VOV4.Bahnar - Chăn hroi j^ hơ dre\ch ‘long pơ tăm ‘nao hăm kon pơ lei lơ\m tơ ring kơ dêh char Đăk Nông. Mă lei, dôm sơ năm adrol ki, kon pơ lei hơ nơ\ng chă pơ tăm răh rai, noh kơ jă te\ch răt adoi ưh đei sơ đơ\ng. Minh [ar sơ năm kơ âu, lơ kon pơ lei lơ\m tơ ring hlôi tơ plih pơ tăm chăn hroi kiơ\ pơ kăp hữu cơ vă te\ch ăn teh đak đe. Hăm trong jang âu, to\k bo\k oei pơih trong ăn kon pơ lei tơ plih ‘long pơ tăm, hơ to\k io\k yua.

Lơ\m hơgăt teh kơsu kră, khei 4/2020 unh hnam [ok Nguyễn Văn Chung, tơ\ thôn Tân Lập, xăh Đăk Ru, apu\ng Đăk R’lấp hlôi tơplih pơtăm chăn hroi te\ch ăn teh đak đe. Hăm jên axong jang pơhlom 300 triu hlj, unh hnam [ok Chung đei 2ha chăn hroi đei ruih hăm trong mong [iơ\ đak, đei hơdra ăn chăn hroi hon gam, dang ei hlôi đei io\k yua: “Tơplih pơtăm chăn hroi inh adoi io\k jang kiơ\ trong pơtăm ‘nao dang ei, hăm pơhlom ataih 3.5m 1 tơm, đak noh ‘măn ruih hăm [ek. Pơtăm lơ noh anih răt tơmam adoi xơđơ\ng mơ\n. Inh pơtruh nơ\r hăm mih ma duch nă pơtăm chăn hroi noh athei pơtăm kiơ\ trong sinh ho\k noh ‘lơ\ng hloh, pho\ng noh inh tuh pho\ng hoă ho\k to\ xe\t, đơ\ng mă pơtăm xơ\ truh dang ei tam mă đ^ 1 ta#n pho\ng NPK ăn pơgar âu”

Đei teh trôk, ưh đei yua lơ, unh hnam [ok Triệu Văn Hương, oei tơ\ xăh Đăk Ru, apu\ng Đăk Rlấp adoi axong jene pơtăm 1ha chăn hroi kiơ\ pơkăp hữu cơ. Adrol kơ pơtăm, [ok kơdih jang hadoi hăm anih jang mu\k drăm vă ho\k hơlen găh khoa ho\k kih thuơ\t păng te\ch tơle\ch tơmam drăm pơtăm đei. Tơdrong jang hadoi tơgu\m [ok păng kon pơlei hiôk hian hloh lơ\m tơdrong te\ch tơmam pơtăm đei păng kơjă adoi xơđơ\ng. Lơ\m pơgar, dôm kơloăi pơgang, pho\ng rei ‘măn tuh ăn tơm chăn hroi adoi oei lơ\m hơnăn pơkăp gơh yua, ưh đei pơrăm kiơ truh tơ\ cham char păng jơhngơ\m jăn: “Xơ\ nhôn pơtăm tơm chăn hmă, dang ei pơtêng hăm chăn rơgoh noh duh ưh đei kiơ tơhlăk, jên jang adoi hơto\ dih băl, to\k giơ\ng pran. Kiơ\ tơdrong hơpơi đơ\ng kon pơlei noh kơlih kiơ nhôn athei pơtăm chăn rơgoh noh te\ch đei kơjă kăp hloh”

{ok Phạm Văn Long jing minh lơ\m dôm bơngai jang mir hlôh vao găh pơtăm chăn hroi te\ch ăn teh đak đe tơ\ Đăk Ru, đơ\ng ro\ng 3 xơnăm pơtăm noh [ôh đei yua lơ, xơnăm âu [ok pơtoi pơtăm 1ha chăn hroi dơ\ng. Lơ\m tơring, kơjă chăn hroi hữu cơ kăp hloh pơtêng hăm chăn hroi pơtăm hmă. Kơloăi 1 noh 35 rơbâu hlj minh k^; kơloăi 2 noh 25 rơbâu hlj minh k^; kơloăi nai dang ei oei đei te\ch hăm kơjă 14 rơbâu hlj minh k^:“ ‘Meh đei nhen pơkăp tơmam te\ch ăn teh đak đe noh ưh đei [ônh ôh, kon pơlei athei kơ ‘nôh tôch kơtang, hơlen rim năr, [ôh [ơm pơrang kiơ noh athei hơmet hloi, ưh gơh le# đunh ôh”

Tơpă tơ\ Đăk Nông dang ei, kon pơlei pơtăm hơdre\ch chăn hroi Đài Loan noh mă tơm. Hơdre\ch chăn âu mưh vei lăng tơnăp noh đei yua đơ\ng 70 -100 ta#n minh ha, hăm kơjă te\ch lơ\m tơring đơ\ng 15.000 - 17.000 hlj minh k^, mưh chăn tro\ [lep hăm pơkăp te\ch ăn tơring châu Âu noh te\ch kăp hloh tong ane#. Đơ\ng ro\ng kơ ưh jo# jên huach jang, bơngai pơtăm chăn hroi oei đei yua pơhlom 100 triu hlj lơ\m 1 ha pơm jang.  

Vă ke\ đei tơring pơtăm xơđơ\ng, rim anih jang hlôi kơdih tơguăt hăm kon pơlei vă pơtăm chăn hroi, hơdăh lơ\m noh đei Anih jang Te\ch pơdro Long Huệ. {ok Nguyễn Chí Long, Kơdră Anih jang ăn tơbăt: “Găh anih jang Long Huệ duh hlôi k^ pơkăp te\ch tơmam đơ\ng kon pơlei, minh [ar unh hnam pơkăp kơjă hloi (dang kơjă đei pơkăp đơ\ng blu\ng) noh nhôn pơkăp hăm đe xư, oei minh [ar noh gô răt kiơ\ kơjă te\ch lơ\m tơring. Nhôn gô adrin kơ ‘nôh chă anih te\ch tơle\ch păng k^ pơkăp pơm jang tih xă vă pơm thoi yơ kon pơlei pơtăm đei chăn hroi păng te\ch đei kơjă kăp hloh”. 

Dak Nông đei te\h, to\ ‘mi kial lăp hăm lơ kơ loăi ‘long pơ tăm, lơ\m no\h đei gui yuăn (chanh dây). Mă lei, tơ pă yan âu ăn [o#h tơ drong pơ tăm păng hơ to\k tơ iung kơ loăi ‘long ‘nâu oei răh rai, chă pơ tăm kơ d^h, ư\h kơ đei kiơ\ trong tơ le\ch jang kơ na an^h răt io\k tơ mam âu ư\h kơ sơ đơ\ng, đei [o#h lơ ư\h kơ pu\n ai. Bơ ngai ch^h kơ tơ\ng ang đei jơ pơ ma dơ nu\h hăm yă Nguyễn Thị Tình, Pho\ kơ dră An^h vei lăng găh cho\h jang sa păng hơ to\k tơ iung tơ ring tơ rang de#h char Dak Nông vă băt đei dôm trong jang tơ gu\m đơ\ng an^h jang vei lăng găh cho\h jang sa de#h char Dak Nông lơ\m tơ drong hơ to\k tơ iung ‘long gui yuăn kơ jăp.

 - Ap^nh ^h roi tơ băt ako\p lăng găh tơ drong hơ to\k tơ iung gui yuăn lơ\m de#h char Dak Nông tru\h khei ‘năr âu dôm yơ?  

-Yă Nguyễn Thị Tình: Găh tơ drong hơ to\k tơ iung gui yuăn lơ\m de#h char Dak Nông tru\h khei ‘năr dang ei kiơ\ kơ so# ch^h jo# đơ\ng rim tơ ring ‘no\h tru\h sơ  năm 2020 ‘no\h hơ găt te\h gui yuăn đei dang hlo\h 1700 hek tar, hăm plei jo# păh lăp ‘no\h 30 tấn 1 hek tar, kơ so# tơ mam jo# pơ hlom đei vă je# 40.000 rơ bâu tấn. Tơ ring đei hơ găt te\h gui yuăn lơ hlo\h lơ\m de#h char ‘no\h ako\m tơ\ 2 apu\ng ‘no\h Tuy Đức hăm hlo\h 500 hek tar, păng apu\ng Đăk Song vă je# 600 hek tar. 2 apu\ng âu ‘no\h j^ tơ ring hơ drol sơ\ kon pơ lei pơ tăm tiu lơ, đơ\ng ro\ng ‘no\h ku\m đei j^ lôch hre\nh lôch hiơ\, hăm lơ hơ găt te\h ho\h kơ na kon pơ lei tơ ge\ch tơ pl^h hơ met ming ‘long pơ tăm. Kon pơ lei oei pơ tăm kiơ\ kơ d^h, tơ drong pơ tăm păng đei jang hơ dai hăm băl kiơ\ tơ drong hơp tak xăh ‘no\h oei tam mă lơ, tơ drong te\ch mơ dro ku\m mơ\ng kơ d^h kiơ\ an^h te\ch mơ dro păng dôm an^h răt io\k ako\m, tam mă kiơ\ jang hơ dai kơ jăp păng đei tơ drong sơ đơ\ng kơ jăp.

-Dang ei gui yuăn tơ\ Dak Nông tam mă  đei an^h răt io\k sơ đơ\ng, kơ l^h thoi no\h mă kơ jă te\ch ư\h kơ sơ đơ\ng, mư\h lei kiơ\ kơ ^h trong jang hơ yơ vă hơ met pơ ‘lơ\ng tơ drong ‘nâu?

-Yă Nguyễn Thị Tình: Hăm tơ drong an^h răt io\k sơ đơ\ng ăn gui yuăn ‘no\h ku\m đei lơ tơ drong [ơm tru\h, 1 lơ\m dôm tơ drong tơm pơm ăn ‘no\h j^ lơ\m de#h char kon pơ lei oei to\k bo\k pơ tăm răh rai, tơ mam tam mă ke\ lơ, tơ ring pơ tăm tam mă lơ. Tơ drong pơm tơ le\ch kiơ\ trong jang hơ dai păng kiơ\ dôm tơ drong hơ găt nhen Vietgap, Globangap ku\m tam mă đei lơ, kơ l^h thoi no\h mă tơ drong sơng đei lơ an^h jang mơ dro sa t^h vă tơ gu\m răt pơ đ^, tơ mơ\t jên jang pơm tơ mam ăn kon pơ lei ‘no\h ‘nao lăp đei [o#h 4 tru\h 5 an^h răt io\k tơ mam gui yuăn ie\ kiơ\ tơ ring, kiơ\ gru\p. Kơ l^h thoi no\h tơ drong ‘lơ\ng đơ\ng tơ mam gui yuăn bơ\n oei tam mă vei sơ đơ\ng dang ăi păng tam mă sơng đei an^h jang mơ dro sa t^h.

- Vă hơ to\k tơ iung kơ jăp gui yuăn ‘no\h kiơ\ kơ ^h tơ drong tơm oei tơ\ yơ” An^h jang gô pơ jing tơ drong hơ to\k tơ iung gui yuăn kơ jăp thoi yơ?

-Yă Nguyễn Thị Tình: Tơ\ hơ năp kơnh vă hơ to\k tơ iung gui yuăn lơ\m de#h char Dak Nông sơ đơ\ng, vei sơ đơ\ng an^h răt io\k kơ jăp ‘no\h mă hơ drol athei  vei sơ đơ\ng ‘lơ\ng găh hơ dre\ch, athei vei sơ đơ\ng đei tơ ring pơ tăm tơ mam mă ‘lơ\ng. Tơ dra hơ drol ăn kon pơ lei băt đei tơ drong đei yua mu\k drăm ku\m nhen ‘me\h vă te\ch mơ dro hăm gui yuăn. Kiơ\ đơ\ng no\h vă kon pơ lei đei dôm trong jang vă bơ ngơ\t tru\h tơ drong hơ to\k tơ iung gui yuăn vă hơ nhăk ăn io\k yua mu\k drăm ăn kơ đe sư mă ư\h kơ s^ jing ‘long hmă mă đe oei tơ che\ng đơ\ng hơ drol tru\h dang ei vă kon pơ lei hơ drin pơm tơ le\ch gui yuăn đei kiơ\ ako\m.

Hơ dai hăm ‘no\h kăl đei pơ tho ăn kơ rim tơ ring kăl kơ đei dôm trong vă jang tơ ring ăn kon pơ lei vă hơ to\k tơ iung. Tơ gu\m ăn kon pơ lei hlo#h vao pơ tăm, vei lăng ku\m nhen rơ\ih hơ dre\ch vă tơ mơ\t lơ\m pơm tơ le\ch gui yuăn pơm liơ vei sơ đơ\ng ‘lơ\ng hai, tang găn to\ se\t hlo\h yua pơ gang pơ lôch hơ drông pơm ư\h kơ ‘lơ\ng tru\h tơ mam hai. Tơ le\ch jang dôm trong jang sơng io\k păng tơ roi tơ băt ăn kơ rim an^h jang mơ dro sa tơ gu\m tơ mơ\t jên jang ming man dôm hnam kơ măy pơm tơ le\ch gui yuăn vă kơ vei sơ đơ\ng tơ drong io\k ako\m, răt tơ mam ăn kon pơ lei.

- lei ăh, bơ nê kơ ^h hơ!

Lan hăm Thuem: Tơ blơ\