VOV4.Bahnar - Hăm kơjă lơ tơmam choh pơtăm đei tơjur re, pơm ăn tơdrong iŏk yua kơ lơ kon pơlei jang chŭn ƀơm răm. Mă lei, kơyuơ đei hơyuh tô̆ ‘mi xơđơ̆ng, rơngơp, tơring teh trŏ ƀlep hăm lơ hơdrĕch ‘long xa plei, ‘noh lơ unh hnam tơ̆ dêh char Đăk Nông hlôi tơlĕch tơplih hơdrĕch ‘long pơtăm, pơjing đei lơ tơmam choh pơtăm ‘lơ̆ng, pơyua lơ găh mŭk drăm.

Ƀok Lầu A Si, oei tơ̆ thôn Phú Xuân, xăh Đăk Nia, plei tơm Gia Nghĩa, dêh char Đăk Nông dei hloh 36 ha teh mir. Adrol ki, lơ̆m hơgăt teh âu, ƀok pơtăm ka phê, tiu mă lei tiu lôch pơgoh, kơjă ka phê ưh đei xơđơ̆ng noh ưh đei yua lơ. Ƀok Si hlôi tơplih pơtăm tơm mich thăi, hrau hăm tơm ƀơr păng sâu riêng. Ƀok Si ăn tơbăt, pơgar ‘long đei vei lăng trŏ kih thuơ̆t đơ̆ng noh hăp ‘lơ̆ng păng tĕch đei kơjă kăp, kăp hloh lơ ‘măng pơtêng hăm pơtăm ka phê. Hăm hloh 15 ha pơtăm mit thăi,  1.000 tơm ƀơr, păng 5.000 tơm sâu riêng pơtăm hrau hăm tiu, ka phê rim xơnăm pơyua ăn unh hnam ƀok truh kơ 5 tih hlj: “Inh pơtơm pơtăm hrau lơ hơdrĕch ‘long đơ̆ng xơnăm 2000, adrô̆ hrau tơm tiu hăm tơm ka phê, oei ‘long xa plei noh pơtơm đơ̆ng xơnăm 2004. Tơdrong jang pơtăm hrau âu pơyua noh tơgŭm dih băl hơtŏk iŏk yua kơjăp. Dang ei, tơm ka phê noh ƀơm hơnguă ƀăt gom noh ưh đei yua, noh đei tiu hlom pŭ, mă tơm tiu ƀơm kơjă reh noh đei ‘long xa plei hlom ăn. nhen lĕ kơ tơkan gŏ pêng jơ̆ng krơ̆ng ăn, hloh kơ jang minh hơdrĕch ‘long pơtăm. Trong jang pơtăm hrau ‘long xa plei đei iŏk yua lơ, xơnăm tŏ xĕt noh adoi đei yua pơhlom 3 tih hlj, oei dôm xơnăm mă lơ noh duh đei yua truh 5 tih hlj”.

Đơ̆ng rŏng kơ tiu hơnơ̆ng tơjur kơjă păng ƀơm pơrang lôch răm, yă Nguyễn Thị Tươi oei tơ̆ pơlei Nghĩa Hòa, xăh Đăk Nia, plei tơm Gia Nghĩa hlôi tơplih hloh 2 sao teh vă pơtăm ‘nhot lơ̆m hnam pơnĭl kiơ̆ trong ‘nao. Yă Tươi ăn tơbăt, ƀôh hơyuh plenh rơngơp, nhen minh ƀar tơring pơtăm ‘nhot tơ̆ Lâm Đồng noh inh năm truh Đà Lạt chă hơlen băt trong đe jang. Gơnơm pơm kiơ̆ ƀlep dôm tơdrong pơkăp pơtăm ‘nhot rơgoh noh ‘nhot đei pơtăm tơ̆ âu adoi đei bơngai truh răt tơ̆ pơgar hloi: “Tơm ‘nhot tơ̆ âu nhôn ƀôh tŏk giơ̆ng ‘lơ̆ng, teh noh trŏ ƀlep hăm ‘nhot, kơjă adoi lăp mơ̆n. Inh pơtăm tôm hơdrĕch ‘nhot, hla xơƀei, tôl, plui, pro preng... tơring tĕch răt kăl yă kiơ ba pơtăm ‘nhot mă noh. Rim khei pơgar ‘nhot đei yua pơhlom 20 trĭu hlj”.

Kiơ̆ kơ ƀok Nguyễn Văn Ban, Phŏ Kơdră Anih vei lăng kon pơlei xăh Đăk Nia, dang ei lơ̆m xăh đei hloh 1.000 ha ‘long xa plei đei kon pơlei pơtăm hrau hăm pơgar ka phê, tiu. Kon pơlei hơtŏk 15 um rŭp pơm jang kiơ̆ trong ‘nao păng jang 3 hơp tak xăh choh jang xa đei lơ unh hnam vang jang pơm tơlĕch tơmam choh pơtăm kiơ̆ pơkăp VietGap. Gơnơm tơplih hơdrĕch ‘long pơtăm trŏ ƀlep noh tơdrong erih kon pơlei đei hơtŏk hơdăh: “Nhôn tŏk bŏk oei pơtho ăn dôm thôn, pơlei pơjing khul jang hơp tak xăh pơtăm ‘long xa plei, vă đơ̆ng noh tơguăt hơlen kơjăp găh trong jang pơkăp ‘lơ̆ng. Kon pơlei hơbĕch hơbal chơ chă hơdrĕch ‘long pơtăm ‘nao. Dang ei đei lơ unh hnam tŏk bŏk oei pơtăm ‘long măk ka, nhôn hlôi pơma dơnuh hăm Anih Pơtrŭt choh jang xa dêh char, anih vei hơlen tơring choh jang xa kiơ̆ trong ‘naovă pơm thoi yơ xơkơ̆t ăn kon pơlei tơplih hơdrĕch ‘long pơtăm athei ‘lơ̆ng păng ƀlep hăm tơdrong tĕch răt ning nai kơnh. Minh tơdrong hiôk dơ̆ng noh, lơ̆m tơring đei minh anih jang tŏk bŏk oei bơ̆ hla bar axong man hnam kơmăi pơm tơlĕch tơmam xa đơ̆ng plei ‘long, chăn hroi, âu jing minh tơdrong hiôk vă tĕch tơlĕch tơmam drăm lơ̆m khei năr anô̆ anăp kơnh”.   

- Tơdrong tơplĭh rim ‘long pơtăm lơ̆m mir pơgar chehphe păng tiu tơ̆ tơring Dak Nia, pơlei tơm Gia Nghĩa, dêh char Dak Nông hlôi iŏk yua kơ jăp. ‘Măng pơma dơnŭh hăm ƀok Nguyễn Văn Chương, Kơdră chĕp pơgơ̆r Dơnŏ anĭh pơtrŭt chŏh jang sa dêh char Dak Nông găh dôm tơdrong đei ƀơm trŭh bơ̆ jang tơplĭh ‘long pơtăm, sơđơ̆ng ăn tĕch mơdro ăn rim tơmam drăm chŏh jang sa ‘nao tơ̆ tơring gô pơm hơdăh hlŏh dơ̆ng găh tơdrong ‘nau:

- Ƀok ăi ih tơroi lăng găh trong hơmet ming ‘long pơtăm kơ dêh char Dak Nông mư̆h rim tơmam drăm ‘long pơtăm tơm hơnơ̆ng tơ jur kơ jă kơtang?

- Ƀok Nguyễn Văn Chương: Lơ̆m dôm sơnăm au ki, kơ jă tơmam drăm chŏh jang sa pơma atŭm, chehphe, tiu pơma hơdrô̆ hơnơ̆ng đei tơplĭh ư̆h kơ ‘lơ̆ng hơ iă. Xơkơt hơdăh ‘nau jing ‘long pơtăm tơm kơ dêh char hăm 130.000 ha chehphe păng dang hlŏh 30.000 ha tiu, Dơnŏ anĭh vei lăng choh jang sa păng Atŏk tơ iung tơring tơrang dêh char Dak Nông hlôi pơrô̆ athei Dơnŏ anĭh pơtrŭt chŏh jang sa dêh char tơlĕch jang kiơ̆ mĭnh ƀar trong jang pơtăm hrau, adoi nhen tơplĭh ‘long chehphe, tiu hăm vă jang sa iŏk yua kơ jăp lơ̆m hơgăt tĕh ‘nŏh, pơm dă ƀiơ̆ hiong răm kơtang lơ̆m tĕch mơdro. Tơdrong tơm ‘nŏh vă atŏk tơ iung chŏh jang sa kơ jăp lăp hăm tơplĭh tŏ ‘mi kial păng ƀrư̆ ƀrư̆ pơjing tơring pơtăm hrau. Mă hơdăh mĭnh ƀar trong jang mă hơnĭh pơtrŭt chŏh jang sa hlôi jang kiơ̆ păng tơplĭh ‘long pơtăm đei iŏk yua kơ jăp mă bơ̆n đei ƀô̆h yan au ‘nŏh pơtăm hrau chehphe ‘nŏh ‘long pơtăm tơm păng tiu. ‘Ngoăih kơ ‘nŏh, đei Dơnŏ anih tơm pơtrŭt chŏh jang sa Tĕh đak tơgŭm ăn ‘nŏh Dơnŏ anĭh Pơtrŭt chŏh jang sa dêh char Dak Nông hlôi tơlĕch jang 100 ha găh trong jang au, păng hlôi pơjing đei tơring pơtăm hrau akŏm mĭnh ƀôt tơ̆ apŭng Tuy Đức. Adoi lơ̆m khei năr au ki, tơdrong chă pơtăm hrau ‘long pơtăm lơ̆m dêh char Dak Nông đei akŏm găh lơ ‘nŏh ƀar hơdrĕch ‘long pơtăm’noh sâu riêng hăm ƀơ đei pơtăm lơ̆m lơ mir pơgar chehphe. Păng đei Dơnŏ anĭh tơm pơtrŭt chŏh jang sa Tĕh đak tơgum djru adoi nhen đơ̆ng Dơnŏ anĭh vei lăng Chŏh jang sa păng atŏk tơ iung tơring tơrang dêh char  trŭh dang ei Dơnŏ anĭh pơtrŭt chŏh jang sa dêh char hlôi tơlĕch jang kiơ̆ đei 30 ha găh trong jang au. Mă kăl, hơgăt tĕh pơtăm hrau ‘long ƀơ, ‘long sâu riêng hlôi đei tơlĕch jang tôch kơtang. ‘Măng blŭng pơjing đei tơring pơtăm hrau akŏm mĭnh ƀôt, pơjing đei khul vang jang kiơ̆, rim khŭl pơtăm hrau kiơ̆ trong jang hơdoi. Mĭnh ƀar khŭl ŭnh hnam hlôi chă pơtăm pơjing đei tơring păng hlôi iŏk đei hla bơar tơchơ̆t ‘lơ̆ng găh VietGap. 

- Dơnŏ anĭh pơtrŭt chŏh jang sa hlôi tơgum djru lơ liơ hăm kon pơlei chŏh jang sa lơ̆m dêh char?

ɃokNguyễn Văn Chương: ‘Ngoăih pơjing trong jang sa, pơtho tơbăt găh kih thuơ̆t. Dơnŏ anĭh pơtrŭt chŏh jang sa oei sơkơ̆t hơdăh mĭnh ƀar trong jang vang yak hơdoi hăm kon pơlei choh jang sa, ‘nŏh tơgŭm ăn kon pơlei jang kiơ̆ rim trong pơkăp kih thuơ̆t ƀlep hăm pơjing đei tơmam drăm rơgŏh ‘lơ̆ng. Mă kăl nhôn lăng kơ jăp trŭh ‘long pơtăm hrau ‘nŏh ‘long sa plei. ‘Nau dôm ‘long pơtăm iŏk plei, kơ yuơ lơ lŏh kăl ƀlep kih thuơ̆t lơ̆m chă pơtăm păng vei lăng, ƀlep hăm rơgŏh ‘lơ̆ng tơmam drăm chŏh jang sa. ‘Ngoăih kơ ‘nŏh, vă đei lơ tơmam drăm măh tĕch mơdro hăm hơnĭh răt iŏk ‘nŏh Dơnŏ anĭh pơtrŭt chŏh jang sa tơgŭm djru kon pơlei pơjing rim khŭl mĭnh jơhngơ̆m đon, adoi nhen pơchŏh trong pơjing rim hơp tak xah tơgŭm djru tĕch mơdro rim tơmam drăm au.

- Dơnŏ anĭh pơtrŭt chŏh jang sa gô tơlĕch jang lơ liơ vă tơgŭm ăn kon pơlei tĕch hlot tơmam drăm chŏh jang sa tơring au?

Ƀok Nguyễn Văn Chương: Jang kiơ̆ trong jang hơmet ming chŏh jang sa lăp hăm tơplĭh tŏ ‘mi kial, adoi nhen tơdrong vă jang atŏk kơ jă kmăi kmŏk kơ dêh char ‘nŏh Dak Nông hlôi pơjing đei rim tơring chŏh jang sa. Păng trong jang pơtăm hrau kơ Dơnŏ anĭh pơtrŭt chŏh jang sa hlôi đei pơchŏh trong kiơ̆ tơring mă ‘nŏh.Mă hơdăh nhen nhôn hlôi pơjing trong jang pơtăm hrau ‘long theng thôih yuăn (mắc ca) tơ̆ apŭng Tuy Đức, pơtăm hrau ‘long sa plei tơ̆ pơlei tơm Gia Nghĩa păng apŭng Dak Glong, ‘nŏh dôm trong jang hlôi đei pơchŏh trong hơlau. ‘Ngoăih kơ ‘nŏh, dơnŏ anĭh vei lăng chŏh jang sa hlôi pơchŏh trong mư̆h pơjing đei rim tơring pơtăm hrau akŏm minh ƀôt lei dơnŏ anĭh vei lăng chŏh jang sa jei pơchŏh trong ăn tơdrong pơm tơlĕch, tĕch mơdro tơmam drăm kiơ̆ đei iŏk yua kơ jăp. Mă lei, tơdrong pơjing rim hơnih pơm tơlĕch, tĕch mơdro, rim hơnĭh mong răk sơngieo ‘nŏh jing trong jang kăl hlŏh, pơ koel Dơnŏ anĭh vei lăng chŏh jang sa dêh char kăl tơlĕch ming man hloi kơna mă răt iŏk đei tơmam drăm chŏh jang sa đơ̆ng kon pơlei. Vă krao hơvơn tơmơ̆t jên jang păng pơjing rim hnam kmăi pơm tơlĕch, trŭh dang ei lơ hơnĭh jang, bơngai hlôi apĭng mơ̆t jang lơ̆m hơnĭh jang kmăi kmŏk, adoi nhen tơring chŏh jang sa kmăi kmŏk hơgei vă pơm tơlĕch tơmam drăm chŏh jang sa gĭt kăl,lơ̆m au mă kăl ‘nŏh sâu riêng păng ƀơ. Nhôn chă pơkă athei kon pơlei jang răh ‘long pơtăm tơm păng pơtăm hrau hloi ‘long sa plei. Mălei lơ̆m lang să ‘long sa plei jei kăl pơchŏh trong păng tơchă hơnĭh răt iŏk hơdrol ‘mơ̆i. Tơdrong tơgoăt jang hơdoi tơ̆ au ‘nŏh tơgoăt ŭnh hnam jang hơdoi, păng pơjing trong jang hơdoi ƀar păh dơnŏ anĭh pơm tơlĕch adoi nhen hơnĭh răt iŏk, vă chă răt iŏk tơmam drăm đơ̆ng rŏng au kơnh.

- Lei ah, bơnê kơ ih hơ!

Lan – Zưt chih păng pơre nơ̆r