VOV4.Bahnar - ‘Măng pơma đam Thủ tướng hăm kon pơlei jang mir ‘măng mă 3, đei pơgơ\r tơ\ pơlei tơm Buôn Ma Thuột ăh je# đ^ khei 9/2020 hlôi đei kon pơlei jang mir tơ\ Tây Nguyên tơre\k kăp g^t. Minh lơ\m dôm tơdrong đei tơbang ăh pơma đam âu noh, pơm thoi yơ gơh jang ka phê kơjăp xơđơ\ng pơyua lơ.

            Tang măt ăn kon pơlei jang ka phê tơ\ Tây Nguyên, [ok Đỗ Quý Toán, oei tơ\ thôn Tân Lập, xăh Ea Na, apu\ng Krông Ana, dêh char Đăk Lăk ăn tơbăt, jang ka phê to\k bo\k oei tơnap tap [ơ\t kơjă pơtoi tơjur tôch kơđeh, kon pơlei ưh kơ măh jên axong jang, pho\ ưh kơ đei io\k yua hloi. Lơ unh hnam oei vă koh le# tơm ka phê. Mă lei minh tơdrong hơ iă mă kiơ\ kơ [ok Toán noh ‘nao âu Việt Nam hlôi te\ch ka phê khul mă blu\ng ăn Châu Âu hăm pơkăp ưh đei ăn jên thue#. Pơih trong hiôk ăn anih jang âu hơmet pơm jang păng hơto\k tơ iung. Kiơ\ đơ\ng noh, [ok Đỗ Quý Toán pơtruh nơ\r apinh hăm Thủ tướng: “Yơ\ng âu ki khul ka phê mă blu\ng te\ch ăn Châu Âu jang kiơ\ Tơchơ\t te\ch pơdro hiôk hian Việt Nam- EU hăm thue# pơkăp 0%. ‘Nâu jing trong hiôk, pơih ăn anih jang ka phê pơm tơle\ch tơmam drăm, mă kăl noh lơ\m kơso# 39 pơkăp hơgăt teh kơ Việt Nam đei EU tơchơ\t tơgu\m, lơ\m noh đei pơkăp hơgăt teh jang ka phê Buôn Ma Thuột. Noh jing trong jang tih vă tơle\ch tơgar lơ\m tơring. Inh pơtruh nơ\r apinh Thủ tướng, Khul kơpal teh đak đei trong jang kiơ vă hơto\k tơdrong jang ka phê, pơm tơle\ch ka phê păng te\ch ăn teh đak đe kơjăp xơđơ\ng”

Thủ tướng teh đak bơ\n Nguyễn Xuân Phúc tơ\l nơ\r kơtă hăm dôm tơdrong ‘nao roi noh jing trong xơkơ\t ăn anih jang ka phê Đăk Lăk pơma adro#, Việt Nam pơma atu\m: “Ka phê jing tơmam drăm tơm kăp g^t kơ Việt Nam. Inh tơroi minh [ar tơdrong tơ\ hơla âu vă hơto\k ka phê kơjăp xơđơ\ng: mă mônh noh pơkăp tơring pơtăm mă hơdăh; mă [ar noh athei pơm jang ‘lơ\ng tơnăp hloh; mă pêng noh găh Khul kơpal teh đak, Anih tơm jang Te\ch pơdro, Anih tơm Choh jang xa gô pơtoi pơih xă păng xơđơ\ng tơring te\ch răt; mă puăn noh axong jên vă pơtăm tơ ‘măl ka phê; mă pơđăm noh pơm tơle\ch ka phê ‘lơ\ng hloh, tơnăp hloh dơ\ng.

Găh ka phê tơ\ Tây Nguyên, ka phê Đăk Lăk hơnơ\ng vei hơnăn kăp g^t hloh kơ măh. Bơ\n đei tơmam pơm tơle\ch ‘lơ\ng hloh, đei lơ găh kơso# hloh lơ\m kơpal teh, atu\m hăm Brazil păng minh [ar teh đak nai đe\ch. Mă lei inh athei tơbăt dơ\ng noh bơ\n pơtơm pơm tơle\ch đei tơmam drăm đơ\ng ka phê noh 12%, oei dôm to noh te\ch hơpuăl. Đơ\ng te\ch hơpuăl păng pơjing tơmam drăm noh kơjă hăp pleh ploh kơjung dêh hnang. Mih ma duch nă athei kiơ\ pơkăp atu\m choh pơtăm hăm pơjing tơmam drăm, pơkăp choh jang. Pơkăp choh jang tơ\ âu noh athei pơkăp găh thong đak, pơkăp găh trong jang ka phê, dôm kơloăi ka phê vă kơ hăp gơh tro\ [lep. Đơ\ng noh pơjing hơnăn ka phê Việt Nam, ka phê Đăk Lăk, Buôn Ma Thuột mă tơnăp. Inh kơche\ng, hăm dôm trong jang âu noh tơpă trong jang hăm ka phê gô pơih xă, mă lei ưh kơx^ rim unh hnam, rim bơngai adoi pơtăm ka phê. Athei đei trong tơroh jang tơnăp hloh, bơngai pơtăm pia, bơngai pơtăm ka phê, bơngai pơtăm kơsu. Ưh kơx^ tôm noh adoi jang ka phê ngăl noh ưh ôh. Inh kơche\ng hăm dôm trong jang âu, atu\m hăm tơdrong hơbe\ch hơbal, hăm tơdrong kơ ‘nôh đơ\ng kon pơlei noh tơpă ka phê Việt Nam gô đei đe ư ang lơ\m kơpal teh.”   

M^nh lơ\m dôm tơdrong mă kon pơlei Tây Nguyên lăng tru\h tơ\ ‘măng pơma dơnu\h hăm Thủ tướng ‘no\h pơm lơ liơ vă hơn^h jang chephe ato\k tơ iung sơđơ\ng. Bơngai chă ch^h tơdrong tơroi au hlôi pơma dơnu\h hăm [ok Trịnh Đức Minh, Kơdră che\p pơgơ\r Khu\l jang chehphe Buôn Ma Thuột găh m^nh [ar tơdrong kăl pơkă hăm hơn^h jang chehphe Dak Lăk pơma hơdro#, Việt Nam pơma atu\m mư\h vang iung jang lơ\m rim Tơdrong tơchơ\t mơdro sa hiôk hian chăl hle.

- Chehphe Việt Nam pơma atu\m, Dak lăk pơma hơdro# to\k bo\k lơ\m khei ‘năr tơnap tap mư\h kơ jă hơnơ\ng tơ jur re. Tơdrong tơm pơm ăn ‘nau ‘no\h yă kiơ, hăm ro\ kơ yuơ chehphe lơ dêh hnang, bơngai ră yoa to\ se\t dăh mă lơ liơ ho\ [ok?

- {ok Trịnh Đức Minh: “Mă blu\ng, bơ\n kăl [o#h hơdăh lơ lau, tơdrong kơ jă chehphe to\k jur kiơ\ trong joăt joe ‘no\h ư\h kơ chr^h yă kiơ ôh, hăp đei [ơm đơ\ng lơ tơdrong. Păng tơdrong tơm hlo\h ‘no\h, dôm ‘măng chehphe măt lei m^nh [ar te\h đak ư\h kơ ke\ vei lăng kơ jăp lơ\m tơdrong lang să chă pơtăm mơ\ng kơ d^h kơ kon pơlei. Tơdrong kơ jă re hrei au, tơdrong tơm pơm ăn blu\ng a ‘no\h tơdrong chă te\ch răt d^h băl. Tơdrong te\ch ăn rơkăh rơkai păng sơnăm au jing sơnăm mă pêng chă te\ch rơkăh dêh hnang, te\ch ư\h kơ hlot tôch kơ lơ păng lơ te\h đak jang sa io\k đei lơ hlo\h tơdrong. Tơdrong tơm pơm ăn mă [ar lơ\m sơnăm au ‘no\h đơ\ng j^ hơbu\h Covid-19 pơm ăn, tơdrong au pơm ăn răt io\k tôch to\ se\t. Mă pêng dơ\ng ‘no\h tơdrong jang sa io\k đei lơ\m ple\i te\h tơ jur kơtang, kơna ư\h kơ jor tơdrong chă răt io\k chehphe jei gô tơ jur kơtang hlo\h dơ\ng. Dôm tơdrong au pơm ăn tru\h kơ jă chehphe ư\h khan re hlo\h lơ\m khei ‘năr au đech ôh mă lei oei pơdui đunh tru\h lơ sơnăm dơ\ng”.

- Vang năm pơma dơnu\h Kon pơlei cho\h jang sa ‘măng mă 3 tơ\ Buôn Ma Thuột khei 9/2020, Thủ tướng sơkơ\t hơdăh chehphe Dak Lăk ‘no\h hơnăn hu măih, ‘long chehphe ‘no\h ‘long pơtăm kăl hlo\h mă lei ư\h kơ s^ lơ lo\h kơna mă rim u\nh hnam jei pơtăm hăp ngăl ôh. Nơ\r pơma đơ\ng Thủ tướng au nhen le\ vă tơbăt akhan chehphe rơkăh rơkai, hơn^h jang chehphe hrei au kăl tơ jur to\ se\t [iơ\ chehphe hăm lei ư\h hă [ok?

- {ok Trịnh Đức Minh: “ & ah, [lep lơ lei vă, trong jang tơm ư\h khan dru\h kiơ\ đei lơ mă lei mă kăl ‘no\h kăl đei chehphe ‘lơ\ng ‘no\h jing trong jang tơm hlo\h kơ hơn^h jang chehphe. Trong jang au đei jang kiơ\ đơ\ng dôm sơnăm kơ au bơih, mă lei jang kiơ\ tôch hiơ\ hy^n. D^ng tru\h dang ei, hơgăt te\h pơtăm chehphe kơ Việt nam jei ư\h kơ đei tơ jur ie\ [iơ\. Trong vă jang ato\k tơ iung chehphe Việt Nam hlôi sơkơ\t hơdăh hơgăt te\h jang chehphe ư\h kơ să hlo\h 600.000ha. Mă lei kiơ\ ch^h jo# hrei au hlôi đei tru\h 650.000 ha bơih, ‘nau j^ jing hơgăt te\h să hlo\h tơdrong ăn jang. ‘Nau jing tơdrong kăl tơche\ng hơlen. Mư\h đei nơ\r pơro# đơ\ng Thủ tướng găh tơdrong ư\h khan bu bu jei pơtăm chehphe ngăl ‘no\h j^ ‘me\h vă tơbăt akhan bơ\n ‘ne\ dru\h kiơ\ đei lơ plei chehphe mă lei kăl lăng tru\h tơdrong ‘lơ\ng. Kơna ‘nau jing m^nh trong jang mă Thủ tướng pơkă ăn Hơn^h bơ\ jang chehphe kăl lăng kơ jăp”.

- Đei hơn^h mơdro sa pơma akhan “Mư\h rim tơdrong tơchơ\t đei k^ pơkăp ‘no\h rim hơn^h mơdro sa chehphe Việt Nam kăl pơting d^h băl hăm dôm bơngai tơm” lơ\m tơdrong jang chehphe. Kiơ\ kơ ih, khu\l jang hơlen lơ liơ hăm ‘măng pơjei d^h băl au ho\ [ok?

- {ok Trịnh Đức Minh:  “Kăl pơma hơdăh lơ lau, dôm tơdrong tơchơ\t au mă tơpă ‘no\h pơih trong rơvơn vă chehphe Việt Nam, mă kăl rim kơloăi chehphe hlôi pơm tơle\ch ‘lơ\ng. ‘No\h tơdrong pơjei tơ\ au ‘no\h, bơ\n kăl hơnhăk te\ch mơdro dôm chehphe hlôi pơm tơle\ch ‘lơ\ng tơ\ dôm hơn^h bơ\n tim mă te\ch mơdro lơ, tơring đe rơ\ih răt tôch hơlen nhen tơ\ rim te\h đak châu Âu dăh mă tơ\ te\h đak Mi. Hăm te\ch chehphe klong ‘no\h châu Âu păng Mi ‘no\h te\ch lơ bơih mă lei hăm dôm chehphe pơm tơle\ch ‘lơ\ng, rim kơ loăi chehphe hơdre\ng ot, chehphe pu\k huch hloi vă te\ch mơdro tơ\ dôm te\h đak au ‘no\h j^ tôch mơmat tat, mă đơ\ng tơdrong te\ch mơdro dôm chehphe ‘lơ\ng tơ\ dôm te\h đak au roi năr pă đei chă thue# te\ch răt ră.

Găh tơdrong te\ch mơdro au rim hơn^h te\ch mơdro jei hơnhăk tơmam drăm te\ch mơdro ‘lơ\ng hơ iă mơ\n. Mă lei mư\h rim tơdrong tơchơ\t rim te\h đak lơ\m Tơdrong tơchơ\t EVFTA ‘no\h châu Âu, ‘no\h dôm hơn^h vă te\ch mơdro đei pơ pro\ hơdrol bơih. Dang ei bơ\n ‘me\h vă te\ch mơdro tơ\ dôm te\h đak au lei kăl pơjei d^h băl mă ke\. Tru\h hloi pơjei d^h băl hăm rim hơn^h mơdro sa FDI lơ\m te\h đak Việt Nam. Pơt^h gia NESTLE đe sư hlôi đei rim hnam kmăi pơm tơle\ch chehphe, pơm rơgo\h cafein păng chehphe tu\h đak huch hloi păng đe hăp hlôi chơ te\ch mơdro tơ\ châu Âu lơ sơnăm kơ au bơih, dang ei bơ\n ‘me\h vă năm tơ\ châu Âu dơ\ng lei kăl pơjei d^h băl hăm dôm hơn^h jang au”.

- Nhen ih ‘nao tơroi, mư\h plôih ‘măng kiơ\ rim tơdrong tơchơ\t mơdro sa hiôk hian chăl hle nhen EVFTA dăh mă CTPPP, ‘no\h tơdrong pơjei d^h băl găh tơdrong chehphe pơm tơle\ch ‘lơ\ng mă lei hăm chephe klong ‘no\h lơ liơ ho\ [ok?

- {ok Trịnh Đức Minh:  “Hăm chehphe klong ‘no\h j^ bơ\n kăl pơjei hăm rim te\h đak pơm tơle\ch chehphe klong nhen Brazil, Indonexia. Tơdrong mă bơ\n vă đei io\k yua kơ jăp lei chehphe bơ\n pơm tơle\ch lơ liơ mă đe lăp đon ‘ne\i mă io\k đei jơnei. Bơ\n hơdrin yak kiơ\ trong au đơ\ng sơ\ bơih, ‘no\h j^ hlôi đei lơ tơdrong vă jàng, tơdrong jang pơdui hloi tơ jur kon jên pơm tơle\ch kơ chehphe Việt Nam. Adoi nhen rim te\h đak hrei au, nhen Brazil pơt^h gia ‘no\h đe sư jang hăm kmăi kmo\k păng hăm lơ kih thuơ\t tơpl^h hơdre\ch ‘nao plei ăl lei kơ jă đe hăp re, kơna đe sư ke\ pơjei găh tơdrong chehphe klong hăm bơ\n mư\h te\ch mơdro tơ\ Châu Âu”.

- Hơn^h te\ch mơdro te\h đak đe plôih ‘măng kiơ\ tơdrong tơchơ\t ăn chehphe Việt Nam ‘no\h tơ\ te\h đak bơ\n jei plôih ‘măng ăn te\h đak đe te\ch mơdro chehphe tơ\ te\h đak bơ\n mơ\n. Mư\h lei, bơ\n hăm đei tơpl^h yă kiơ trong chă te\ch mơdro chehphe lơ\m te\h đak, vă rim hơn^h te\ch mơdro vei kơ jăp tơdrong te\ch mơdro chehphe lơ\m te\h đak kơ d^h bơ\n ưh ho\ [ok?

- {ok Trịnh Đức Minh:  “Tơdrong chă te\ch mơdro lơ\m te\h đak ‘no\h dă [iơ\ đei [ơm đơ\ng tơdrong pơjei d^h băl. Sơ\ ki bơ\n jei hlôi răt io\k chehphe đơ\ng m^nh [ar te\h đak đe mă lei tim gan lơ. Găh lơ ‘no\h bơ\n răt io\k dôm kơ loăi chehphe ‘lơ\ng vă pơm tơle\ch chehphe g^t kăl. Hrei au bơ\n hơdrin pơjing đei chehphe ‘lơ\ng vă dă [iơ\ răt tơmơ\t chehphe ‘lơ\ng đơ\ng te\h đak đe. Mă kăl lăng kơ jăp tru\h tơdrong ‘lơ\ng vă pơm lơ liơ lơ bơngai răt yua kơ Việt Nam bơ\n răt yua dôm chehphe ‘lơ\ng hăm kơ jă lăp hăm kơdu\ng jên bơ\n”.

- Tơ\ hơnăp tơdrong, rim tơdrong mă hơn^h jang chehphe kăl iung jang, Khul jang chehphe iung jang lơ liơ ho\ [ok?

- {ok Trịnh Đức Minh:  “Đơ\ng ki hei bơih Khu\l jei hlôi kiơ\ yok trong jang atu\m kơ hơn^h jang chehphe ‘no\h hơmet đei tơmam drăm ‘lơ\ng tơpă adoi nhen măt lăng ‘lơ\ng vă tơ [o#h ăn rim bơngai [o#h akhan Việt Nam ư\h khan lăp m^nh te\h đak pơm tơle\ch đei lơ chehphe đe\ch ôh mă lei oei ke\, gơ\h pơm tơle\ch đei chehphe ‘lơ\ng. Khu\l hlôi pơih să tơpôl jang chehphe, tơchă, te\ch mơdro hloi tơ\ m^nh [ar te\h đak hăm chehphe ‘lơ\ng g^t kăl, ‘moi kiơ\ pơtho pơhra\m ăn kon pơlei jang sa đei chehphe g^t kăl. Pơgơ\r rim ‘măng pơlong, pơgơ\r pơlong te\ch mơdro vă dôm chehphe ‘lơ\ng g^t kăl ‘no\h đei te\ch mơdro lơ\m te\h đak păng gơ\h chă te\ch mơdro tơ\ te\h đak đe hloi”.

- Lơ\m khei ‘năr rơvơn păng long nhen lơ lo\h hăm hơn^h jang chehphe, khu\l đei nơ\r pơkă pơtru\h ăn kơ kon pơlei jang, hơn^h mơdro sa, khu\l kơdră che\p pơgơ\r lơ liơ?

- {ok Trịnh Đức Minh:  “Tơdrong kăl mă nhôn ‘me\h vă pơtru\h ăn kơ bơ\n lơ\m khei ‘năr tơnap tap găh kơ jă ‘no\h trong kăl hlo\h vă kơ bơ\n hơmet pơ ‘lơ\ng jang sa io\k yua kơ jăp ‘no\h j^ tơdrong ‘lơ\ng tơmam drăm. ‘Me\h vă đei tơmam drăm ‘lơ\ng lei bơ\n kăl vang iung jang hơdoi lơ\m khu\l cho\h jang sa hơdoi pơm tơle\ch đei tơmam drăm ‘lơ\ng lei lăi d^h băl păng hơnhăk te\ch mơdro đei lơ tơmam drăm ‘lơ\ng au. Te\h đak kăl tơgum djru dôm trong jang tơgu\m vă kon pơlei lui akhan tơdăh đe sư jang sa đei chehphe ‘lơ\ng ‘no\h đe sư te\ch mơdro măt [iơ\. ‘Nau jing trong mă nhôn dru\h kiơ\ đơ\ng ki hei”.

 - lei ah, bơnê kơ ih [ok hơ!

Tơblơ\ nơ\r: Lan - Amazưt