VOV4.Bahnar - Khei năr âu ki, lơ̆m apŭng Chư̆ Pưh, dêh char Gia Lai, tơdrong mă tơm tiu lôch yuơ pơrang, kơjă tĕch tơjur, pơm ăn lơ kon pơlei ƀơm tơnap tap. Ƀôh thoi noh, vă hơtŏk mŭk drăm, lơ unh hnam hlôi tơplih hơgăt teh pơtăm tiu vă pơtăm 'long xa plei. Đei jơnei găh mŭk drăm đơ̆ng dôm pơgar 'long xa plei mă blŭng pơyua tơnăp, păng adoi pơih trong jang 'nao lơ̆m choh pơtăm tơ̆ tơring.

Adrol ki hăm 1 ha teh, 'nhŏng Phan Văn Trùng tơ̆ thôn Ia Reng, xăh Ia Le, apŭng Chư̆ Pưh, dêh char Gia Lai hlôi pơtăm hơlen lăng lơ hơdrĕch 'long pơtăm nhen găr điu, ƀum ƀlang, hơƀo mă lei yuơ teh xap ưh giơ̆ng, kơjă tĕch ưh đei xơđơ̆ng, jên răt phŏng păng pơgang hơdrông huach lơ noh jang đei xa. Đơ̆ng chă hơlen, 'nhŏng Trùng ƀôh hơdăh pơtăm pơ ŏ Đài Loan pơyua lơ găh mŭk drăm, ƀônh pơtăm păng vei lăng duh nhen trŏ ƀlep hăm hơyuh tô̆ 'mi tơ̆ tơring noh xư pơkăp tơplih pơtăm pơ ŏ. Gơnơm pơ 'nam hŏk hơlen, iŏk yua trong jang khoa hŏk kih thuơ̆t lơ̆m choh pơtăm, noh pơgar pơ ŏ hơnơ̆ng tŏk giơ̆ng 'lơ̆ng, ưh gan đei hơdrông pơrang păng đei lơ plei dơ̆ng. Dang ei, pơgar pơ ŏ hlôi đei plei xơnăm mă blŭng truh 2 tâ̆n 2. Hăm kơjă tĕch đơ̆ng 10 rơbâu truh 15 rơbâu hlj minh kĭ, ưh kơ jô̆ jên huach jang, unh hnam 'nhŏng Trùng oei đei yua hloh 50 trĭu hlj: “Unh hnam inh pơtăm pơ ŏ Đài Loan đơ̆ng xơnăm 2018, dang ei tŏk xơnăm mă 3 păng đei yua xơnăm mă blŭng. Ƀôh hăp pơyua hloh pơtêng hăm pơtăm 'long pơm pơnăn xa, xơnăm âu pĕ plei xơnăm mă blŭng 150 tơm noh đei yua 1 tâ̆n minh puơ̆t pơ ŏ”

Jing bơngai hlôi ƀơm hre hrông kơ đe, yuơ tiu tơjur kơjă duh nhen pơrang jĭ hơbuh hli, 'nhŏng Võ Văn Tài tơ̆ thôn Thiên An, xăh Ia Blứ, apŭng Chư̆ Pưh khŏm mă axong jên pơtăm 300 tơm na lơ̆m hơgăt teh pơtăm tiu mă ưh đei yua xơ̆. Lơ̆m 6 xơnăm pơm jang, pơgar na kơ unh hnam 'nhŏng tŏk giơ̆ng 'lơ̆ng, đei plei tih 'lơ̆ng đei yua 2 'măng minh xơnăm. Rim 'măng pĕ yua, unh hnam tĕch đei truh 10 tâ̆n na hăm kơjă tĕch đơ̆ng 30 truh 50 rơbâu hlj minh kĭ. Đơ̆ng rŏng kơ jên huach jang, rim xơnăm 'nhŏng Tài đei cheh pơhlom 500 trĭu hlj. Ƀôh hơdăh pơtăm na đei yua xơđơ̆ng, unh hnam 'nhŏng Tài pơtoi pơih xă hơgăt pơtăm plei na truh 900 tơm. 'Nhŏng Võ Văn Tài ăn tơbăt: “ Adrol ki unh hnam inh pơtăm tiu, đơ̆ng rŏng kơ khei năr tiu ƀơm pơrang noh lôch đĭ, noh inh phă lê̆ păng pơtăm tơm na hơlen lăng teh lơ̆m tơring hăm trŏ dăh mă ưh. Đơ̆ng rŏng kơ khei năr jang, tơm na ƀlep hăm teh noh inh tŏk iŏk jên đơ̆ng anih mong jên vă pơtăm tơm na. Đơ̆ng rŏng 3 xơnăm đei yua truh 10 tâ̆n, dang ei tơm na unh hnam inh hlôi đei anih hơp tak xăh răt iŏk păng đei jang lơ̆m pơkăp ocop kơ apŭng”

Ƀok Nguyễn Long Khánh – Kơdră Anih Choh jang păng Hơtŏk tơring pơxĕl apŭng Chư̆ Pưh ăn tơbăt, adrol âu ki, Chư̆ Pưh jing tơring tơm pơtăm tiu kơ dêh char Gia Lai hăm kơsô̆ hloh 1700 ha. Mă lei đơ̆ng rŏng kơ lơ xơnăm kơjă tĕch ưh đei xơđơ̆ng păng pơrang jĭ hơbuh hli, kon pơlei hlôi tơplih hơdrĕch pơtăm 'long xa plei. Dang ei, tơring đei hloh  600 ha 'long xa plei đei tơplih đơ̆ng hơgăt tiu hlôi pơyua xơđơ̆gn ăn kon pơlei, dar deh yak hloh khei năr tơnap tap, hơyak pơm jang akŏm xơđơ̆ng kơjăp: “Apŭng duh hlôi pơjing pơkăp hơgăt teh vă xơkơ̆t tơdrong trŏ hăm rim hơdrĕch 'long pơtăm lơ̆m noh đei 'long xa plei. Xơkơ̆t ăn kon pơlei pơkăp, rơih dôm tơring teh giơ̆ng 'lơ̆ng, trŏ hăm 'long pơtăm mă yơ noh gô pơjing tơring jang hơdrĕch 'long mă noh atŭm hăm trong nơnăm hiôk hian vă vei xơđơ̆ng ăn tơdrong pĕ yua tĕch răt hăm dôm anih jang mŭk drăm vă gơh tĕch hlot tơmam choh pơtăm đei kon pơlei trŏ hăm khei năr hơyuh tô̆ 'mi tơplih, kơjăp xơđơ̆ng hăm tơdrong tĕch răt tơmam drăm choh pơtăm lơ̆m tơring”.

Đơ̆ng dôm tơdrong đei ƀơm kơnê̆ đơ̆ng tiu, kon pơlei chŏh jang sa apŭng Chư̆ Pư̆h tŏk bŏk atŏk tơ iung mŭk drăm gơnơm đơ̆ng ‘long sa plei. ‘Ngoăih tơdrong tơgŭm djru găh kih thuơ̆t pơtăm, vei lăng ‘nŏh hơnĭh jang vei lăng chŏh jang sa kơ apŭng jei tơ iung pơjing, tơlĕch jang kiơ̆ lơ trong va wjang tơgŭm ăn kon pơlei tĕch mơdro sơđơ̆ng yak trŭh tơ iung pơjing trong  jang pơtăm ngăl ‘long sa plei. Bơngai chĭh tơdrong tơroi đei pơma dơnŭh hăm ƀok Nguyễn Long Khánh, Kơdră chĕp pơgơ̆r Dơnŏ anĭh vei lăng Chŏh jang sa păng Atŏk tơ iung tơring tơrang apŭng Chư̆ Pư̆h.

- Ƀok ăi ih tơroi lăng găh tơdrong pơtăm păng atŏk tơ iung ‘long sa plei lơ̆m apŭng bơ̆n dau?

- Ƀok Nguyễn Long Khánh: Hrei au groi tĕh kơ apŭng đei hlŏh 71.000 ha, lơ̆m au tĕh chŏh jang sa đei pơ prŏ ăn chŏh jang sa ‘nŏh hlŏh 32.000 ha. Dang ei găh ‘long sa plei lơ̆m apŭng đei hlŏh 1.800 ha. Dôm hơgăt tĕh pơtăm ‘long sa plei au găh să đei tơplĭh đơ̆ng dôm ‘long pơtăm ư̆h kơ đei iŏk yua kơ jăp păng hơgăt tĕh tiu lôch đơ̆ng phang pơđang, sơdrông pơrăm kơna kon pơlei tơplĭh pơtăm ‘long sa plei. Găh trong chă pơtăm tơ̆ au đei lơ kơ loăi pơtăm ngăl păng pơtăm hrau hăm ‘long pơtăm anai. Lơ̆m a8u găh să chă pơtăm hrau hăm ‘long pơtăm anai. Kon pơlei chă pơtăm hrau lơ̆m mir chehphe dăh mă pơtăm lơ̆m mir pơgar ‘long sa plei, pơtăm hrau lơ̆m mir pơgar tiu. Tơdrong pơtăm ‘long sa plei au hlôi hơnhăk đei iŏk yua kơ jăp dơ̆ng ‘ngoăih kơ ‘long pơtăm tơm. Mă lei găh đunh đai tai sơnăm, vă đei jing tơring pơtăm ngăl ‘long sa plei lơ̆m hơgăt tĕh să ‘nŏh apŭng pơchŏh trong atŏk tơ iung pơtăm ngăl hăp tơklep hăm tơdrong pơjing hơnăn tơring ‘long pơtăm. Iŏk đei tơdrong tơchơ̆t ‘lơ̆ng Vietgap, Globangap vă hơvơn đei rim hơnĭh mơdro sa tơm năm răt, tĕch răt lăng trŭh tơdrong tĕch mơdro tơ̆ tĕh đak đe hloi.

- Tơdrong iŏk đei ‘măng mă blŭng kơ rim trong jang pơtăm ‘long sa plei tơ̆ apŭng hlôi ƀô̆h hơdăh, mư̆h lei Dơnŏ anĭh vei lăng chŏh jang sa hlôi păng gô tơgŭm kon pơlei lơ liơ vă kon pơlei tĕch mơdro tơmam drăm jang sa iŏk yua kơ jăp?

- Ƀok Nguyễn Long Khánh: Hrei au, rim trong tơgŭm djru đơ̆ng hơnĭh jang vei lăng chŏh jang sa ‘nŏh iung jang hơdoi hăm Hơnĭh jang vei lăng Mŭk drăm Trong hnam pơchŏh trong ăn Dơnŏ anĭh vei lăng kon pơlei apŭng pơgơ̆r pơtho ăn rim tơngla ŭnh hnam, rim hơnĭh jang mir pơgar să năm tơ ƀô̆h tĕch mơdro tơmam drăm tơ̆ rim dêh char. Nhen au ki hlôi năm tĕch mơdro tơ̆ Đà Nẵng ƀar ‘măng. Rim sơnăm apŭng pơgơ̆r jơnŭm kơchơ chŏh jang sa rơgŏh ‘lơ̆ng adoi nhen tơroi tơbăt ăn rim hơnĭh pơm tơlĕch vang năm jơnŭm kơchơ tơmam drăm rơgŏh ‘lơ̆ng tơ̆ dêh char Gia Lai pơgơ̆r, rim apŭng boăl adoi nhen rim hơnĭh bơ̆ jang dêh char anai. Đơ̆ng tơgoăt jang hơdoi, tơroi tơ ƀô̆h, rim ŭnh hnam đei tơmam drăm ‘lơ̆ng gơ̆h chă tĕch mơdro păng tơchă đei rim hơnĭh mơdro sa tơm răt iŏk.

- Vă atŏk kơtang dôm tơdrong đei kơ tơring, đei jing tơring pơtăm ngăl ‘long sa plei, ‘nŏh găh đunh đai tai sơnăm apŭng đei trong tơgŭm djru lơ liơ hŏ ƀok?

- Ƀok Nguyễn Long Khánh: Lơ̆m dôm sơnăm au ki, ‘ngoăih tơdrong tơgoăt jang hơdoi hăm rim hơnĭh jang ƀơm trŭh pơgơ̆r pơtho tơbăt kih thuơ̆t găh vei lăng, tang găn sơdrông, apŭng jei tơlĕch  mĭnh ƀar trong jang, tơdrong vă jang. Lơ̆m sơnăm 2018, apŭng hlôi đei Dơnŏ anĭh tơm jang Khoa hŏk păng Kmăi kmŏk kĭ tơchơ̆t tơdrong vă jang atŏk tơ iung ‘long pơtăm đei lom kiơ̆ trong jang ‘lơ̆ng VietGap. Khei năr jang kiơ̆ đơ̆ng sơnăm 2019-2022. ‘Nau tơdrong jang pơtho tơbăt kih thuơ̆t vă pơchŏh trong ăn kon pơlei jang sa trŏ ƀlep hăm tơdrong pơkăp ‘lơ̆ng. Adoi nhen pơjing tơring pơtăm ngăl hăp đei măh mai găh plei păng ‘lơ̆ng vă răt iŏk păng tĕch mơdro tơ̆ tĕh đak đe. ‘Ngoăih kơ ‘nŏh, rim trong jang tơgŭm trŭh au kơnh apŭng jei tŏk bŏk tơlĕch jang mơdro sa kiơ̆ lơ̆m điên tư, ‘nau jing mĭnh lơ̆m trong jang kăl hlŏh vă kon pơlei gơ̆h tĕch mơdro tơmam drăm kiơ̆ lơ̆m mạng, adoi tơchă ƀô̆h ƀônh tơdrong đe ‘mĕh vă răt đơ̆ng mă nŏh tơgoăt dĭh băl tĕch mơdro tơmam drăm ƀar păh bơngai tĕch păng bơngai răt dĭh băl.

- Lei ah, bơnê kơ ih ƀok hơ!

Tơblơ̆: Lan-Amazưt