VOV4.Bahnar - Pơtăm pơmur tŏk bŏk jĭ hơyak jang ‘nao lơ̆m pơkăp tơplih hơdrĕch ‘long pơtăm, kon tơrong kơ lơ kon pơlei tơ̆ apŭng Đăk G’Long, dêh char Đăk Nông. Hăm hơyuh plenh rơngơp, xơđơ̆ng, dôm mir ka phê kră ưh đei yua lơ hlôi đei kon pơlei tơplih pơtăm pơmur ‘măn rong hơdrông iŏk tơpu pơm brai đei yua lơ hloh. Pơmur rong hơdrông pơm brai jĭ ‘long pơtăm đei yua tơnăp ăn lơ unh hnam tơ̆ tơring âu.

Dôm xơnăm kơ âu, ka phê tơjur kơjă, tiu ƀơm pơrang lôch pơgoh pơm ăn tơdrong pơyua kơ unh hnam Phạm Văn Hiệp tơ̆ thôn Đăk Lang, xăh Quảng Khê tơjur hơdăh. Lơ̆m ‘măng năm tơ̆ dêh char Lâm Đồng năm hơpong kơ unh hnam ‘nhŏng oh, ƀôh đe jang pơtăm pơmur rong hơdrông pơm brai kơ lơ unh hnam tơ̆ âu đei yua lơ găh mŭk drăm.

 ‘Nhŏng Hiệp hlôi kơchĕng tơplih minh ƀar hơgăt teh pơtăm ka phê kră vă pơtăm pơmur lơ xơdrai. Đơ̆ng rŏng hloh 4 khei vei jang pơgar pơmur kơ unh hnam tŏk giơ̆ng ‘lơ̆ng đei lơ hla păng đei dôm unh hnam rong hơdrông pơm brai răt kăp kơ jên. ‘Nhŏng Hiệp ăn tơbăt, pơtăm pơmur rong hơdrông pơm brai đei yua lơ hloh dôm hơdrĕch ‘long pơtăm nai. ‘Nao âu unh hnam adô̆ bơ̆ hnam rong hơdrông pơm brai xă pơhlom 50m2 truh dang ei hlôi pơih xă hnam rong truh jê̆ 250m2: “Adrol xơ̆ inh pơtăm ka phê ưh đei xa dôm yơ, trŏ ăh ka phê tơjur kơjă noh inh tơplih pơtăm pơmur ngăl. Inh ƀôh pơtăm pơmur âu đei yua hloh 2 ‘măng kơ jang ka phê. Mă blŭng inh rong 2 kơhôp hơdrông yŏng truh dang ei hlôi rong truh 20 kơhôp rim khei. Inh pơtăm pơmur dôm xơnăm kơ âu noh xơđơ̆ng păng anih jang rong hơdrông pơm brai iŏk tơpu adoi lơ. Dang ei lơ̆m thôn đei dôm jĭt unh hnam jang kiơ̆”.

Duh nhen thoi noh, đơ̆ng năr tơplih pơtăm pơmur, rong hơdrông iŏkt ơpu pơm brai, rim khei unh hnam pơmai  Hồ Thị Thảo, tơ̆ thôn 8 xăh Quảng Khê duh đei yua hloh 33 trĭu hlj.

Pơmai Thảo ăn tơbăt, dang ei unh hnam hlôi tơplih hloh  4ha teh pơtăm ka phê, ‘long xa plei vă pơtăm pơmur rong hơdrông pơm brai. Pơtăm ka phê, tiu noh jê̆ đĭ xơnăm pơtơm đei yua, oei pơmur rong hơdrông pơm brai noh đei xa prăt xơnăm hloi, mă hăt noh ăh tơpu hơdrông đei yua dang ei tĕch hlot dang ăi hloi: “Inh hlôi pơtăm ‘long xa plei bơih, đang kơ noh jang ka phê mă lei duh tơklep hăm pơmur rong hơdrông pơm brai hloh kơlih hăp pơtăm ƀônh, ưh đei axong lơ jên jang. Inh ƀôh pơtăm pơmur noh tenh đei jên, đei yua prăt xơnăm păng bu bu duh gơh jang ngăl. Rong hơdrông pơm brai tơ̆ âu noh ‘lơ̆ng kơlih hơyuh plenh rơngơp, rơhơi. Inh jô̆ hơlen rim tơpu hơdrông tĕch đei 120.000 hlj 1 kĭ noh hăm 4 ha pơmur kơ unh hnam rim xơnăm ưh kơ jô̆ jên huach jang noh adoi oei đei yua hloh 400 trĭu hlj. Mưh kon pơlei ‘meh pơtăm pơmur noh nĕ pơngơ̆t kiơ ôh păng duh ưh đei kơchĕng kiơ truh tơring tĕch răt”.

Dang ei tơ̆ xăh Quảng Khê hlôi đei 157 unh hnam tơplih hloh 100 ha teh vă pơtăm pơmur rong hơdrông pơm brai. Lơ̆m noh akŏm lơ tơ̆ thôn 8, thôn 7, thôn 3, thôn Đăk Lay păng thôn Tân Tiến rim thôn kon pơlei pơtăm đei đơ̆ng 20 truh 30 ha. Atŭm hăm noh lơ unh hnam oei hơmet dôm hơgăt teh ưh giơ̆ng vă tơplih pơtăm pơmur iŏk hla, tĕch ăn dôm unh hnam rong hơdrông pơm brai tơ̆ dôm tơring.  

Ƀok Phạm Văn Duẩn, Kơdră Anih vei lăng kon pơlei xăh Quảng Khê ăn tơbăt, pơtêng hăm dôm hơdrĕch ‘long pơtăm nai nhen ka phê, tiu, ‘long xa plei noh jên axong mă blŭng vă pơtăm pơmur rong hơdrông ưh đei lơ. Atŭm hăm noh dôm tơmam vă rong hơdrông pơm brai adoi ƀônh, reh jên, kih thuơ̆t, hơdrĕch pơtăm đei anih choh jang xa tơgŭm noh ƀônh ăn tơdrong rong hơdrông pơm brai. Vă kon pơlei tơguăt hăm tơdrong jang âu, tơring tŏk bŏk oei jang hadoi hăm dôm anih jang mŭk drăm vă atŭm tĕch răt tơmam pơm tơlĕch đei tơgŭm ăn kon pơlei xơđơ̆ng pơm jang: “Lơ̆m 3 xơnăm tơjê̆ âu, ‘long pơmur rong hơdrông pơm brai hlôi tơgŭm ăn lơ unh hnam kon pơlei xăh Quảng Khê xơđơ̆ng hơtŏk mŭk drăm păng đei lơ unh hnam hlôi klaih đơ̆ng hin dơnuh gơnơm trong jang ‘nao hăm tơdrong pơtăm pơmur rong hơdrông pơm brai. Hăm hơdăh jê̆ 14.000 ha teh păng jê̆ 10.000 ha teh choh pơtăm, tơring ƀôh tơdrong hơtŏk pơtăm pơmur rong hơdrông pơm brai gô tơgŭm ăn kon pơlei choh jang gơh hơtŏk pơm jang păng iŏk yua bơngai jang kơtă tơ̆ unh hnam. Atŭm hăm noh Anih jang găh kih thuơ̆t kơ apŭng duh hlôi tơgŭm ăn tơring pơih lơ lăm hŏk găh tơdrong kăl jang ăn kon pơlei tơ̆ tơring hlôh vao hơdăh găh tơdrong jang pơtăm pơmur rong hơdrông pơm brai”.

Tơdrong tơplĭh pơtăm ‘long pơmur rong sơdrông pơm brai lơ̆m mir pơgar chehphe kră krŭt tơ̆ tơring Quảng Khê, apŭng Dak G’Long, dêh char Dak Nông hlôi iŏk đei kơ jăp. ‘Măng pơma dơnŭh hăm ƀok Mai Văn Tùng, Kơdră chĕp pơgơ̆r Dơnŏ anĭh vei lăng Chŏh jang sa păng Atŏk tơ iuing tơring tơrang apŭng Dak Glong găh tơdrong đei ƀơm trŭh bơ̆ jang tơplĭh ‘long pơtăm, sơđơ̆ng tĕch mơdro tơmam drăm chŏh jang sa kơ tơring gô pơm hơdăh hlŏh dơ̆ng trong pơchŏh iung jang đơ̆ng tơring.

- Ƀok ăi ih tơroi lăng tơdrong tơplĭh lơ̆m hơmet pơ ‘lơ̆ng ‘long pơtăm kơ apŭng Dak Glong lăng trŭh atŏk kơtang tĕch măt tơmam drăm chŏh jang sa kơ tơring.

- Ƀok Mai Văn Tùng: Apŭng Dak Glong đei mir pơgar chehphe să dang 17.000ha. Lơ̆m khei năr au ki, tơdrong jang chehphe iŏk yua ư̆h kơ jăp, kơ jă tĕch mơdro ư̆h sơđơ̆ng kơna apŭng đei trong tơplĭh mĭnh ƀar hlak mir chehphe kră krŭt, plei ư̆h kơ ăl vă pơtăm ‘long sa plei, pơtăm ‘long pơmur rong sơdrông pơm brai. ‘Ngoăih kơ ‘nŏh, tơ̆ mir tiu lôch jei tơplĭh pơtăm pơmur rong sơdrông pơm brai păng pơtăm ‘nhot, ƀum, plei hrôih ‘măng mă blŭng hơnhăk đei iŏk yua kơ jăp hlŏh. Dang ei mir pơgar ‘long pơmur rong sơdrông pơm brai kơ apŭng dang 353 ha, ‘long sa plei 1.800 ha jei hơnhăk đei iŏk yua kơ jăp. Tơdrong hơnhăk mĭnh ƀar ‘long pơtăm jang sa hơnhăk iŏk yua kơ jăp, mĭnh păh jĭ Hơnĭh vei lăng Chŏh jang sa jang hơdoi hăm Dơnŏ anĭh vei lăng Chŏh jang sa păng atŏk tơ iung tơring tơrang dêh char păng rim hơnĭh hlôi tơgŭm ăn kon pơlei chă rơ̆ih hơdrĕch ‘lơ̆ng, mă ƀar jang kiơ̆ khoa hŏk kuh thuơ̆t, mă 3 dơ̆ng ‘nŏh pơjing mĭnh ƀar hơnĭh jang hơdrol vă đơ̆ng nŏh lang să. Trŭh dang ei mĭnh ƀar ‘long sa plei, ‘long pơmur rong sơdrông pơm brai, ‘nhot sa, ƀum, plei hrôih tôch jing ‘lơ̆ng hăm groi tĕh, tŏ ‘mi kial tơ̆ apŭng Dak  Glong.

- Ih tơroi lăng tơdrong iŏk đei kơ jăp lơ̆m tơplĭh ‘long pơtăm hrei au tơ̆ tơring au lơ liơ?

- Ƀok Mai Văn Tùng: Hrei au hăm mĭnh ƀar trong jang sa hle nhen pơtăm ‘long pơmur rong sơdrông pơm brai, pơtăm sâu riêng dăh mă chă rei pơtăm ‘nhot, ƀum, plei ‘long hrôih ‘nŏh tơdrong đei iŏk yua lơ̆m hơgăt tĕh mă ‘nŏh hlôi hlŏh kơ chĕhphe đơ̆ng 4 trŭh 5 ‘măng. ‘Nau jing tơdrong hơ iă tơpă mơ̆n. Hơdrô̆ găh ‘long pơmur rong sơdrông pơm brai hlôi hơnhăk đei iŏk yua tôch kơ jăp, tơdrong tơlĕch jang kiơ̆ păng tĕch mơdro tơmam drăm jei tôch sơđơ̆ng. ‘Long pơmur rong sơdrông pơm brai gơ̆h chă pơtăm lơ̆m hơgăt tĕh iĕ, kơdĭh kơ dĭh, tơdăh chă pơtăm chehphe, tiu ‘nŏh iŏk yua ư̆h kơ jăp. Hăm ‘long pơmur rong brai kon pơlei pơgĕnh chă pơtăm hloi tơ̆ jĭh dơnau rong ka, tơ̆ tơnglăng mir dăh mă pơtăm hrau lơ̆m mir pơgar pơtăm ‘long sa plei tim mă hơyơ̆l jei đei iŏk yua kơ jăp mơ̆n.

- Tơdrong lang să kơtang rim kơ loăi ‘long sa plei, ‘long pơmur rong sơdrông pơm brai pơm tơnap tap lơ liơ lơ̆m tơgŭm tĕch mơdro tơmam drăm kơ hơnĭh vei lăng chŏh jang sa apŭng?.

- Ƀok Mai Văn Tùng: Lơ̆m khei năr au ki, hăm tơdrong tơlĕch pơtăm ‘long sa plei tơplĭh mir pơgar chehphe păng tiu jei đei ƀô̆h tôch hơ iă. Mă lei tơdrong lang să mơ̆ng kơ vă ư̆h kơ jang kiơ̆ pơ prŏ jang, ư̆h kơ kiơ̆ tơdrong đe ‘mĕh vă răt iŏk hlôi pơm ăn trŭh tơdrong tĕch mơdro ‘long sa plei nhen plei ƀơ ‘nŏh tơ ƀơ̆p tôch tơnap tap. Găh trong pơchŏh jang đơ̆ng apŭng chă pơkă athei kon pơlei kăl chă pơtăm ‘moi kiơ̆ pơ prŏ jang, chă pơtăm ‘moi kiơ̆ pơkăp jang hơdoi hăm hơnĭh mơdro sa răt iŏk tơmam drăm. Mư̆h bơ̆n hlôi đei hơnĭh răt iŏk sơđơ̆ng ‘nŏh bơ̆n mă pơtăm. Măkăl lơ̆m ‘măng jĭ hơbŭh au, lơ plei ‘long rơkăh rơkai tôch kơ lơ kơ yuơ ư̆h kơ đei đe răt iŏk pơm tơnap tap tôch kơ dêh ăn kon pơlei. Păh rim hơnĭh bơ̆ jang găh au kơ apŭng nhôn sơkơ̆t hơdăh tơdrong tơlĕch jang mă blŭng ‘nŏh chŏh jang sa kiơ̆ trong chŏh jang sa ‘lơ̆ng, pơjing đei tơmam drăm rơgŏh ‘lơ̆ng ăp lơ lŏh dôm tơmam drăm kon pơlei jang sa đei mă tĕch mơdro ƀônh kơ hlot păng ƀônh tơchă đei hơnĭh răt iŏk. Nhôn hlôi hơdrin tơgŭm djru kon pơlei pơjing mĭnh ƀar hơnĭh jang sa kiơ̆ ƀlep tơdrong pơkăp ‘lơ̆ng VietGap, rim tơdrong pơkăp ‘lơ̆ng chŏh jang sa anai vă đơ̆ng nŏh tơchă đei hơnĭh răt iŏk ‘lơ̆ng hlŏh păng đơ̆ng nŏh gô pơjing đei jang hơdoi lơ̆m răt iŏk kơ jăp ‘lơ̆ng. 

- Dơnŏ anĭh vei lăng chŏh jang sa apŭng hlôi tơgŭm ăn kon pơlei chŏh jang sa lơ liơ bơih?.

- Ƀok Mai Văn Tùng: Tơdrong kăl hlŏh ‘nŏh tĕch tơlĕch tơmam drăm. Pơtĭh gia nhen hrei au pơtăm ‘long pơmur rong sơdrông pơm brai hlôi đei mĭnh ƀar kŏng ty, hơnĭh jang đe hăp pơkăp jang hơdoi hăm hơp tak xah kơ apŭng vă pơjing đei tơmam drăm ‘lơ̆ng kiơ̆ trong đe hăp tơlĕch ăn đơ̆ng nŏh đe hăp pơkăp răt iŏk tơmam drăm au ăn kon pơlei hloi. Păh apŭng hăm hơnĭh bơ̆ jang kơ nhôn hlôi hơdrin tơgŭm ăn kon pơlei jang kiơ̆ chŏh jang sa ‘lơ̆ng, chŏh jang sa rơgŏh, mĭnh păh tơgŭm ăn kon pơlei vă iŏk đei drơ̆ng nơ̆r ‘lơ̆ng đơ̆ng nŏh tơchă hơnĭh răt iŏk păng chŏh jang sa kơ jăp ‘lơ̆ng hlŏh dơ̆ng. Mĭnh păh jei apĭnh kơdră kơpal iung jang krao hơvơn rim kŏng ty, hơnĭh mơdro sa tơmơ̆t jên jang lơ̆m tơring vă tơgŭm ăn kon pơlei chŏh jang sa lơ̆m pơm tơlĕch ‘lơ̆ng păng pơkăp dĭh băl răt iŏk tơmam drăm đơ̆ng kon pơlei. Păng iung jang hơdoi hăm rim hơnĭh mơdro sa pơm tơlĕch kiơ̆ rim tơdrong pơkăp ‘lơ̆ng mă hơnĭh mơdro sa tơlĕch ăn đơ̆ng nŏh đei tơdrong tơgoăt dĭh băl đơ̆ng jang sa trŭh pơm tơlĕch, tĕch răt tơmam drăm ăn kon pơlei.

- Lei a, bơnê kơ ih ƀok hơ.

Lan – Zưt chih păng pơre nơ̆r