VOV4.Bahnar - Đơ\ng lơ sơ năm kơ âu, Gia Lai ling lang jing de#h char đei kơ so# ho\k tro hu\t ho\k, pơ dơ\h ho\k ch^h lơ\m kơ so# lơ tơ\ tơ ring Tây Nguyên. Lơ\m sơ năm ho\k 2015-2016 âu, tơ drong roi kơ ne# dơ\ng, hăm kơ so# ho\k tro pơ dơ\h ho\k to\k tru\h vă je# 2000 ‘nu o\h păng đei [o#h hơ nơ\ng roi to\k; kơ so# ho\k tro pơ dơ\h ho\k pơ yan jang lơ hlo\h lơ ‘măng kơ so# âu. Tơ drong âu athei Gia Lai kăl athei đei trong jang ‘nao vă vei ho\k tro oei dơ\ng hăm hnam trưng, lăm ho\k.   

Plei Đê Ptơ\k, xăh Đăk Jơ Ta, apu\ng Mang Yang, de#h char Gia Lai đei vă rim răih kon pơ lei oei sa ‘no\h bơ ngai Bahnar. Đ^ pơ lei đei 139 u\nh hnam, mă lei lăp đei 2 ‘nu ho\k tro to\k jăl 3. {ơ\t tơ je# [a vă đum, mơ\t lơ\m pơ lei, hnam hơ yơ ku\m tang ‘măng năm tơ\ mir cho\h te\h hơ met ăn rei hơ dre\ch. Găh lơ hơ io\h to\k bo\k tơ\ sơ năm năm ho\k adoi pơ dơ\h tơ\ hnam tơ gu\m me\ [a\, bơ ngai ‘lo\ năm tơ\ mir, bơ ngai ‘lơ\p tam mă gơ\h jang mir ‘no\h năm vei rơ mo. ‘Nho\ng Krức, bơ ngai plei Đê PTơ\k tơ roi tơ băt, lei lăi nhen rim ‘nu hơ io\h lơ\m pơ lei, mư\h rim ‘măng yak lơ\m pơ yan jang, kon dro\ nglo sư adoi pơ dơ\h kơ ho\k đơ\ng 7 tru\h 10 năr vă năm tơ mir tơ gu\m me\ [a\: “ ‘No\h [ơ\t ho\k, [ơ\t pơ dơ\h vă tơ gu\m me\ [a\ pơ tăm [um [lang, pơ tăm tơ [a\r, jang chu\n, se\h ‘nhe\t. Me\ [a\ pơ tho sư ‘no\h j^ bro\k đơ\ng ho\k ‘no\h che\p hla ar ho\k [ai, mă lei sư ư\h kơ chu. Sư kiơ\ buăl sư, đe ‘nho\ng, đe mo\ sư năm chă ngôi, năm hum tơ\ đak. Pơ lung sư, sư ư\h kơ năm nei, ư\h kơ năm ho\k ‘no\h athei năm jang đe\ch lah, athei che\p ‘nhik, che\p tơ găk măm jang mir đe\ch. Plei dâu ho\k lăm 10, lăm 9 ‘no\h bro\k chă klo, chă hơ kăn bơ\ih”.

Ku\m hăm tơ drong pơ dơ\h ho\k pơ yan jang, tơ\ plei Đê Ptơ\k oei đei [o#h lơ bơ ngai hu\t ho\k vă io\k u\nh om. Mơ\t lơ\m pơ lei, ư\h kơ đei mơ mat vă chă tơ [ơ\p 1 ‘nu dro\ kăn tam tru\h sơ năm hơ dru\h mă lei hlôi jing me\ nhen o\h Thoan, rơ ne\h sơ năm 2000. Kiơ\ kơ [ok Jưk, [a\ Thoan, u\nh hnam ling lang pơ jing tơ drong hiôk, mu\k drăm tôch kơ tôm te\ch vă kơ kon hơ ‘lơ\p năm ho\k. Mă lei jing ư\h kơ ke\, vă hơ pơi ‘me\h đei klo, đei kon đơ\ng dôm đe hơ io\h tơ pl^h ăn hơ pơi ‘me\h đei ho\k pơ hrăm. {ok Jưk pơ ma:“Gre hao âu, Thuân đei 1 tong, Thoan đei 1 tong, mă lei tuch luch, sư ư\h kơ chu năm ho\k, sư ‘no\h pơ koe\l kơ hao gre hon đa. Sư ư\h kơ hơ pơi ‘me\h tơ\ hơ no# hơ năp kơnh, mă hơ pơ\ih ‘me\h găh đei klo, đei kon đe\ch. Ư|h kơ ăn chă klo, mă lei sư nhơ nhi\k hloi, sơ năm mơ lo#h nei. 15 sơ năm, sư cha\ klo bơ\ih. Bơ ngai Bahnar nei thoi no\h đe\ch deh. Mơ\ng kơ sư đe\ch, tơ drong pơ găn, sư đei kon klak t^h nơ nơng thoi no\h ‘no\h pơm liơ gơ\h?” 

Yă Trần Thị Minh, Kơ dră vei lăng hnam ho\k jăl 2 Đăk Jơ Ta, apu\ng Mang Yang tơ roi tơ băt, tơ drong ho\k tro hu\t ho\k ‘no\h j^ tơ drong ư\h kơ vă đơ\ng hnam trưng. Lơ\m pơ yan jang rei hơ dre\ch, jo# pơ hlom rim năr hnam trưng đei 30% ho\k tro pơ dơ\h ho\k vă năm tơ\ mir tơ gu\m u\nh hnam. Tơ dăh ‘ni t^h blu\ng pơ yan ‘no\h kơ so# ho\k tro pơ dơ\h ho\k [ơ\t lăp đei tru\h 50%. Yă Trần Thị Minh pơ ma: “Kơ so# ho\k tro năm ho\k hơ nơ\ng ‘no\h to\ se\t đe\ch. Đon tơ cheng đơ\ng bơ ngai Bahnar, [ơ\t măt ‘no\h đe sư hơ to\k tơ iung jang sa, đang kơ ‘no\h mă băt tru\h tơ drong ăn kon hơ ‘lơ\p năm ho\k. Đe sư ku\m băt đei ‘no\h j^ ku\m kăl kơ ăn kon ho\k vă băt kơ chư. Mă lei, tơ drong mu\k drăm u\nh hnam đe sư ‘no\h j^ tôch kơ mơ mat, kơ na rim đe me\ [a\ đei lơ ‘me\h tơ ge\ch io\k a\n kơ đe mon vang jang ku\m hăm u\nh hnam, [ơ\t lăp ku\m ăn kơ đe mon pơ dơ\h, mă loi ‘no\h j^ dôm khei ‘năr [a vă đum nhen thoi âu.”

Kiơ\ kơ An^h jang vei lăng găh pơ tho pơ hrăm de#h char Gia Lai, sơ năm ho\k âu de#h char đei 1837 ‘nu ho\k tro hu\t ho\k, đơ\ng jăl 1 tru\h jăl 3. Kơ so# ho\k tro pơ dơ\h kiơ\ pơ yan jang vă tơ gu\m u\nh hnam lơ hlo\h lơ ‘măng. Âu ki, an^h jang pơ tho pơ hrăm hlôi pơ gơ\r hop ako\m pơ ma dơ nu\h lơ trong jang hơ met pơ ‘lơ\ng tơ drong ‘nâu păng hlôi tơ le\ch lơ trong jang vă hơ met pơ ‘lơ\ng. Mă lei, găh lơ trong jang tơ le\ch ăn adoi jing dôm trong jang so, nhen asong phe, asong hơ băn ao, hla ar ho\k, đei tơ mơ\t yua lơ sơ năm kơ âu mă lei ư\h kơ tơ pl^h tơ drong. {ok Hồ Văn Điệp, Kơ dră an^h jang vei lăng găh pơ tho pơ hrăm apu\ng Mang Yang, de#h char Gia Lai akhan, mư\h lai yơ oei đei lơ pơ lei dơ nu\h hin ‘no\h tơ drong ho\k tro hu\t ho\k oei hơ nơ\ng đei [o#h đe\ch. Kơ l^h thoi no\h, vă hơ met pơ ‘lơ\ng tơ drong ‘nâu, ‘ngoăih kơ hơ drin đơ\ng an^h jang vei lăng găh pơ tho pơ hrăm lơ\m tơ drong tơ pl^h ‘nao tơ drong jang pơ tho ho\k mă tro\ [lep, hơ iă hlo\h dơ\ng hăm ho\k tro kon kông ‘no\h rim tơ drong jang tơ gu\m hơ to\k tơ iung mu\k drăm ăn kơ tơ ring kon kông mơ mat tat kơ de#h char kăl athei đei tơ le\ch jang jơ nei hơ dăh ‘lơ\ng: “&nh tơ che\ng thoi âu, găh đunh đai, athei kơ dră kơ pal bơ ngơ\t tru\h pơ jing tơ drong jang hơ to\k tơ iung mu\k drăm hăm dôm pơ lei mơ mat tat de#h hlo\h. Mă tơ pă, tơ dăh bơ\n ư\h kơ tơ mơ\t tơ drong mu\k dăm vă tơ iung hơ to\k mu\k drăm ‘no\h pă jor [ơm ư\h kơ ‘lơ\ng tôch kơ t^h tru\h tơ drong ho\k pơ hrăm đơ\ng kon pơ lei kon kông”.

          Thuem tơ blơ\