VOV4.Bahnar - Xơnăm âu, pơrang jĭ Covid-19 hlôi pơrăm tih tên hăm tơdrong choh jang xa kơ dôm dêh char Tây Nguyên pơma atŭm păng dêh char Đăk Nông pơma adrô̆. Tơdrong chơ pơdŭ tơmam drăm tơhlăk tơhlĭn pơm ăn lơ tơmam pơtăm đei ưh kơ truh tơpang ti bơngai răt yua; pơrang jĭ hơbuh hli tơ̆ dôm hnam kơmăi păng kơchơ tơm, hlôi pơm tơhlăk tơdrong tĕch răt. Mă thoi noh, lơ̆m tơdrong pơđep tơnap đơ̆ng pơrang jĭ, dôm jăl  jơnŭm pơgơ̆r tơring,  dôm anih jang mŭk drăm păng rim ‘nu kon pơlei hlôi đei lơ kơ ‘nôh păng mă blŭng hlôi jang kiơ̆ pơkăp ‘nao lơ̆m khei năr pơrang jĭ hơbuh hli, tơjur ƀiơ̆ tơdrong ưh đei pơyua.

          Hơp tak xăh Choh jang xa – jang găh bri – ‘long pơgang Thịnh Phát tơ̆ pơlei R’But, xăh Quảng Sơn, apŭng Đăk Glong, dêh char Đăk Nông ‘nao găn ga dôm khei năr tơnap tap hloh jô̆ đơ̆ng tơ iung pơjing. Tơdrong tơnap đei ƀôh pơtơm đơ̆ng khei 5, ƀơ̆t dôm tơmam choh pơtăm kơyuơ hơp tak xăh pơm jang tĕch tơlĕch ưh đei hlot, kơjă tơjur kơtang. Blŭng khei 7 păng khei 8 lơ̆m kơplăh plei tơm Hồ Chí Minh păng lơ dêh char găh Pơbăh tơhlăk tơhlĭn, noh tơmam pơm jang đei kơ Thịnh Phát nhen lĕ tơhlăk hloi. Yă Nguyễn Thị Toản, kơdră Hơp tak xăh Thịnh Phát ăn tơbăt, lơ̆m khei năr noh, khul Kơpal Anih vei lăng kon pơlei dêh char Đăk Nông, apŭng Đăk Glong păng Anih Choh jang xa – Hơtŏk tơring pơxĕl dêh char hlôi hơtŏk pran tơroh păng dar deh tơgŭm ăn hơp tak xăh chă đei anih tĕcht ơlĕch. Tơmam ƀum plei ‘long hlôi tĕch hlot; hla xơƀei ƀum, xa lach duh tŏk kơjă hloh pơtêng hăm adrol kơ Covid-19 hơbuh hli. Kăp gĭt noh, khul kơpal dêh char hlôi năm truh tơring pơm jang vă hơlen tơpă, tơmơ̆ng nơ̆r tơgop păng tơgŭm hơp tak xăh keh đang pơkăp jang trŏ hăm pơrang jĭ covid-19 hơbuh hli lơ̆m khei năr âu ki:  “Hơp tak xăh hlôi pơtruh nơ̆r păng Kơdră Anih vei lăng kon pơlei dêh char duh hlôi drơ̆ng nơ̆r tơgŭm axong bơ̆ hnam pơnĭl atŭm hăm cham xơ̆k pơhrăng ƀum hla xơƀei. Nhen dang ei, ƀum hla xơƀei tŏk kơjă, hơtŏk hăm hla ƀei lôm, tơpă noh ưh kơ băt vă jô̆ hơlen thoi yơ. Kơyuơ noh hơp tak xăh tŏk bŏk oei pơkăp, hơnơ̆ng 2 năr noh pơtăm 5 sao, vă vei xơđơ̆ng ưh kơ lai yơ kơƀăh tơmam dăh mă rơkăh tơmam. Dêh char hlôi pơkăp 1 tơring 26 hectar vă Hơp tak xăh pơm jang thoi yơ”.

Tơdrong tơgŭm đơ̆ng jơnŭm pơgơ̆r tơring dôm jăl păng anih jang dêh char Đăk Nông oei đei pơm kiơ̆ tơtom hăm pơđĭ dôm anih jang đơ̆ng dêh char nai, vă tơroh tĕch tơmam choh pơtăm. Yă Nguyễn Thị Xuân Hương, pơgơ̆r Anih jang pơm tơlĕch păng tĕch tơmam choh pơtăm Hương Cao Nguyên, dêh char Đăk Lăk ăn tơbăt, kiơ̆ kơtơ̆ng ang tơroi đơ̆ng dêh char, Anih jang Hương Cao Nguyên hlôi chă truh tơring pơtăm ‘nhot xă tơ̆ apŭng Đăk Song. Mă lei, khei năr đei yua trŏ ăh khei pơrang jĭ Covid-19 hơbuh hli noh tơnap tap găh bơngai jang. Noh duh jing khei tơm kơ pơyan ‘mi tơ̆ tơring, trong nơnăm, chơ pơdŭ ‘nhot lĕch đơ̆ng dôm tơring teh gôh Bazan tơxĕr, trôk trâ̆p duh jing minh tơdrong pơgăn tih tên. Yă Nguyễn Thị Xuân Hương duh ăn tơbăt: lơ̆m kơplăh tơnap tap ƀenh ƀang, anih jang mŭk drăm hlôi pơtruh nơ̆r hăm Anih Choh jang xa – Hơtŏk tơring pơxĕl Đăk Nông, păng tơdrong iŏk yua, ‘nŭng tơmam, chơ pơdŭ hlôi đei pơkăp xơđơ̆ng. Tơring ‘nhot Đăk Nông hlôi đei tĕch hlot tơtom:  “Nhen anih jang pơtơm noh inh thuê minh anih jang đei pơkăp vă jang ăn kơ po, chă ‘nŭng tơmam, mă lei duh ưh đei xa ôh. Đơ̆ng rŏng kơ noh, inh pơtruh nơ̆r hăm Anih Choh jang xa Đăk Nông tơroh hăm dôm hơp tak xăh păng anih tĕch răt tơmam tơnăp lơ̆m dôm apŭng dơnơm păng dôm tơmam mă inh kăl. Noh lơ̆m 1 khei, tơmam đei truh 100 tâ̆m 1 năr. hlôi xek tơlang ƀiơ̆t tơdrong kăl găh tĕch tơlĕch tơmam ăn tơring choh pơtăm”.      

Hăm tơdrong yak hadoi đơ̆ng jơnŭm pơgơ̆r tơring dôm jăl – kon pơlei păng anih jang mŭk drăm, choh jang xa Đăk Nông hlôi tang găn kơđeh hloh tơdrong răm. Truh dang ei, dôm dêh char, plei tơm lơ̆m jâ̆p teh đak hlôi pơtơm pơm jang xơđơ̆ng ƀiơ̆, găh tơdrong tĕch răt tơmam drăm jê̆ hiôk hian bơih, tơgŭm ăn choh jang xa da ƀiơ̆ kơ răm. Choh jang xa Đăk Nông mă blŭng hlôi hơtŏk hơ iă ƀiơ̆ vă pơtoi hơtŏk xơđơ̆ng lơ̆m khei năr truh.    

Dơnŏ anĭh vei lăng chŏh jang sa dêh char Dak Nông hlôi yak hlŏh khei ‘năr tơnap tap kơ yuơ đơ̆ng jĭ hơbŭh Covid-19 păng dêh char tŏk bok iung jang kiơ̆ erĭh sa joăt hăm sơđơ̆ng hle lơ̆m tơdrong jang hơdoi 3 Khŭl: Tĕh đak, kon pơlei chŏh jang sa păng hơnĭh mơdro sa. Lơ lŏh lơ̆m khei năr kơnh, anĭh bơ̆ jang vei lăng chŏh jang sa hơnơ̆ng đei trong jang lơ liơ vă atŏk hơ iă erĭh sa joăt hăm khei ‘năr hle lơ̆m chŏh jang sa tơ̆ tơring? Ƀok Phạm Tuấn Anh, Kơdră chĕp pơgơ̆r Dơnŏ anĭh vei lăng chŏh jang sa păng Atŏk tơ iung tơring tơrang dêh char Dak Nông tơl hơdăh tơdrong au lơ̆m ‘măng pơma dơnŭh tơ̆ hơla au.

- Ƀok Phạm Tuấn Anh ăi, tơplĭh jang kiơ̆ erĭh sa joăt hăm tơdrong sơđơ̆ng, chŏh jang sa Dak Nông đei tơplĭh lơ liơ păng oei đei rim tơdrong long yă kiơ dơ̆ng?

Ƀok Phạm Tuấn Anh: Lăp đơ̆ng rŏng sơđơ̆ng pơrang jĭ Covid-19, hơnĭh vei lăng chŏh jang sa pơrô̆, pơtho tơbăt ăn kon pơlei chŏh jang sa akŏm iung jang sa Pơyan phang, atŏk kơtang yoă prĕh ƀa pơyan păng phĕ chehphe; Găh tơdrong kĕch yoă ƀa Pơyan sơnăm 2021 trŭh dang ei hlôi keh đang, koăng hlŏh pơtêng hăm sơnăm sơ̆; rĕi pơtăm Pơyan phang sơnăm jơnei 86,9%, iĕ hlŏh sơnăm sơ̆ 2.746,4 ha. Bơngai jang tơ jur găh hơgăt tĕh, akŏm măt bơngai vei lăng, phĕ iŏk rim kơ loăi ‘long pơtăm đunh năr tŏk bŏk đei iŏk yua kơ jăp, lơ̆m au đei chehphe, tiu ... ‘Măng jĭ hơbŭh Covid-19 ‘măng mă puăn au ki pơrăm kơtang trŭh tơdrong jang sa, tơdrong chă tĕch răt tơmam drăm chŏh jang sa, hlôi pơm kơnê̆ trŭh jơhngơ̆m đon kon pơklei jang sa, ư̆h gan ‘mĕh vă lơ̆m tơmơ̆t jên jang pơ̆ih să păng pơtăm ming. Dơnŏ anĭh vei lăng chŏh jang sa dêh char oei tơ ƀơ̆p tôch kơ lơ tơnap tap, tơdrong long, mă hơdăh nhen:

+ Kơ jă tơmam drăm pơ yua ăn chŏh jang sa tŏk măt kơtang nhen: kơ jă phŏng, đơ̆ng blŭng sơnăm trŭh dang ei tŏk đơ̆ng 8-70%; Kơ jă pơgang vei lăng ‘long pơtăm, tŏk đơ̆ng 10-15%; Kơ jă tơmam drăm hiĕm kon tơrong hơnơ̆ng tŏk măt, đơ̆ng vă đĭ sơnăm 2020 trŭh dang ei kơ jă tŏk đơ̆ng 30-35%. ‘Ngoăih kơ ‘nŏh đak xăng, đak dau tŏk măt hơnơ̆ng pơm kơnê̆ trŭh tơdrong jang sa.

+ Hăm dêh char Dak Nông pơma hơdrô̆ păng rim dêh char Tây Nguyên pơma atŭm, hrei au tŏk bŏk lơ̆m pơyan phĕ chehphe; tơdrong ư̆h kơ măh bơngai chă phĕ (kon pơlei kơtă lăp sơđơ̆ng ăn 50%), kon jên hơvơ̆h đe jang tŏk 1,5 ‘măng pơtêng hăm sơnăm sơ̆.

            - Lơ̆m khei năr au ki, hơnĭh vei lăng chŏh jang sa păng Dơnŏ anĭh vei lăng kon pơlei dêh char ư̆h khan lăp tơgŭm djru kon pơlei, hơp tak xah tơgoăt tĕch mơdro, tơchă đei hơnĭh răt iŏk, hơmet pơ ‘lơ̆ng tơnap tap mă lei oei atŏk kơtang drơ̆ng nơ̆r twodrong ‘lơ̆ng tơring pơtăm, tơgŭm djru tơmơ̆t jên jang ăn pơm tơlĕch, vei lăng. Mă lei, tơdrong ‘mĕh vă lơ̆m tơdrong au ‘nŏh tôch kơ lơ păng tơhoach tôch kơ dêh. Truh au kơnh dêh char gô hơmet pơ ‘lơ̆ng tơdrong au lơ liơ?

Ƀok Phạm Tuấn Anh: Lơ̆m dêh char hrei au đei 24 hơnăn tơring pơtăm kơ yuơ Dơnŏ anĭh vei lăng ‘long pơtăm ƀơk ăn păng khei năr au ki Dơnŏ anĭh vei lăng Chŏh jang sa păng Atŏk tơ iung tơring tơrang lơ̆m jang kiơ̆ tơdrong jang đei pơjao păng jang kiơ̆ minh ƀar tơdrong jang, tơdrong vă jang hlôi tơgŭm mĭnh ƀar trong jang atŏk tơ iung pơm tơlĕch, vei lăng tơmam drăm chŏh jang sa nhen: Tơgŭm djru hơnĭh mong sơngiĕo, hnam sơ̆k, cham sơ̆k, hnam kmăi ot, hnam kmăi hơdrĕng chehphe păng mĭnh ƀar kmăi kmŏk anai ... mă lei pơtêng hăm tơdrong ‘mĕh vă yan au ‘nŏh tơdrong đei tơgum djru tôch tŏ sĕt, tơgŭm tơmam drăm jei ư̆h kơ măh lơ.

Lơ̆m sơnăm 2021, Dơnŏ anĭh vei lăng Chŏh jang sa păng Atŏk tơ iung tơring tơrang dêh char hlôi jang tơgŭm ăn Dơnŏ anĭh vei lăng kon pơlei dêh char Hla bơar tơchơ̆t pơtrŭh ăn Dơnŏ anĭh tơm Pơ prŏ tơdrong jang păng Tơmơ̆t jên jang chĭh hơnăn ‘mĕh vă iŏk đei kon jên jang kiơ̆ Tơdrong jang tơgŭm djru, atok tơ iung tơpôl, Hơp tak xah đơ̆ng kon jên bơ̆ jang Trung ương jăl jang 2021 - 2025, lơ̆m au đei rim tơnô̆ nhen tơgum ăn hnam mong răk, hnam pơm tơlĕch, hnam sơ̆k ... mă lei tŏk bŏk oei gô chang Dơnŏ anĭh tơm Pơ prŏ tơdrong jang păng Tơmơ̆t jên jang lăng hơlen pơprŏ ăn kon jên jang.

‘Ngoăih kơ ‘nŏh Dơnŏ anĭh vei lăng Chŏh jang sa păng Atŏk tơ iung tơring tơrang dêh char hlôi jang tơgŭm ăn Dơnŏ anĭh vei lăng kon pơlei dêh char pơtrŭh ăn Dơnŏ anĭh tơmvei lăng Chŏh jang sa păng Atŏk tơ iung tơring tơrang trong vă jang Atŏk tơ iung tơring pơtăm chehphe ‘lơ̆ng tơgŭm ăn pơm tơlĕch păng tĕch mơdro tơ̆ tĕh đak jăl jang 2021-2025 lơ̆m dêh char, lơ̆m au đei nơ̆r apĭnh tơ iung pơjing tơring pơtăm chehphe, tơgŭm djru kon jên tơmơ̆t jang pơm trong hnam, kmăi kmŏk tơgŭm ăn jang sa pơm tơlĕch tĕch mơdro, pơm tơlĕch, chơ pơdŭ tơmam drăm.

Lơ̆m khei năr kơnh, hơnĭh jang vei lăng chŏh jang sa pơchŏh trong nhen tơ̆ hơla au:

- Dăr lăng, lăng hơlen, xơkơ̆t hơdăh rim tơring pơtăm akŏm, mă kăl ‘nŏh tơring pơtăm ‘long sa plei vă tơgŭm djru ăn hơnĭh mơdro sa tơ iung pơjing tơring pơtăm, ƀơk ăn hơnăn kơsô̆ tơring pơtăm vă tơgum ăn tĕch mơdro tơ̆ tĕh đak đe. Dêh char gô hơvơn rim kon jên jang kiơ̆ đơ̆ng rim tơdrong jang, tơdrong vă jang, tơdrong jang atŏk tơ iung mŭk drăm-tơpôl, tơdrong jang khoa hŏk păng kmăi kmŏk; kon jên chă hơvơn au to trŏ ƀlep; kon jên jang đơ̆ng Tĕh đak đei klăh asong rim sơnăm ăn rim tơring, hơnĭh bơ̆ jang. Chă hơvơn đơ̆ng rim hơnĭh mơdro sa, khŭl, rim bơngai kiơ̆ tơdrong tơchơ̆t kơ khôi luơ̆t vă jang kiơ̆; pơtrŭt rim hơnĭh mơdro sa tơlĕch kon jên jang kơ dĭh, chă hơvơn kon jên jang vă jang kiơ̆ tơmơ̆t jên jang pơm tơlĕch, tĕch mơdro tơmam drăm chŏh jang sa.

- Tĕh đak, đơ̆ng lơ sơnăm au ki hlôi đei trong jang tơgum atŏk kơtang tơgoăt jang hơdoi lơ̆m chŏh jang sa, mă lei tim mă iŏk đei jơnei nhen hơpơi ‘mĕh vă. Dang ei lơ̆m chăl hle, lăp atŏk kơtang tơgoăt jang hơdoi hle gơ̆h oei sa, jang sa joăt sơđơ̆ng hle, dêh char gô pơjing rơvơn lơ liơ ăn tơdrong ‘nau hŏ ƀok?

Ƀok Phạm Tuấn Anh: Tơgoăt jang sa hơdoi ‘nŏh jĭ tôch gĭt kăl lơ̆m atŏk tơ iung chŏh jang sa, tơgŭm atŏk đei iŏk yua kơ jăp đơ̆ng rim pang vang jang kiơ̆, mă kăl hăm kon pơlei chŏh jang sa; dă ƀiơ̆ jang sa iĕ, atŏk kơtang pơm tơlĕch tơmam drăm tĕch mơdro. Lơ̆m jang sa hơdoi, Trung ương păng dêh char hlôi đei mĭnh ƀar trong jang tơgŭm djru. Jô̆ trŭh dang ei, lơ̆m dêh char đei 64 khŭl jang hơdoi, ƀar păh rim Kong ty, Hơnĭh mơdro sa, Hơp tak xah păng hlŏh 9.500 ŭnh hnam jang sa hơdoi. Lơ̆m khei ‘năr hrei au, Dơnŏ anĭh vei lăng chŏh jang sa dêh char đei trong vă jang kiơ̆ nhen tơ̆ hơla au:

Iung jang hơdrol pơtrŭt kơtang tơgum djru chŏh jang sa hơdoi, mă kăl chŏh jang sa rơgŏh-sơđơ̆ng păng kiơ̆ trong tŭh mơ̆r, tơgop atŏk kơtang tơplĭh trong chŏh jang sa hle, atŏk đei iŏk yua kơ jăp ăn kon pơlei kơ jăp ‘lơ̆ng.

Hơnơ̆ng jang kiơ̆ dăr lăng, akŏm păng tơlĕch, apĭnh kơdră kơpal pơjing rim trong tơgum djru pơtrŭt atŏk tơ iung jang hơdoi, tơgoăt dĭh băl lơ̆m jang sa, pơm tơlĕch păng tĕch mơdro tơmam drăm chŏh jang sa kiơ̆ Tơdrong tơchơ̆t kơsô̆ 98/2018/NĐ-CP năr 05/7/2018 đơ̆ng Khŭl kơdră tĕh đak, lăp hăm tơdrong đei yan au kơ dêh char.

Akŏm tơmơ̆t jên jang atŏk tơ iung lei lăi găh trong hnam lơ̆m chŏh jang sa, tơring chŏh jang sa; Iung jang hơdoi hăm rim hơnĭh păng tơring vang jang tơgŭm tơbăt ăn Dơnŏ anĭh vei lăng kon pơlei dêh char atŏk kơtang rim tơdrong jang pơtrŭt tơmơ̆t jên jang lơ̆m tơ iung pơjing tơring pơtăm ngăl ‘long pơtăm pơm tơlĕch tơmam drăm kơ tơring adoi nhen pơm tơlĕch đei tơmam drăm 'lơ̆ng tĕch mơdro đei iŏk yua kơ jăp tơmam drăm chŏh jang sa.

- Hăm tơgoăt jang hơdoi hlôi ƀô̆h hơdăh đei iŏk yua kơ jăp, kiơ̆ kơ ih, hăm kăl đei trong tơgŭm djru ayơ dơ̆ng ưh vă pơtrŭt pơih să, lang să tơdrong jang sa đei iŏk yua kơ jăp ‘nŏh ưh?

Ƀok Phạm Tuấn Anh: Hăm rim trong jang hơdoi đei iŏk yua kơ jăp, Dơnŏ anĭh vei lăng Chŏh jang sa păng Atŏk tơ iung tơring tơrang pơtrŭt kơtang rim hơnĭh hơnơ̆ng iung jang kơtang hlŏh dơ̆ng, pơ̆ih să hơgăt tĕh jang sa. ‘Moi kiơ̆ trong jang tơguưm djru hlôi đei tơlĕch ăn păng lơ̆m jang kiơ̆ tơdrong jang mă Dơnŏ anĭh vei lăng chŏh jang sa dêh char pơjao ăn, jang hơgrop rim tơdrong vă jang, tơdrong jang ... Dơnŏ anĭh vei lăng chŏh jang sa dêh char gô lăng hơlen vă hơnơ̆ng tơgŭm djru kiơ̆ ƀlep tơdrong tơchơ̆t kơ khôi luơ̆t.

- Lei ah, bơnê kơ ih ƀok hơ!

Tơblơ̆ nơ̆r: Lan - Amazưt