VOV4.Bahnar -  Ưh adro# ưh đei koh phă bri vă io\k teh jang mir [a, mă oei vang vei hơlen bri tơnăp dơ\ng. Tơdrong mă adrol ki hu\i kơ [ôh tơ\ apu\ng Kon Plông, dêh char Kon Tum noh dang ei hlôi jing lang xă. Păng tơdrong pơjing đei pơm tơplih âu noh tơdrong tơle\ch jang tơnăp găh pơkăp klă jên vei hơlen cham char bri.

         Kơtă ăh dôm năr ’mi hngach, 59 unh hnam kon pơlei tơ\ pơlei Đak Tăng, xăh Đak Tăng, apu\ng Kon Plông duh oei pơlơh băl năm hơlen bri mă pơlei io\k pơkăp vei hơlen. ’Nho\ng A Hương, kơdră khul jang hơlen kơxo# 1 ăn tơbăt, đei yua đơ\ng tơdrong jang bri noh kơdih chă jang, vang jang tơnăp tơdrong vei hơlen bri:  Unh hnam axong minh ’măng năm hơlen noh ako\m 10 unh hnam. Hơnơ\ng axong băl. Pơtih nhen unh hnam âu năm hơlen ’măng âu đơ\ng ro\ng kơnh unh hnam nai dơ\ng. Vei bri adrol hloh noh duh pơyua ăn kon pơlei. Vei hơlen bri duh nhen ba vei vêr unh hnam po. Đei bri noh pơtơm đei unh hnam. Đei bri noh pơtơm đei đak xo\ nhă. Đei bri noh mă đei unh hơyuh.

Gơnơm vang jang tơnăp đơ\ng kon pơlei, đơ\ng tơpôl pơlei pơla lơ\m tơdrong vei hơlen bri, tơdrong [ônh kơ băt noh, rim hơgăt bri tơ\ apu\ng Kon Plông hlôi đei vei hơlen xơđơ\ng. Rok kiơ\ 2 păh jih trong 24 găn tơring Đak Long, xăh Hiếu păng Pờ Ê dang ei pă đei oei bri mă đe chă koh ot ’long dăh mă muih choh io\k teh pơm mir. Đei lơ ’măng đe tơtông ’long đơ\ng tơring nai truh tơ\ bri xăh Ngọc Tem, Măng Bút, Đak Nên... vă chă koh tơtông ’long tơ\r, kon pơlei [ôh băt tơtom tơroi ăn anih jang kơpal tang găn. ’Nho\ng A Hùng, oei tơ\ pơlei Long Giũa, xăh Măng Bút xơkơ\t, ’nho\ng duh nhen kon pơlei tơnăp kơchăng lơ\m tơdrong vei hơlen bri, ưh đei le# đe tơtông pơrăm bri ôh:  Vă vei hơlen bri, chă hơlen [ôh băt tơdrong chă muih teh bri pơm mir noh tơroi ăn anih jang găh bri hloi. Io\k vei hơlen bri truh dang ei noh [ôh bri giơ\ng ’lơ\ng ưh đei bu ’meh phă bri bơih ôh.

Ja#p apu\ng Kon Plông, dêh char Kon Tum dang ei đei hloh 100.000 ha bri hon kơdih păng lơ hơgăt âu đei xa yua đơ\ng pơkăp klă jên vei hơlen bri. Hăm xơkơ\t klă jên vei hơlen bri pơhlom 400.000 rơbâu hlak jên ăn rim ha, rim tơ ’ngla bri, unh hnam kon pơlei vang jang vei hơlen bri tơ\ Kon Plông rim xơnăm đei yua tơnăp đơ\ng bri. {ok Vũ Tuấn Hải, Pho\ kơdră anih Hơlen bri apu\ng Kon Plông ăn tơbăt, trong pơkăp jang âu oei pơjing tơdrong tơplih kăp g^t lơ\m tơdrong jang vei bri tơ\ tơring:  Trong pơkăp klă jên vei hơlen bri hlôi păng to\k bo\k đei pơyua tơnăp. Dôm tơdrong hơ iă pơyua găh mu\k drăm ăn tơ ’ngla jang găh bri noh anih jang, tơpôl pơlei pơla, unh hnam kon pơlei vă vei xơđơ\ng tơdrong bei hơlen păng hơto\k bri lơ\m tơring teh đei pơjao. Atu\m hăm noh tơgop hơto\k tơdrong erih ăn kon pơlei lơ\m tơring. Jang tơnăp trong pơkăp tơjur hin dơnuh, vei xơđơ\ng tơpôl ch^nh tr^ lơ\m tơring.

'Măng pơ ma dơ nu\h hăm [ok Nguyễn Thanh Bình, Pho\ kơ dră vei lăng ko\ng ti jang bri ‘long Kon Plông vă hlo#h hơ dăh găh đei [ơm ‘lơ\ng mă trong jang tơ gu\m kla jên io\k yua cham char bri hơ nhăk ăn an^h jang, ku\m nhen an^h jang hlôi pơm thoi yơ vă hơ to\k jơ hngơ\m đon jang tơ năp đơ\ng kon pơ lei lơ\m vang jang vei lăng bri. 

- {ok ăi, ap^nh ^h hăm gơ\h tơ roi tơ drong bơ\ jang kiơ\ trong jang tơ gu\m kla jên io\k yua cham char bri đơ\ng an^h jang sơ năm ‘nâu hăm đei kiơ ‘nao pơ têng hăm sơ năm 2017 ư\h?

- {ok Nguyễn Thanh Bình: “Sơ năm ‘nâu, pơ têng hăm sơ năm 2017 đei 1,2 tơ pl^h. Mă 1 ‘no\h kơ jă kla io\k yua cham char bri hlôi to\k kiơ\ hơ găt đơ\ng khu\l kơ dră te\h đak hlôi to\k đơ\ng 20 hlak jên lơ\m 1 KW u\nh điên to\k 36 hlak jên lơ\m 1 KW u\nh điên, hơ to\k io\k yua đơ\ng jên io\k yua cham char sơ năm 2017 ‘no\h j^ 15 ti to\k 5 ti. Tơ drong ‘nâu tơ pl^h gô tơ gu\m thim ăn bơ ngai io\k vei lăng kơ so# jên ku\m lơ, to\k dang 80% kơ jă pơ têng hăm sơ năm 2017. Tơ drong tơ pl^h mă 2 ‘no\h j^ hrei ‘nâu 1,2 hla ar khôi luơ\t tơ le\ch ăn nhen hla ar tơ chơ\t 22, ‘năr 15/11/2017 găh pơ tho yua jên io\k yua cham char bri, tơ drong hla ar tơ chơ\t 04 sơ năm 2018 đơ\ng an^h tơm vei lăng jên hu pơ tho yua jên io\k yua cham char bri ‘no\h ku\m hlôi hơ găt tôch kơ rơ đăh găh trong jang tơ le\ch jên ku\m nhen hơ găt rơ đăh găh tơ chơ\t vei lăng tơ drong jang vei lăng bri đơ\ng rim u\nh hnam io\k jên vei lăng.”

- Sơ năm ‘nâu tơ drong pơ jao vei lăng bri ăn tơ pôl, kon pơ lei vei lăng vă sa yua jên io\k yua cham char bri đei Ko\ng ti jang găh bri ‘long Kon Plông đei bơ\ jang kiơ\ lơ liơ?

- {ok Nguyễn Thanh Bình: “Bơ\ jang kiơ\ trong jang pơ jao vei lăng bri jăl jang 2016 – 2020, an^h jang hơ nơ\ng pơ jao vei lăng 21.824,9 hec tar ăn kơ 46 tơ pôl păng 01 gru\p jang vă vei lăng hơ găt te\h âu oei te\h uơ oei dơ\ng ko\ng ti hơ nơ\ng chă vei lăng kơ d^h.”

- An^h jang ^h đei trong jang, dăh mă trong jang kiơ vă hơ to\k ‘lơ\ng hlo\h jơ hngơ\m đon jang tơ năp đơ\ng kon pơlei, đơ\ng tơ pôl lơ\m tơ drong vei lăng hơ găt bri mă đe sư io\k vei lăng? 

                      - {ok Nguyễn Thanh Bình: “ ‘Ngoaih kơ jang kiơ\ hla ar pơ gơ\r đơ\ng kơ dră kơ pal vă tơ le\ch jang kiơ\ ‘lơ\ng tơ drong jang vei lăng bri, groi hăm tơ drong io\k jên đơ\ng kon pơ lei, nhôn mă mônh ‘no\h j^ hơ to\k loi dơ\ng tơ drong jang krao hơ vơn, lơ\m no\h tơ roi tơ băt hrei ‘nâu ku\m tơ pl^h lơ trong jang, tơ roi tơ băt kơ tă, tơ roi tơ băt kiơ\ asong hla ar, tơ roi tơ băt hăm lơ nơ\r pơ ma vă hơ to\k ‘lơ\ng đon hlo#h vao đơ\ng kon pơ lei, hơ dai hăm ‘no\h pơ gơ\r jang hơ dai đơ\ng kang [o# ko\ng ti, mă loi ‘no\h j^ rim an^h mir đak lar tơ\ găh hơ la jang hơ dai hăm khu\l kơ dră tơ ring, hăm tơ pôl io\k vei lăng hơ nơ\ng năm dăr joang chă dru\h rôp rim khei kiơ\ trong tơ le\ch jang, jang hơ dai hăm khu\l kơ dră tơ ring pơ jing trong tơ le\ch jang păng tơ le\ch bơ\ jang kiơ\.”

- &h hăm đei hơ len lăng thoi yơ găh hơ met ming trong ạng sa đơ\ng kon pơ lei đơ\ng kơ so# jên io\k yua cham char bri mă đe sư đei sa yua ku\\m nhen đơ\ng hơ găt bri mă đe sư đei pơ jao ư\h?

- {ok Nguyễn Thanh Bình: “Đơ\ng tơ drong rim u\nh hnam kon pơ lei đei io\k vei lăng, đei io\k jên vei lăng bri âu ku\m pơ jing thim jên yua ăn rim u\nh hnam kon pơ lei lơ\m tơ ring. Jo# păh lăp 1 u\nh hnam  1 sơ năm io\k đei jên dang 03 – 05 triệu, tơ drong ‘nâu tơ gop hơ met pơ ‘lơ\ng tơ drong ar^h kon pơ lei lơ\m tơ ring.”

- Rim an^h jang tơ ‘ngla bri tơ\ Kon Tum to\k bo\k đei lơ trong bơ\ jang kiơ\ pha ra băl, tơ drong pơ jao ăn u\nh hnam păng tơ pôl ku\m to\k bo\k jing 1 tơ ring jang pha ra, tơ ring ‘no\h akhan pơ jao ăn u\nh hnam ‘no\h đei yua [iơ\ kơ pơ jao ăn tơ pôl. Đơ\ng tơ pă yan âu đơ\ng an^h jang, ^h hăm đei tơ gop nơ\r kiơ găh tơ drong ‘nâu?  

- {ok Nguyễn Thanh Bình: “Hlo\h 1 khei ‘năr đunh tơ le\ch jang, nhôn gô đei 2 trong jang, m^nh ‘no\h j^ pơ jao kơ tă ăn kơ rim u\nh hnam, kơ d^h. Mă 2 ‘no\h pơ jao ăn tơ pôl. Nhôn lăng [o#h pơ jao ăn tơ tơ pôl đei lơ tơ drong ‘lơ\ng. Mă mônh ư\h kơ đei [o#h tơ drong tơ jră đơ\ng kon pơ lei lơ\m tơ pôl păng bơ ngai io\k vei lăng bri păng bơ ngai ư\h kơ đei io\k jên bri đơ\ng bơ\n to\ se\t, ư\h kơ ke\ pơm lăp đ^ tơ drong ‘me\h vă đơ\ng kon pơ lei. Mư\h pơ jao ăn kon pơ lei ‘no\h rim ‘nu lơ\m tơ pôl vang song băl jên âu păng pơ klep tơ drong jang tơ năp đơ\ng kon pơ lei lơ\m tơ drong jang vei lăng bri păng hơ met pơ ‘lơ\ng dôm tơ drong  pơm glăi lơ\m kơ plăh vei lăng, pơ gơ\r jang kiơ\ rim tơ drong pơ kăp đơ\ng tơ pôl kơ na tơ drong pơ gơ\r ‘no\h ‘lơ\ng hlo\h Găh kơ d^h đei 1 tơ drong ’lơ\ng ’no\h j^ tơ klep đei tơ drong jang tơ năp đơ\ng rim u\nh hnam tơ\ hơ găt vei lăng bri. Hăm tơ pôl hrei ’nâu, rim tơ drong hơ găt găh luơ\t oei to\k bo\k tam mă rơ đăh kơ na mư\h đei [o#h dôm tơ drong pơm glăi khôi luơ\t ’no\h hơ nat sek tơ lang.” 

- Đei băt Ko\ng ti jang găh bri ’long Kon Plông ’ngoăih kơ kla jên io\k yua cham char bri ăn kơ kon pơ lei vang jang vei lăng ’no\h ku\m đei đei 1,2 trong jang tơ gu\m, pơ chhơp jơ hngơ\m nai rim sơ năm. &h hăm gơ\h tơ roi kơ tơ\ng ang âu ư\h?  

- {ok Nguyễn Thanh Bình: “M^nh [ar trong jang tơ gu\\m thim dang ei hăm khu\l kơ dră tơ ring tơ\ xăh hơ to\k loi dơ\ng jang hơ dai, tơ gu\m thim jên vă jang hăm kang [o# xăh vă vang jang hơ dai hăm Ko\ng ti vă hơ to\k loi dơ\ng tơ drong jang vei lăng bri. Mă hơ dăh hrei ’nâu 1,2 xăh nhen xăh Hiếu, Măng Cành, Đăk Tăng, Măng Bút ku\m tơ gu\m ăn kơ xăh jo# păh lăp ’no\h j^ 04 triệu vă jang  hăm 1 xăh ’no\h 02 kang [o# vang jang hơ dai hăm Ko\ng ti. Hơ dai hăm ’no\h bơ\ jang kiơ\ rim trong jang tơ gu\m đơ\ng te\h đak găh tơ drong bơ\ jang kiơ\ hơ găt 04 đơ\ng te\h đak găh chă tơ gu\m ăn rim pơ lei ’no\h nhôn rim sơ năm ku\m ăn kang [o# jur tơ gu\m rim pơ lei io\k tơ gu\m đang kơ ’no\h tơ gu\m hla ar ho\k, hla ar ch^h ăn kơ rim kon o\h yak mơ\t lơ\m sơ năm ho\k.”

- Vă trong jang tơ gu\m kla jên io\k yua cham char bri hơ nơ\ng yak mơ\t lơ\m tơ drong ar^h sa, ’no\h j^ tơ drong ’lơ\ng ăn tơ drong jang vei lăng bri, đơ\ng yan âu tơ drong bơ\ jang kiơ\ trong jang tơ gu\m âu đơ\ng an^h jang, ^h đei tơ gop nơ\r ap^nh kiơ ư\h?  

- {ok Nguyễn Thanh Bình: “Găh trong jang tơ gu\m âu kiơ\ đơ\ng tơ le\ch jang bơ\ jang kiơ\, nhôn [o#h ku\m tôch kơ ’lơ\ng. Tơ drong ’nâu ku\m lăng nhen mă mônh đei 1 kon jên sơ đơ\ng vă pơ yua ăn tơ drong jang vei lăng bri. Mă lei ku\m athei rim kơ dră kơ pal ku\m kăl đei dôm tơ drong hơ găt rơ đăh hlo\h pơ t^h gia jên âu hơ dro# ’no\h j^ jên io\k yua cham char bri ’no\h vă pơ yua ăn tơ drong jang vei lăng bri, ku\m kăl đei pơ tho hơ dăh găh tơ drong ’nâu mă ku\m ư\h kơ gơ\h yua jên âu vă năm jang tơ drong jang nai”.

- Lei ah, bơ nê kơ ^h hơ!

Khoa Điềm ch^h

Lan - Thuem tơ blơ\