VOV4.Bahnar - Lơ̆m khei năr hơyuh tô̆ ‘mi tơplih păng kơjă tĕch tơmam drăm lơ̆m tơring ưh đei xơđơ̆ng, lơ hơdrĕch ‘long pơtăm đunh khei năr tơ̆ Tây Nguyên hlôi ƀơm răm kơnê̆. Ƀôh thoi noh, tơ̆ lơ tơring hlôi tơlĕch tơplih hơdrĕch ‘long pơtăm, lơ tơring hlôi pơjing đei tơdrong jang kăp gĭt hăm dôm tơmam pơtăm đei ‘lơ̆ng păng đei yua lơ găh mŭk drăm. Tơdrong đei jơnei đơ̆ng tơdrong pơtăm ‘long vaih tơ̆ tơring teh xap Ea Sar, apŭng Ea Kar, dêh char Đăk Lăk jing minh pơtih.  

          Ƀok Lê Văn Minh, tơ̆ thôn 8, xăh Ea Sar, apŭng Ea Kar, dêh char Đăk Lăk đei 4ha teh mir. Adrol ki, tơ̆ hơgăt teh âu ƀok pơtăm ka phê, tiu, mă lei tơm tiu lôch đĭ, tơm ka phê noh kơjă ưh đei xơđơ̆ng, iŏk yua tŏ xĕt đĕch. Pơhlom 8 xơnăm kơ âu, ƀok pơtơm tơplih hơgăt pơtăm ka phê păng tiu vă pơtăm hơdrĕch ‘long vaih, hăm dôm hơdrĕch đei rơih đơ̆ng pơlei pơla ƀok tơ̆ Thanh Hà, Hải Dương. Lơ̆m noh, 2 kơloăi vaih u hŏng păng u trư̆ng tŏk giơ̆ng ‘lơ̆ng păng đei plei ‘lơ̆ng noh ƀok tơlĕch ơng rei pơih xă pơtăm. Truh dang ei, hơgăt mir 4ha hlôi tơplih pơđĭ pơtăm vaih, hăm 2ha tŏk bŏk oei iŏk yua, oei dôm to noh hlôi pơtơm đei yua ăh xơnăm mă blŭng. Pơgar ‘long hnam ƀok Minh duh iŏk jang kiơ̆ pơkăp VietGap, đơ̆ng noh pơm tơlĕch dôm tơmam drăm ‘lơ̆ng hloh. Rim ha vaih pĕ plei đei yua minh xơnăm truh 15 tâ̆n, hăm kơjă tĕch đơ̆ng 35 - 40.000hlj 1 kĭ, unh hnam ƀok đei yua đơ̆ng 500-600 trĭu hlj 1 ha lơ̆m 1 xơnăm, lơ hloh dôm jĭt ‘măng pơtêng hăm pơtăm ka phê: “Plei ‘long đei yua noh pơgar âu đei đơ̆ng 50 tâ̆n plei tŏk tơ̆ kơpal. Trong jang VietGap âu noh ba lăp kơ đon, jang VietGap vă ba chă hŏk hơlen, pơjing plei vaih rơgoh ‘lơ̆ng, vă kon pơlei đei yua plei vaih rơgoh noh vei xơđơ̆ng tơdrong ‘lơ̆ng. Dôm siu thĭ, bơngai tĕch pơdro đe xư lăp noh hơtŏk kơjă răt. Pơtih nhen plei vaih hmă noh tĕch hăm kơjă 35 rơbâu hlj minh kĭ mă lei plei vaih VietGap noh tĕch đơ̆ng 40 - 42 rơbâu hlj”

          Ƀok Văn Đình Thìn, Phŏ Kơdră Anih vei lăng kon pơlei xăh Ea Sar, apŭng Ea Kar, dêh char Đăk Lăk ăn tơbăt, dôm tơm vaih mă blŭng đei pơtăm tơ̆ tơring teh âu pơhlom 15 xơnăm adrol ki yuơ dôm bơngai đơ̆ng tơring Hải Dương păng Bắc Giang ‘nhăk tơmơ̆t pơtăm. Mă blŭng noh pơtăm hơlen lăng minh ƀar tơm, kơlih ưh gan đei bơngai kơchĕng truh tơm vaih gơh tŏk giơ̆ng ‘lơ̆ng tơ̆ tơring teh xap păng hơyuh tô̆ ‘mi phara hăm tơring găh tu nhen tơ̆ Ea Sar. Mă lei ăh ƀôh tơm vaih tŏk giơ̆ng ‘lơ̆ng, đei plei ‘lơ̆ng, hơgăt tơm vaih đei pơtăm tŏk kơtang lơ̆m pơhlom 10 xơnăm kơ âu. Dang ei, jâ̆p xăh hlôi đei hloh 300ha tơm vaih, hăm pơhlom 200ha hlôi đei iŏk yua. Dôm hơgăt pơtăm ‘nao duh tŏk bŏk tŏk lơ păng kơchĕng gô đei truh pơhlom 500ha lơ̆m 5 xơnăm truh. Kiơ̆ kơ ƀok Thìn, khei năr hiôk hloh vă hơtŏk tơm vaih tơ̆ Ea Sar noh yuơ hơyuh tô̆ ‘mi phara noh pơyan plei vaih đum tơ̆ âu hơnơ̆ng hrôih noh, ăh đĭ pơyan lơ̆m 1 khei noh pơtơm truh khei plei vaih đum tơ̆ tơring tu. Yuơ noh, tơdrong tĕch tơlĕch duh ƀônh hiôk hloh păng kơjă tĕch adoi kăp mơ̆n. Kơjă tĕch ăh blŭng pơyan tơ̆ Ea Sar hơnơ̆ng đơ̆ng 55 - 60 rơbâu hlj 1 kĭ, oei ăh khei tơm kơ pơyan noh pơhlom đơ̆ng 35 - 40 rơbâu hlj 1 kĭ. Ƀok Thìn xơkơ̆t, tơm vaih đei yua lơ hloh găh mŭk drăm, hăm tơdrong pơyua đơ̆ng 300 - 500 trĭu hlj 1 ha lơ̆m 1 xơnăm păng xăh tŏk bŏk oei pơkăp vă pơjing hơnăn tơm vaih Ea Sar: “Hơyak vă pơjing hơnăn plei vaih Ea Sar. Tơ̆ anăp noh nhôn tŏk bŏk oei pơjing hơp tak xăh pơtăm vaih, ăh tơmơ̆t jang noh gô xơkơ̆t hơ ‘nhăk kon pơlei pơtăm kiơ̆ pơkăp VietGap, hơyak bơ̆ hla bar vă pơm jang kiơ̆ pơkăp xơđơ̆ng. Đơ̆ng rŏng kơ noh, gô tơlĕch chih măt găh tơring teh, anih tơm pơtăm, pơkăp tơring, logo, kơđoh kơdŭng ăn tơmam drăm. Thoi noh vă plei vaih ưh adrô̆ đei tĕch tơlĕch lơ̆m kơchơ hmă mă oei đei tĕch ăn teh đak đe, đei tĕch lơ̆m siu thĭ jâ̆p teh đak”

          Ăh tơring teh pơtăm vaih hơtŏk pran, tơ̆ Ea Sar kon pơlei jang mir hlôi dar deh pơjing dôm tơdrong jang tơguăt lơ̆m pơm tơlĕch păng tĕch tơmam drăm. Ƀok Nguyễn Văn Bình, bơngai chĕp kơ̆l pơjing hơp tak xăh choh jang xa Thanh Bình, hơp tak xăh mă blŭng tơ̆ xăh Ea Sar ăn tơbăt, hơgăt teh pơtăm vaih kơ 12 bơngai jang dang ei pơhlom 100ha. Kơsô̆ bơngai jang păng hơgăt tơm vaih gô oei tŏk lơ lơ̆m khei năr truh. Hăm tơdrong pơjing hơp tak xăh, gô pơm trong hiôk vă kon pơlei choh jang xa đei axong ăn tơmam pơm jang gơh ‘lơ̆ng tơnăp păng kơjă tĕch trŏ ƀlep. Atŭm hăm noh, hơp tak xăh duh gô xơkơ̆t vă kon pơlei pơm kiơ̆ dôm tơchơ̆t ‘lơ̆ng nhen VietGap, GlobalGap, đơ̆ng noh gơh pơm kiơ̆ ƀlep dôm tơdrong pơkăl tĕch ăn teh đak đe nhen tơring Châu Âu, Nhâ̆t, Mih păng Hàn Quốc. Đơ̆ng noh, tơgŭm hơtŏk kơjă păng hơnăn plei vaih tơ̆ Ea Sar: “Inh pơjing hơp tak xăh hăm tơdrong noh vă chơ chă anih tĕch tơlĕch plei vaih gơh ataih hloh. ‘Nguaih kơ tĕch tơlĕch lơ̆m teh đak noh hơyak vă tĕch tơlĕch tơ̆ dôm teh đak nai. Hơyak jang noh kiơ̆ pơkăp VietGap, hơlen băt tơm a hla chă, pơkăp kơsô̆ kăl. Kơdih po inh duh nhen kon pơlei pơtăm vaih noh ‘meh pơm thoi yơ vă plei vaih ‘lơ̆ng, xơđơ̆ng tơmam drăm ăn bơngai răt xa”

 Găh tơdrong jang tơplĭh pơtăm ‘long jrang ‘ngam tơ̆ tơring Ea Sar, apŭng Ea Kar hlôi hơnhăk đei iŏk yua kơ jăp. Tơ̆ hơla au noh ‘măng pơma dơnŭh hăm ƀok  Hồ Tấn Cư, Kơdră chĕp pơgơ̆r Hơnĭh vei lăng Chŏh jang sa păng atŏk tơ iung tơring tơrang apŭng Ea Kar găh tơdrong đei ƀơm trŭh tơplĭh ‘long pơtăm lăp hăm tơplĭh tŏ ‘mi kial, adoi nhen hơnhăk đei iŏk yua kơ jăp, tơgoăt jang hơdoi kơ kon pơlei dĭh băl păng kon pơlei chŏh jang sa hăm hơnĭh mơdro sa lơ̆m apŭng.

- Lơ̆m dôm sơnăm au ki, tơplĭh tŏ ‘mi kial păng kơ jă tĕch mơdro hlôi đei ƀơm lơ liơ trŭh jang ka phê, tiu lơ̆m apŭng Ea Kar hŏ ƀok?

- Ƀok Hồ Tấn Cư: Lơ̆m dôm sơnăm tơjê̆ au, mă kăl ‘nŏh 4 sơnăm tơjê̆ au, tơplĭh tŏ ‘mi kial đei ƀơm tôch kơnê̆ hăm Tây Nguyên pơma atŭm păng Ea Kar pơma hơdrô̆. Dôm ‘long pơtăm joăt joe nhen chehphe, tiu păng rim kơ loăi ‘long sa plei anai nhen sâu riêng, ƀơ ‘nŏh đei ƀơm kơnê̆ kơtang hlŏh. Mă ƀar ‘nŏh ƀar sơnăm au ki tơdrong jĭ Covid-19 đei ƀơm kơnê̆ trŭh tơdrong chă tĕch tơmam drăm, rim tơmam drăm jang sa đei đei ƀơm kơnê̆ trŭh tơdrong răt iŏk. Mă pêng, tơmam drăm tơmơ̆t jang sa nhen bơ̆n phŏng, pơgang vei lăng ‘long pơtăm, rim tơmam drăm chŏh jang sa jei măt kơna pơm kơnê̆ kơtang trŭh tơdrong chŏh jang sa.

- Tơ̆ hơnăp tơdrong chŏh jang sa tơ ƀơ̆p tôch tơnap tap lơ lŏh, apŭng Ea Kar hlôi đei trong jang lơ liơ lơ̆m tơplĭh ‘long pơtăm vă lăp hăm tơplĭh tŏ ‘mi kial hŏ ƀok?

- Ƀok Hồ Tấn Cư: Mư̆h đei tơdrong tơnap tap lơ lŏh, rim hơnĭh bơ̆ jang tĕh đak, kơdră tơring, rim hơnĭh bơ̆ jang găh chŏh jang sa pơgơ̆r lơ ‘măng hop akŏm, lơ ‘măng pơma dơnŭh, hop akŏm pơtrŭt mơdro sa. Adoi nhen hop akŏm khŭl joăt jang kih thuơ̆t vă pơjing đei rim trong jang, tơdrong jang sa kiơ̆ trong jang ‘lơ̆ng păng pơjing trong jang sa VietGap vă jang lơ liơ đei tơmam drăm ‘lơ̆ng. Mă kăl, tơdrong tơplĭh ‘long pơtăm ‘nŏh đơ̆ng rim tơmam drăm joăt joe đơ̆ng sơ̆ tôch mơmat tat nhen tiu, chehphe nhôn tơplĭh chă pơtăm bơ̆n ‘long plei krô̆i kam, krô̆i kuyt, krô̆i pung păng ƀar tơmam drăm tôch gĭt kăl ‘nŏh jrang ‘ngam păng plei ‘long vaih. Akŏp hơgăt tĕh pơtăm ‘nao dang 4.000 ha, lơ̆m au jrang ‘ngam hăm ‘long vaih dang 1.500ha.

- Tơdrong đei iŏk yua kơ jăp hăm tơdrong tơplĭh ‘long pơtăm au lơ liơ hŏ ƀok?

- Ƀok Hồ Tấn Cư: Kăl pơma lơ lau, mư̆h tơplĭh jang sa ‘nŏh ‘măng mă blŭng tôch tơnap tap găh kon jên tơmơ̆t jang, găh hơnĭh tĕch răt. Mă lei mư̆h nhôn pơjing đei trong jang hơdoi hăm mĭnh ƀar hơnih mơdro sa, mă ƀar ‘nŏh nhôn pơjing rim trong jang sa kiơ̆ jang sa VietGap đơ̆ng rim khŭl kon pơlei jang sa pơjing kơdĭh nhen hơp tak xah, khŭl jang hơdoi ‘nŏh nhôn ƀô̆h lui tơpă păng nhôn hlôi đei hơniưh răt iŏk, kơ yuơ lơ lŏh, kon pơlei tôch hơ iă sơđơ̆ng jơhngơ̆m jang sa. Khei năr au ki, nhôn ăng ‘long jrang ‘ngam, ‘long vaih jei đei plei lơ̆m 1 ha đơ̆ng 15 - 20 tân, hăm 1 kĭ tĕch đei 30.000 hlak jên, jei hlôi hơnhăk đei iŏk yua dang 350 trĭu hlak jên lơ̆m 1 ha 1 sơnăm. ‘Măng mă blŭng tôch hơ iă lơ̆m khei ‘năr mơdro sa tim gan sơđơ̆ng hrei au, lơ̆m tơdrong tơplĭh tŏ ‘mi kial au.

- Chă pơtăm ‘long sa plei ‘nŏh tơdrong đei iŏk yua lơ păng kơ jăp kăl đei lăng jing tơdrong tơm hlŏh, apŭng hăm tơchĕng trŭh tơdrong lang să hăt hot kơnh pơm ăn trŭh rơkăh rơkai păng apŭng đei pơ prŏ lơ liơ vă mĭnh păh đei iŏk yua lơ, mĭnh păh ‘nŏh kơ jăp hŏ ƀok?

- Ƀok Hồ Tấn Cư: Găh tơdrong đei hơ iă kơ apŭng Ea Kar ‘nŏh nhôn đei groi tĕh să trŭh 50.000 ha, lơ̆m au đei dang 30.000ha gơ̆h chă pơtăm ‘long pơtăm đunh sơnăm. Vă jang sa đei kơ jăp ‘nŏh nhôn jei lăng hơlen bơih, tơdrong hơ iă kơ Ea Kar ‘nŏh yŭh tŏ ‘mi kial đei ƀơm trŭh ƀar pơyan tơring Tơmăn Tŏk bŏk păng Tây Nguyên, kơ yuơ lơ lŏh, găh đak ‘mi jur păng khei pơyan jang sa hăp hơnơ̆ng. Kơna tơmam drăm chŏh jang sa đei ‘nŏh hmă hmă hrôih ƀiơ̆ dăh mă hơdrơ̆k pơyan hăm rim tơring joăt chă pơtăm ngăl ‘long pơtăm ‘nŏh dang 1 khei, kơna tơdrong chă tĕch mơdro nhôn ư̆h tơtăm, hli ư̆h kơ đei tơmam drăm đĕch. Găh trong pơprŏ ăn vă jang nhôn hơdrin chă pơtăm đơ̆ng 8.000 trŭh 10.000 ha ‘long sa plei, lơ̆m au ‘long jrang ‘ngam păng ‘long vaih dang 5.000ha. Găh hơgăt tĕh au ba hoei kơ hli tơdrong pơyan tĕch ư̆h hơmăt dăh mă rơkăh rơkai tơmam drăm.

- Mĭnh lơ̆m dôm tơdrong kăl hlŏh kăl vă lăng trŭh ‘nŏh tơdrong pơgơ̆r jang sa vă pơjing đei tơmam drăm ‘lơ̆ng, rơgŏh păng tĕch mơdro hlot. Tơdrong mă au đei apŭng Ea Kar lăng ba kơ jăp, pơgơ̆r iung jang lơ liơ hŏ ƀok?

- Ƀok Hồ Tấn Cư: ‘Ngoăih tơdrong tơplĭh vă iŏk yua kơ jăp ‘lơ̆ng ‘long pơtăm ‘nŏh tơdrong tơgoăt kon pơlei jang sa hơdoi păng pơgơ̆r jang sa kiơ̆ tơgoăt jang hơdoi ‘nŏh jing tơdrong kăl hlŏh. Âu ki nhôn hlôi tơgoăt jang hơdoi hăm mĭnh ƀar hơnĭh mơdro sa, mă nlŭng ‘nŏh hơnih mơdro sa pơm tơlĕch păng răt iŏk tơmam drăm, hơnĭh mơdro sa tơmơ̆t jên jang păng mă pêng ‘nŏh tơgoăt jang hơdoi hăm rim hơp tak xah, kon pơlei chŏh jang sa. Vă pơm lơ liơ khŭl au tơgoăt jang sa hơdoi kơ jăp đơ̆ng mă chŏh jang sa ‘moi kiơ̆ trong jang VietGap, GlobalGap, yak trŭh pơm tơlĕch păng tĕch răt tơmam drăm. Nhôn hơmŏ khŭl au gô tơgoăt jang hơdoi kơ jăp ‘nŏh gô hơnhăk đei iŏk yua kơ jăp lơ̆m tơmơ̆t jên jang păng hơnhăk đei iŏk yua sơđơ̆ng ăn kon pơlei chŏh jang sa.

- Lei ah, bơnê kơ ƀok Hồ Tấn Cư, Kơdră chĕp pơgơ̆r Dơnŏ anĭh vei lăng Chŏh jang sa păng atŏk tơ iung tơring tơrang apŭng Ea Kar.

Lan – Zưt chih păng pơre nơ̆r