlĕch tơmam drăm ‘lơ̆ng rim kơ ƀăh păng tim mă ‘lơ̆ng pơm ăn truh tơmam drăm tơmam drăm tĕch tơ teh đak đe dăh mă tơmam drăm tơgŭm ăn tĕch tơ̆ teh đak đe oei tim gan ‘lơ̆ng, hơnhăk đei iŏk yua tim gan lơ ăn kon pơlei, hơnih mơdro sa. Rim tơmam drăm choh pơtăm tơm găh ‘lơ̆ng tim mă hơtŏ dih băl, kơ yuơ lơ loh oei kơtôih ƀơm lơ trong găn ga lơ̆m tĕch mơdro. Mă kăl, đei ƀơm truh tơring choh pơtăm tŏk bŏk đei ƀôh tim gan ‘lơ̆ng, tim mă trŏ lăp pơkăp ‘lơ̆ng, pơm ăn truh tơdrong tĕch răt lơ̆m tơring tim mă sơđơ̆ng. Ƀok Nguyễn Việt San - Kơ iĕng Kơdră chĕp pơgơ̆r Bơ̆ jang Mơdro sa hăm Châu Âu- châu Mi - găh Hơnih tơm vei lăng Mơdro sa pơkă ăn rim hơnih mơdro sa tĕch mơdro tơ̆ teh đak đe kơ Tơring Tây Nguyên: “Tơdrong rim teh đak pơdrŏng roi năr roi lăng kơjăp truh tơdrong atŏk tơ iung kơjăp ‘lơ̆ng, tang găn tơplih tŏ’mi kial, sơđơ̆ng ‘lơ̆ng ăn bơngai răt yua hơnơ̆ng jĭ hơyak blŭng vă pơjing đei dôm tơdrong pơkăp ‘lơ̆ng ‘nao, tơchơ̆t ‘nao đei ƀơm truh trong tĕch răt tơmam drăm, tơdrong jang, cham char sele tôch kơ dêh hăm rim tơmam drăm tĕch tơ̆ teh đak đe. Trong jang tơm, tơdrong pơkăp ‘lơ̆ng ‘nao đei ƀơm truh tơdrong đei kơ lơ̆m Tây Nguyên ‘noh trong jang đơ̆ng hơnih jang mir pơgar să truh tơ̆ kơƀang et sa, tơchơ̆t hơdăh tơdrong pơkăp ‘lơ̆ng kơ tơmam sa trŏ lăp păng rơgoh ‘lơ̆ng hăm cham char, ‘noh jĭ lơ̆m khei năr kơnh EU hơdrin pơm tơjur 50% pơgang pơlôch sơdrông hoă hŏk, 20% phŏng, 50% khang sinh iŏk yua lơ̆m rim tơmam drăm choh pơtăm, ‘long ka hơdang”

Tĕch mơdro tơ̆ teh đak đe găh chehphe kơ Việt Nam gơnang lơ lơ̆m hơnih tĕch răt châu Âu, tơmơ̆t 60% chehphe kơ teh đak bơ̆n tĕch mơdro tơ̆ teh đak đe. Mă lei tơdăh Hơnih mơdro sa pơm glăi Tơdrong tơchơ̆t Tang găn kŏh pơrăm bri păng tang găn tơlĕch carbon ‘noh gô phak kăp 4%/akŏp tĕch mơdro iŏk đei kơ Kŏng ty lơ̆m 1 sơnăm. Kiơ̆ trong vă jang, truh sơnăm 2035 păng 2050 ‘noh pă đei tơlĕch đei carbon, kơ yuơ lơ loh rim tơmam drăm choh pơtăm tĕch mơdro tơ̆ teh đak đe kơ Việt Nam kăl pơm kiơ̆ ƀlep tơdrong pơkăp au. ‘Noh jĭ kăl iŏk yua tơmam jang sa, bơngai jang trŏ ƀlep hăm tơdrong pơkăp kơtang, ‘nau jĭ mĭnh trong găn ga kơtang hloh lơ̆m tĕch mơdro tơ̆ châu Âu. Kŏng ty tĕch mơdro tơ̆ teh đak đe 2/9 kơ Dak Lăk-mĭnh sơnăm tĕch mơdro tơ̆ teh đak đe 120.000 tân chehphe, 10.000 tân tiu, iŏk đei 275 triu  USD lơ̆m akŏp tĕch mơdro iŏk đei vă jê̆ 7.000 ti hlak jên. Vă hơnơ̆ng vei kơjăp păng atŏk tơ iung hơnih tĕch răt tơ̆ tơring châu Âu, Kŏng ty kăl tơ iung pơjing păng mĭnh păh jei đei ƀơk ăn Hla bơar tơchơ̆t Chehphe tang găn muih roh koh ‘long bri-mĭnh tơdrong tơchơ̆t tôch kơhret hăm rim hơnih mơdro sa, hơnih tĕch mơdro chehphe tơ̆ châu Âu. Ƀok Lê Thanh Sơn- Kơdră chĕp pơgơ̆r Kŏng ty Tĕch mơdro tơ̆ teh đak đe 2/9 kơ Dak Lăk athei: “Găh tơchơ̆t chehphe tang găn kŏh pơrăm bri, hơyuh tơlĕch carbon, apĭnh rim hơnih bơ̆ jang ƀơm truh kăl đei trong jang tơgŭm ăn, trong pơrô̆ vă hơnih mơdro sa gơ̆h chă bơ̆ jang hăm rim kơdră chĕp pơgơ̆r kơ rim tơring đei mir pơgar ‘long pơtăm vă đinh vĭ lăng ƀôh, bơ̆ jang, vă trŏ lăp hăm dôm tơdrong pơkăp au. Tơdrong mă ƀar, kơ yuơ bơ̆n gơnăng lơ̆m tĕch mơdro tơ̆ châu Âu, kơna apĭnh Hơnih tơm vei lăng Mơdro sa đei trong bơ̆ jang kơtang hloh, kăl hloh, pơtrŭt kơtang lơ̆m rim hơnih tĕch mơdro hle nhen Trung Quốc, Ấn Độ păng Nhật Bản vă kơ bơ̆n dă ƀiơ̆ lăp gơnang lơ̆m tơdrong tĕch mơdro tơ̆ châu Âu”

Kiơ̆ đơ̆ng ƀok Vũ Bá Phú- Kơdră Hơnih pơtrŭt mơdro sa găh Hơnih tơm vei lăng Mơdro sa ‘noh, Tây Nguyên tơƀơ̆p lơ “hơnih tơhlăk tơhlĭn” găh trong bơ̆ jang, tơgŭm djru, khoa hŏk kmăi kmŏk, trong choh jang sa, pơm tơlĕch tơmam drăm choh jang sa, khul jang, kmăi kmŏk păng tim gan tơgoăt jang hơdoi lơ̆m tơring vă gơ̆h iung jang kĕ dôm tơdrong đei mưh hơnhăk tơmam drăm năm tĕch mơdro tơ̆ apŭng plĕnh teh:“Vă pơjing hơyak ‘nao pran kơtang hloh lơ̆m tơdrong atŏk kơtang hơnăp jang păng iung jang jơnei hloh dơ̆ng dôm tơdrong đei kơ tơring, kăl đei mĭnh trong pơtrŭt kơtang khoa hŏk kmăi kmŏk, tơgoăt dih băl lơ̆m tơring choh jang sa pơm hơtŏk tơmam drăm ‘lơ̆ng; tơgoăt jang hơdoi tơring lơ̆m pơtrŭt mơdro sa păng tĕch răt hăm teh đak đe kiơ̆ trong trŏ lăp, gơ̆h hơgei. Mă kăl ‘noh tơmơ̆t jên jang ‘lơ̆ng rim tơring jang mŭk drăm ‘măng sơlam teh đak mă kĕ pơtrŭt kơtang tĕch mơdro tơmam drăm tơring Tây Nguyên roi năr roi pran kơtang hloh”.

Vă tơgŭm pơtrŭt kơtang tơring Tây Nguyên đei tơplih kơtang lơ̆m bơ̆ jang pơtrŭt mơdro sa, atŏk tơ iung tĕch răt tơmam drăm hăm teh đak đe pran kơtang hloh, lơ̆m khei năr kơnh, rim dêh char tơring Tây Nguyên kăl tơgoăt jang hơdoi kơjăp vă vang drơ̆ng mĭnh nơ̆r yak hơdoi atŏk tơ iung rim tơmam drăm tơm ăn rim tơmam drăm kơ tơring, đơ̆ng noh sơkơ̆t hơdăh găh tĕch mơdro dôm yơ, kơjă đei iŏk yua lơ liơ vă kơjă tơmam drăm ‘lơ̆ng hơ iă hloh. ‘Ngoăih kơ ‘noh, rim tơring kăl lăng ba kơjăp truh trong jang mơdro sa, trong jang ăn pơtrŭt mơdro sa kơ pơđĭ lơ̆m tơring, kăl đei trong jang vă tơ iung pơjing rim kŏng ty, grŭp jang mơdro sa găh tĕch mơdro kăl vă sơđơ̆ng tĕch hlot rim tơmam drăm kơ tơring. Rim hơnih mơdro sa kăl tơtom chă hơlen băt kơtơ̆ng ang găh tơdrong tĕch răt tơ̆ teh đak đe vă băt hơdăh tơdrong đe ‘meh vă răt dôm tơmam drăm yă kiơ, lơ liơ, đơ̆ng noh hơmet ming tơmam drăm trŏ lăp kiơ̆ đe ‘meh vă răt iŏk, pơm hơtŏ kĕ pơjei kơ tơmam drăm tĕch mơdro lơ̆m apŭng plĕnh teh.