VOV4.Bahnar – Kơyuơ răm đơ̆ng pơrang jĭ Covid-19, bơngai rong kon tơrong tŏk bŏk oei ƀơm lơ tơnap tap. Lơ̆m kơplăh kơjă ‘nhĕm nhŭng tơ̆ kơchơ adoi oei kăp, oei kơjă nhŭng tơ̆ hơdrong noh tơjur reh. Anih jang kơpal tơbang adrol, đơ̆ng dang ei truh têt nguyên đán, kơjă nhŭng ưh đei kơjă kơyuơ tơdrong răt ‘nhĕm nhŭng lơ̆m tơring tơjur. Kơyuơ noh, athei tang găn răt tơmơ̆t ‘nhĕm nhŭng đơ̆ng teh đak đe vă tĕch tơlĕch ‘nhĕm nhŭng lơ̆m teh đak.

Kơjă nhŭng tơjur kơtang pơm ăn lơ bơngai rong kon tơrong tơ̆ Đăk Lăk tŏk bŏk jing tơnap tap roi rong noh roi lôh. Yă Thân Thiều Lệ Quyên tơ̆ thôn 5, xăh Hoà Thuận, plei tơm Buôn Ma Thuột, dêh char Đăk Lăk đei pơgar rong hloh  1.000 tŏ nhŭng ăn tơbăt, mưh tĕch hăm kơjă dang ei noh măh jên thuê bơngai jang păng kla jên unh. Oei pơdui đunh ưh kơ tĕch, rim năr noh lôh truh dôm jĭt trĭu hlj: “’Măng âu ki pơrang jĭ Covid-19 pơdui đunh noh pơm tơnap tap ăn bơngai rong kon tơrong. Kơyuơ anih tĕch tơlĕch păng chơ pơdŭ ưh gơh, da hia noh rong pơhlom 5 khei noh tĕch bơih mă lei ‘măng mă âu jê̆ 7 khei kơyuơ noh răm tih tên găh tơdrong pơyua. Lơ̆m 3 khei noh athei kla jên bơngai jang, jên unh noh pơyua ưh đei dôm yơ. Mă kơjă nhŭng noh tơjur, pơtêng hăm nhŭng oei hơpôm păng đơ̆k bơngai rong lôh lơ hloh”.

Pơtêng hăm dôm xơnăm adrol ki, bơngai rong kon tơrong hơnơ̆ng rơih kon yŏng vă rong ăh khei năr âu ‘măn tĕch ăh Têt Nguyên đán. Mă lei, xơnăm âu lơ unh hnam rong kon tơrong kơchăng ăh chă rong hơlơ̆k dơ̆ng. Ƀok Lê Văn Hoàn tơ̆ pơlei Đăk Tro, xăh Krông Nô, apŭng Lăk, dêh char Đăk Lăk ăn tơbăt: Đơ̆ng rŏng kơ khul nhŭng yŏng 34 tŏ athei xoh kơyuơ ƀơm pơrang jĭ klak chroh nhŭng Châu Phi pơrăm hloh 1 tih hlj, ƀok hlôi pruih pơgang hơmet hơdrong var vă rong chă da ƀiơ̆ kon jên. Mă lei khei năr âu kơjă nhŭng oei tơjur, kơjă tơmam xa tŏk kăp noh athei pơdơh kơlih pơtoi rong noh lôh đĕch: “Minh kơƀao đơ̆k dang ei pơtêng hăm adrol ki tŏk 70 – 80 rơbâu hlj phŏ tŏk truh 100 rơbâu hlj. Adrol ki nhŭng xa pơhlom 2,5 truh 3 trĭu hlj đơ̆k noh ăh tĕch đei ƀiơ̆, oei dang ei xa đơ̆ng 3,7 trĭu truh 3,8 trĭu hlj phơ phŏ athei xa truh 4 trĭu hlj. Minh pôm nhŭng lơ̆m khei năr âu noh tơnap păng hrat, kơjă tĕch reh ưh đei xa kiơ ôh”.

Tơ̆ apŭng Cư M’gar, dêh char Đăk Lăk, lơ̆m 6 khei kơ âu, pơrang jĭ klak chroh nhŭng Châu Phi hlôi ƀôh tơ̆ 9 xăh, thĭ trâ̆n pơm 452 tŏ nhŭng ƀơm pơrang athei xoh lê̆. Ƀok Nguyễn Quang Đức, Kơdră Anih Rong kon tơrong păng hơmet pơrang jĭ kon tơrong apŭng Cư M’gar akhan, tơdrong tơm vă hơmet nhŭng rong adar noh kơyuơ kon yŏng tơnap, ưh kơ măh vaccine bơ̆ng jĭ klak chroh nhŭng châu Phi păng mă gĭt noh kơjă ‘nhĕm nhŭng tŏk bŏk tơjur kơjă: “Găh vih rong nhŭng noh hơdrong athei ƀlep pơkăp. Ăh răt kon yŏng vih rong noh athei răt tơ̆ tơring xơđơ̆ng, păng đei tơm a hla chă hơdăh. Adrol kơ răt tơmơ̆t vă rong noh athei chă hơlen ‘mơ̆i, nĕ chă răt kon yŏng kư̆ kă. Mưh nhŭng đei ƀôh jô noh athei tơroi hloi hăm kang ƀô̆ thŭ y, tơ̆ xăh, thôn, pơlei dăh mă kơtă tơroi ăn Anih jang Thŭ y. Ăh tĕch răt noh athei pruih pơgang brai pơnhŭl, mă kăl noh bơngai tĕch răt chơ pơdŭ kon tơrong”.

Kiơ̆ hơlen lơ̆m tơring tĕch răt, kơjă nhŭng tơ̆ tơring tŏk bŏk, Tây Nguyên tŏk jur lơ̆m pơhlom 33.000 - 38.000 hlj minh kĭ. Pơtêng hăm xơnăm 2021, kơjă nhŭng xa ‘nhĕm tĕch hăm kơjă tơjur đơ̆ng 70.000 - 75.000 hlj minh kĭ. ‘Nâu jing kơjă tơjur kơđeh hloh lơ̆m 4 xơnăm kơ âu. Khei năr kơjă nhŭng kăp hloh đei pơhlom 100.000 hlj minh kĭ (ăh xơnăm 2019) noh dang ei hlôi tơjur truh 65%. Bơngai rong nhŭng tơ̆ dôm tơring đơ̆ng rŏng kơ tĕch lôh ưh đei rong mă lê̆ hơdrong hoh, kơlih roi rong noh roi lôh.

Kiơ̆ TS. Phạm Công Thiếu, Kơdră Anih Hơlen Rong kon tơrong (Anih tơm Choh jang xa păng Hơtŏk tơring pơxĕl), pơrang jĭ Covid-19 hlôi tơrĕk tih tên truh tơring tĕch răt, tơdrong tĕch răt ‘nhĕm nhŭng tơjur kơyuơ dôm tơdrong jang lơ̆m tơpôl ƀơm pơdơh, tơmam axong hlôi đei lơ̆m kơplăh tơdrong kăl tơjur. TS. Phạm Công Thiếu xơkơ̆t đơ̆ng dang ei truh Têt Nguyên đán, kơjă nhŭng ưh đei tŏk, mă khul nhŭng dang ei duh tam mă đei hơ iă nhen khei năr adrol kơ pơrang jĭ Covid-19 hơbuh hli, tơmam duh tam mă rơkăh dang yơ. Kơjă nhŭng tơjur kơđeh kơyuơ tơdrong răt tơjruh. Khăch sạn, nha hang, hnam trưng hŏk, anih jang kŏng ngĭp... jing dôm anih răt lơ ‘nhĕm nhŭng ưh đei pơm jang lơ̆m lơ khei kơ âu, kơyuơ noh tơdrong kăl tơjur pơdui hloi kơjă tơjur kơđeh. Lơ̆m khei năr tơdrong tĕch răt ‘nhĕm nhŭng tơjur lơ̆m tơring, kơyuơ noh, athei tang găn răt tơmơ̆t ‘nhĕm nhŭng ‘nhĕm ier đơ̆ng teh đak đe vă chă tĕch tơlĕch ‘nhĕm lơ̆m teh đak.

Kiơ̆ Anih tơm Choh jang xa păng Hơtŏk tơring pơxĕl, tơdrong xa yua tơjur, pơm ăn tơdrong jang rong kon tơrong tơhlăk pơhlom  30% găh tơmam drăm. Vă hơmet tơdrong rơkăh lơ̆m khei năr âu păng vă vei xơđơ̆ng măh axong tơmam kăl lơ̆m khei năr jê̆ đĭ xơnăm, Anih tơm Choh jang xa păng Hơtŏk tơring pơxĕl duh pơtrŭt dôm anih jang mŭk drăm tih răt đơ̆ng kon pơlei lơ hloh, ‘măn lơ̆m kho ăh kơjă tơjur kơđeh. Tơdrong mă âu duh kơchăng găh tơmam axong, păng xek tơlang răh tơdrong tơhlăk tơmam drăm.

Lan chih păng pơre nơ̆r