VOV4.Bahnar -  Dang ei, Việt Nam oei lơ\m hơnăn 10 teh đak te\ch chăn hroi ăn teh đak đe lơ hloh lơ\m apu\ng plenh teh. Lơ\m teh đak, Gia Lai adoi jing 1 lơ\m 5 dêh char pơtăm chăn hroi xă hloh; đei yua lơ chăn hroi hloh. Đơ\ng minh tơdrong pơtăm răh rai, lơ\m dôm xơnăm tơje# âu, kon pơlei păng anih jang mu\k drăm hlôi pơtơm pơjing tơdrong jang hadoi pơtăm păng te\ch chăn hroi, te\ch ăn teh đak đe đak chăn hroi truh lơ tơring lơ\m apu\ng plenh teh.    

Đơ\ng xơnăm 2018 truh dang ei, [ok Nguyễn Ngọc Hòa (tơ\ thôn 1, xăh Thăng Hưng, apu\ng Chư\ Prông) atu\m hloh 30 unh hnam kon pơlei tơ\ tơring k^ pơkăp jang hadoi pơtăm păng te\ch chăn hroi hăm Anih jang te\ch răt tơmam hăm teh đak đe Doveco Gia Lai. Kiơ\ kơ noh, anih jang axong hodre\ch păng pơkăp răt tôm tơmam hăm kơjă kơđeh jat noh 6000 hlj 1 k^. Rim ha chăn hroi, jên axong jang pơhlom 50 triu hlj, đơ\ng ro\ng hloh 1 xơnăm, pơgar chăn hroi đei yua pơhlom 25 ta#n. {ok Nguyễn Ngọc Hoà ăn tơbăt, hăm kơjă 7.500 hlj nhen dang ei, đei yua đơ\ng chăn hroi lơ hloh hơdre\ch ‘long pơtăm nai: “Dang ei 1 ha ka phê noh đei yua lơ\m 50 triu hlj 1 xơnăm. Oei 1 ha chăn hroi noh đei yua đơ\ng 120 truh 150 triu hlj. Pơyua hloh 3 ‘măng. Xơnăm 2018 pơtăm, 2019 noh te\ch ăn anih jang Doveco. Xơnăm xơ\, nhôn te\ch ăn anih jang Doveco noh 500 ta#n chăn hroi, xơnăm âu nhôn k^ pơkăp te\ch 1000 ta#n”

Dang ei dêh char Gia Lai đei hloh 3.000 ha chăn hroi. Hơbo\ ăh xơnăm 2025, hơgăt âu gô to\k truh 10.000 ha, hăm pơkăp đei yua hloh 84.000 ta#n. Đơ\ng xơnăm 2018 truh dang ei, 2 anih jang mu\k drăm noh Anih te\ch răt ‘nhot hăm teh đak đe Doveco Gia Lai păng Anih jang kiơ\ Cổ phần Nafoods Tây Nguyên hlôi jang hadoi te\ch răt hăm kơ rơbâu unh hnam kon pơlei tơ\ Gia Lai, vei xơđơ\ng chăn hroi te\ch tơle\ch.

Yuơ plei chăn hroi mă lơ noh ‘măn te\ch ăn teh đak đe, noh tơdrong vei xơđơ\ng ‘lơ\ng jing tơdrong kăl hloh. {ok Nguyễn Mạnh Hùng, Kơdră jang găh jên hu adoi jing Kơdră dơnơm kơ Anih jang kiơ\ Cổ phần Nafoods Group ră hơdăh, kon pơlei athei pơm kiơ\ kơjăp dôm tơdrong pơkăl ăh yua pơgang vei lăng ‘long pơtăm hăm chăn hroi: “Adro# lơ\m minh [ar hnam kơmăi nhen Đồng Giao, Nafoods răt tơmơ\t mă ưh đei hơlen tơdrong ‘lơ\ng, mă tơmam te\ch yơ ưh kơ rơgoh ‘lơ\ng, noh hơnăn chăn hroi gô hiong 10 xơnăm tơ iung pơjing. Noh jing minh tơdrong tơbang [ôh hơdăh tôch athei kơchăng, mưh bơ\n ưh đei tơre\k truh tơdrong ‘lơ\ng, noh bơ\n gô tơjra#m tơnap tap lơ\m tơdrong te\ch chăn hroi ăn tơring tih xă nhen Châu Âu.”

Lơ\m khei 7/2020, Anih tơm Choh jang xa păng Hơto\k tơring pơxe\l rơih dêh char Gia Lai vă pơgơ\r Hop ako\m hơto\k pơtăm chăn hroi kơjăp xơđơ\ng. Tơ\ âu, kơdră anih tơm pơjao ăn Anih tơm Choh pơtăm păng rim anih jang đei tơre\k dăh hrôih chih ako\m Tơdrong hơto\k jang chăn hroi. Lơ\m noh, anih tơm pơkăl xơkơ\t hơgăt pơtăm, tơjră pơrang, pơkăp pơtăm păng vei lăng, tang găn hơdrông pơrăm păng hrôih pơkăp tơdrong ‘lơ\ng  Việt Nam găh hơdre\ch chăn hroi. Duh [ơ\t ‘măng âu, [ok Lưu Trung Nghĩa, Kơdră Anih Choh jang xa păng Hơto\k tơring pơxe\l Gia Lai ăn tơbăt, lơ\m khei năr truh, anih choh jang xa kơ tơring gô tơle\ch lơ tơdrong pơkăp jang vă hơto\k kơjăp xơđơ\ng hăm chăn hroi: “Anih jang kơpal dêh char hlôi tơmơ\t lơ\m Tơchơ\t găh hơto\k ‘nhot [um ‘long xa plei, Anih vei lăng kon pơlei dêh char adoi pơkăp jang hơto\k ‘nhot [um plei ‘long xa tơ\ tơring; anih jang mu\k drăm vang jang kăp g^t; tơring te\ch tơle\ch pơih xă. Jo# hloi lơ\m khei năr pơrang j^ Covid19 hơbuh hli, anih jang mu\k drăm te\ch ‘nhot [um ăn teh đak đe ưh đei tơjur găh kơso# pơkăp te\cht ơle\ch. Nhôn to\k bo\k pơtruh nơ\r hăm Anih vei lăng kon pơlei dêh char athei pơkăp tơring teh pơm jang găh chăn hroi Gia Lai. Mưh hơto\k kơjăp xơđơ\ng noh chăn hroi leo Gia Lai gô tang măt hloi ăn chăn hroi Việt Nam. Tơdrong đei [ôh tơ\ âu noh kăl pơkăp hơdăh, mă [ar noh đei hơdre\ch ‘lơ\ng tro\ pơkăp ăn rim tơring; mă pêng noh pơkăp hơdăh vă pơm jang kiơ\ tơchơ\t đơ\ng apu\ng plenh teh io\k yua”

Năr 16/9 âu ki, khul tơmam 100 ta#n đak chăn hroi mă blu\ng kơ dêh char Gia Lai hlôi te\ch tơle\ch ăn tơring EU kiơ\ Tơchơ\t jang te\ch pơdro hiôk hian  Việt Nam – Châu Âu (krao kơđeh noh Tơchơ\t EVFTA). Kiơ\ Tơchơ\t âu, noh tơmam drăm chăn hroi kơ Việt Nam gô đei tơjur thue# đơ\ng 8% nhen dang ei oei 0% tơ\ tơring te\ch răt 27 teh đak lơ\m tơring EU. Trong hiôk ăn chăn hroi Việt Nam hơto\k kơjă păng pơih xă tơring te\ch tơle\ch jing tih tên tơpă.  

Pơma ăh jơ lêh, Thư\ trưởng Anih tơm Choh jang xa păng Hơto\k tơring pơxe\l Lê Quốc Doanh pơkăl dêh char Gia Lai athei io\k trong hiôk đơ\ng Tơchơ\t EVFTA, pơtoi hơto\k kiơ\ trong jang ‘nao, pơm tơle\ch lơ tơmam drăm ‘lơ\ng tơnăp, đei tơm a hla chă vă pơih xă tơdrong te\ch răt tơ\ tơring EU; atu\m hăm noh, pơkăl dêh char pơtoi pơm trong hiôk ăn rim anih jang mu\k drăm găh ‘nhot [um pơih xă axong ming man hnam kơmăi pơm tơle\ch tơmam xa đơ\ng [um ‘nhot, tơroh jang vă pơjing tơring pơtăm păng te\ch răt tôm tơmam pơtăm đei đơ\ng kon pơlei. Thư\ trưởng Lê Quốc Doanh tơroi: “Tơchơ\t te\ch pơdro hiôk hian Việt Nam – EU đei io\k yua noh âu tơpă jing trong hiôk tih tên ăn tơmam choh pơtăm Việt Nam. ‘Nâu jing tơring jang hăm 27 teh đak hăm  511 triu măt kon pơlei, rim bơngai jang đei io\k yua tôch lơ. Tơmam choh pơtăm Việt Nam păng EU gơh chă tơgu\m dih băl, ưh đei kơtă tơgar băl. Hloh kơ noh dơ\ng, tơchơ\t đei tơdrong pơkăp kơjăp, pơih xă tơring jang. Nhen chăn hroi pơtih gia, thue# noh đơ\ng 8% tơjur oei 0%.

Năr 16/9 au ki, Dơno\ an^h tơm vei lăng Cho\h jang sa păng Ato\k tơ iung tơring tơrrang jang hơdoi hăm Dơno\ an^h vei lăng kon pơlei dêh char Gia Lai pơgơ\r Pơm le#h te\ch 100 tân đak kro#i hroi krăl tơ\ rim te\h đak Châu Âu kiơ\ Tơdrong tơchơ\t mơdro sa hiôk hian Việt Nam- EU (krao vă kơ đe\h ‘no\h EVFTA). {lep lơ\m jơ ‘năr au, bơngai ch^h tơdrong tơroi au hlôi pơma dơnu\h hăm [ok Nguyễn Quốc Toản, Kơdră che\p pơgơ\r An^h tơm vei lăng Pơm tơle\ch tơmam drăm păng Ato\k tơ iung an^h te\ch mơdro mơdro tơmam drăm cho\h jang sa găh Dơno\ an^h tơm vei lăng Cho\h jang sa păng Ato\k tơ iung tơring tơrang găh dôm tơdrong rơvơn, tơdrong long păng trong iung jang ăn tơmam drăm kro#i hroi mư\h đei te\ch mơdro tơ\ rim te\h đak EU.

- {ok Nguyễn Quốc Toản ăi, Tơdrong tơchơ\t Mơdro sa hiôk hian EVFTA hlôi đei jang kiơ\, pơih đei trong rơvơn ăn tơmam drăm Việt Nam te\ch mơdro tơ\ rim te\h đak Châu Âu. Mư\h lei, kiơ\ kơ ih, hơdro# tơmam drăm kro#i hroi, hrei au te\h đak bơ\n đei tơdrong rơvơn lơ liơ?

{ok Nguyễn Quốc Toản: Ro\ năng vă chă pơma Tơdrong tơchơ\t Mơdro sa hiôk hian EVFTA Việt Nam – EU ‘no\h tơdrong tơchơ\t đei rim tơdrong pơkăp g^t kăl hlo\h đơ\ng sơ\ truh dang ei kơ Việt Nam mă bơ\n hlôi k^ pơkăp hăm rim te\h đak jang hơdoi lơ\m apu\ng ple\nh te\h. Io\k đơ\ng năr 1/8/2020 hloi, mư\h Tơdrong tơchơ\t đei jang kiơ\, ‘no\h Dơno\ an^h vei lăng cho\h jang sa hlôi sơkơ\t hơdăh ‘nau jing tơdrong rơvơn g^t kăl hlo\h, hơyak pran kơtang vă tơmam drăm cho\h jang sa Việt Nam ke\ te\ch mơdro lơ tơ\ te\h đak đe.

Hơdro# tơmam drăm chehphe păng kro#i hroi ‘no\h tơmam drăm cho\h jang sa tơm dơnơm hlo\h kơ Việt Nam. Lăp jo# hơdro# kro#i hroi ‘no\h tơmam mă Việt Nam tơmơ\t tru\h 25% ako\p te\ch mơdro lơ\m apu\ng ple\nh te\h. Bơ\n chhôk hơ iă ‘nă hal jing te\h đak kơtang hlo\h dơ\ng tơ je# hăm te\h đak Pê-ru, Ecuaado vă sơkơ\t hơdăh tơmam drăm kro#i hroi jing tơmam drăm te\ch mơdro tơm dơnơm kơ te\h đak bơ\n tơ\ rim te\h đak Châu Âu.

- EU ‘no\h jing hơn^h te\ch mơdro să, mă lei đei rim tơdrong pơ koe\l tôch kơ hret găh tơdrong ‘lơ\ng păng băt hơdăh tơm a la chă kơ tơmam drăm. Hăm ‘nhot plei ‘long pơma atu\m păng kro#i hroi pơma hơdro# oei kăl ‘lơ\ng [lep tơdrong pơkăp ‘lơ\ng HACCP dăh mă GlobalGAP ‘no\h mă đei ăn asong răt tơmơ\t. Mư\h lei tơmam drăm kro#i hroi Việt Nam pơm lơ liơ vă lăp hăm tơdrong pơ koe\l au?

{ok Nguyễn Quốc Toản: Dôm sơnăm au ki, dơno\ an^h vei lăng cho\h jang sa hlôi lăng kơ jăp tru\h tơdrong pơm tơle\ch tơmam drăm cho\h jang sa, kơ yuơ bơ\n lăng ‘nau jing hơyak g^t kăl hlo\h vă pơge\nh iok đei tơdrong rơvơn đơ\ng Tơdrong tơchơ\t. Mă m^nh ‘no\h tơdrong đei rơvơn lơ\m thue# te\ch răt. Atu\m hăm ‘no\h tru\h au kơnh bơ\n kăl ke\ yak hlo\h tơdrong găn ga găh kih thuơ\t. Păng trong pơm tơle\ch rơgo\h ‘lơ\ng ‘no\h jing trong jăl hlo\h vă ke\ tơ je# d^h băl păng yak hlo\h dôm tơdrong găn ga kih thuơ\t ‘no\h. ‘Ngoăih kơ ‘no\h pơm tơle\ch ‘lơ\ng hloi găh ‘nhot plei ‘long gô pơjing đei kơ jă te\ch măt, ke\ pơjei đơ\ng Việt Nam lơ\m hơn^h te\ch mơdro apu\ng ple\nh te\h.

- Kiơ\ kơ ih, tơpă yan au, tơdrong kăl hlo\h lơ\m tơdrong pơm tơle\ch ‘lơ\ng tơmam drăm cho\h jang sa hlôi đei dơno\ an^h mơdro sa Việt Nam lăng lơ liơ? 

{ok Nguyễn Quốc Toản: Lơ\m 3 sơnăm kơ au, ako\p kon jên tơmơ\t jang lơ\m pơm tơle\ch tơmam drăm cho\h jang sa hlôi to\k tru\h 4.600 ti hlak jên Việt Nam. Tơdrong mă au tơ [o#h hơdăh, rim an^h mơdro sa, mă kăl rim dơno\ an^h mơdro sa u\nh hnam pơm tơm kơ d^h hlôi sơkơ\t hơdăh ‘nau jing trong jang kăl hlo\h kơ an^h mơdro sa. Mư\h bơ\n rơ\ih trong [lep păng mă kăl tơdrong hôn bơnê đơ\ng rim bơngai vang jang sa hơdoi apu\ng ple\nh te\h ‘no\h bơ\n pă đei tơtăm yă kiơ bơih tơdrong tơmơ\t jên jang ăn pơm tơle\ch ‘lơ\ng, hơyak pran kơtang nhen nơ\r pơma pơcho\h trong đơ\ng Thủ tướng Te\h đak pơjao ăn Dơno\ an^h vei lăng cho\h jang sa ‘no\h tru\h au kơnh bơ\n kăl đei mơ\t lơ\m khu\l dôm te\h đak dơ\ng hơlâu lơ\m apu\ng ple\nh te\h găh pơm tơle\ch tơmam drăm choh jang sa te\ch mơdro tơ\ te\h đak đe.

            - Lei au, bơnê kơ ih [ok hơ!

Tơblơ\nơ\r: Lan-Amazưt