VOV4.Bahnar  - Jĭ minh lơ̆m dôm apŭng đei hơgăt pơtăm cheh phe (ka phê)  xă hloh kơ dêh char Gia Lai, lơ̆m dôm xơnăm kơ âu, gơnơm tơdrong tơguăt choh pơtăm ăn dôm anih jang mŭk drăm tĕch cheh phe ăn teh đak đe pran hloh tơ̆ dêh char, kon pơlei jang chŭn hlôi iŏk jang păng tơjur yua phŏng hoă hŏk, hơtŏk yua mơ̆r lơ̆m tơdrong pơtăm cheh phe. Bơngai chih kơtơ̆ng ang ăn rađiô nơ̆r pơma VN chih tơroi găh tơdrong âu tơ̆ xăh Đak Krong, apŭng Đak Đoa.  

Xơnăm mă yơ duh thoi ău, hơnơ̆ng ăh blŭng pơyan ‘mi, unh hnam yă Tuih, tơ̆ pơlei Đak Mong, xăh Đak Krong, apŭng Đak Đoa, dêh char Gia Lai năm truh anih tĕch tơmam tơ̆ anih jang xăh vă răt lơ kơloăi phŏng vih tuh ăn 2 ha ka phê kơ unh hnam po. Hơnơ̆ng noh, hăm rim ha ka phê, jên răt phŏng pơhlom  20 truh 25 trĭu hlj. Mă lei kơjă phŏng roi năr roi tŏk kăp, đei lơ ‘măng yă răt trŏ phŏng ưh kơ ‘lơ̆ng, noh huach răh jên, tuh ăn ka phê adoi ưh đei lơ plei. Chŏng mă, ăh xơnăm 2020 truh dang ei, đơ̆ng rŏng kơ năm hŏk lăm găh pơm jang ka phê kiơ̆ tơchơ̆t 4C tơ̆ Anih vei lăng kon pơlei xăh Đak Krong pơih pơgơ̆r, yă hlôi băt uh bŭk mơ̆r hưuh kơ đơ̆ng kơđoh ka phê hăm ĭch nhŭng păng pơmâu vi sinh vă tuh ăn ‘long pơtăm. Kiơ̆ yă Tuih, trong jang âu tơgŭm tơjur ƀiơ̆ jên răt phŏng đơ̆ng 10 truh 15 trĭu hlj 1 ha 1 xơnăm, mă oei tơgŭm ăn teh gơh pôi rơmuơn hloh. Pơyan jang xơnăm 2020 âu ki, pơgar ka phê 2 ha kơ unh hnam yă đei yua truh 9 tâ̆n hloi: “Huach jên, ưh kơ măh jên, kơlih 1 kơƀao phŏng noh đơ̆ng 500 - 600 rơbâu hlj noh ưh kĕ ôh, noh inh adrin lŭk lơ̆k hăm mă âu vă hăp da ƀiơ̆ huach. Mă âu noh inh tuh hăm ĭch nhŭng, tuh mă âu noh ‘long pơtăm giơ̆ng đunh xơnăm, plei adoi da ƀiơ̆ kơ ruh”

Duh tŏk bŏk pơtăl phŏng hoă hŏk hăm mơ̆r hưuh kơ mă po kơdih pơm tơlĕch, yă S’Nham, tơ̆ pơlei Đak Mong, xăh Đak Krong, apŭng Đak Đoa ăn tơbăt, tơdrong mă âu ưh adrô̆ tơgŭm tơjur ƀiơ̆ jên huach răt phŏng, mă oei tơjur hloi hơdrông pơrăm lơ̆m pơgar, hăp pơm ăn tơm ka phê giơ̆ng pran hloh. Yă S’Nham tơroi, adrol ki, đơ̆ng rŏng kơ ot ka phê iŏk klong, yă ŭk lê̆ kơđoh lơ̆m pơgar, hăm kơchĕng, pơm thoi noh teh gô pôi ‘lơ̆ng. Mă lei, đơ̆ng năm hŏk lăm jang găh ka phê kiơ̆ pơkăp hưuh kơ, yă S’Nham pơtơm băt, pơm thoi noh gô pơm ăn hơdrông đơ̆ng pơyan adrol lơ̆m kơđoh ka phê hram lơ̆m teh păng ‘long pơtăm. Vă tang găn tơdrong glăi âu, minh ƀar xơnăm kơ âu, yă iŏk kơđoh ka phê lŭk lơ̆k hăm ĭch rơmo păng nhŭng hnam rong đei, đang kơ noh uh bŭk atŭm hăm ƀuih vi sinh trichoderma lơ̆m 4 khei. Đơ̆ng rŏng kơ noh iŏk mơ̆r âu tuh ăn tơm ka phê. Gơnơm noh, mă pơgar ka phê hloh 1 ha kơ unh hnam yă dang ei giơ̆ng ‘lơ̆ng, ưh đei hơdrông pơrăm, vei xơđơ̆ng ăn jê̆ 5 tâ̆n găr rim xơnăm: “Inh iŏk kơđoh ka phê tuh lơ̆m hơdrong rơmo, đang kơ noh uh bŭk, đơ̆ng rŏng noh kôch tuh ăn tơm ka phê, ka phê tŏk giơ̆ng ‘lơ̆ng”

Ƀok Nguyễn Kim Anh – Kơdră Anih Choh jang xa păng Hơtŏk tơring pơxĕl apŭng Đak Đoa, dêh char Gia Lai ăn tơbăt, tơdrong ‘lơ̆ng hưuh kơ lơ̆m kơđoh ka phê noh hloh 30%. ‘Nâu jing minh tơmam hlôi đei vă kon pơlei bơ̆n kơdih pơm tơlĕch phŏng hưuh kơ ăn pơgar ‘long pơtăm. Phŏng hưuh kơ pơm ăn teh rơhơi, pôi rơmuơn; xơđơ̆ng hơyuh pH, hơyuh hơ iuch ăn teh; pơm trong ƀônh ăn vi sinh vâ̆t pơ ‘lơ̆ng teh. Atŭm hăm noh, mơ̆r hưuh kơ duh pơm ăn tơdrong hach kơchơ̆t vô kơ, hưuh kơ jing kơchơ̆t ‘lơ̆ng ƀônh hach ăn ‘long pơtăm trep xa, hơtŏk tơdrong tơjră hăm tô̆ phang, pơm ăn ‘long pơtăm tŏk giơ̆ng hloh. Ƀok Nguyễn Kim Anh ăn tơbăt: dang ei, tơ̆ apŭng Đak Đoa, kon pơlei pơtăm ka phê tŏk bŏk oei tơplih tơdrong juăt choh jang xo hăm trong pơm jang iŏk yua mơ̆r hưuh kơ: “Dang ei, minh ƀar hơgăt ka phê, đơ̆ng rŏng kơ pĕ yua noh iŏk kơđoh uh hăm pơmau noh kiơ̆ hơlen xơkơ̆t, ka phê giơ̆ng hloh, kơjăp xơđơ̆ng lơ̆m dôm khei tô̆ pơđang, pơm ăn teh pôi ‘lơ̆ng, pơm ăn tơm ka phê tŏk giơ̆ng pran đunh khei năr hloh”

- Kon pơlei choh jang sa tơ̆ apŭng Đak Đoa, dêh char Gia Lai tŏk bŏk tơplĭh tơdrong joăt jang chehphe chă tŭh hăm phŏng tơplĭh tŭh mơ̆r. Lơ lŏh, kơ yuơ kă kiơ mă đei tơplĭh ‘nao au? Păng tơdrong mă ‘nŏh hơnhăk iŏk đei lơ liơ hăm bơngai jang chehphe? Bơngai chĭh kơtơ̆ng ang ăn Radiô NPMVN đei pơma dơnŭh hăm ƀok Trịnh Khắc Dương- Kơdră chĕp pơgơ̆r Hơp tak xah Chŏh jang sa păng Tĕch mơdro Đak Krong, apŭng Đak Đoa, dêh char Gia Lai găh tơdrong iŏk đei jơnei đơ̆ng tŭh mơ̆r ăn chehphe kiơ̆ tơdrong pơkăp ‘lơ̆ng 4C.

- Ƀok ăi, tơpă yan au tơdrong iŏk yua mơ̆r đơ̆ng rim bơngai lơ̆m Hơp tak xah Chŏh jang sa păng Tĕch mơdro Đak Krong, apŭng Đak Đoa lơ̆m jang chehphe hrei au lơ liơ?

Ƀok Trịnh Khắc Dương: “Kơ jă phŏng sơnăm 2021 pơtêng hăm sơnăm 2020 măt hlŏh, kơna đei ƀơm ư̆h kơ ‘lơ̆ng ăn vei lăng năng tông chehphe kơ rim bơngai lơ̆m khŭl Hơp tak xah păng kon pơlei lơ̆m tơring. Kơ yuơ lơ lŏh, Hơp tak xah pơtho tơbăt ăn rim bơngai lơ̆m Hơp tak xah păng kon pơlei ‘nŏh kơ jă phŏng măt kơna pơgĕnh iŏk mơ̆r nhen kơđŏh plei chehphe, mơ̆r ĭch rơmo păng mơ̆r ĭch nhŭng lŭk lơ̆k dĭh băl, ŭh đang ‘nŏh chă tŭh ăn ‘long pơtăm vă tĕh hăp jing ‘lơ̆ng, tơgŭm ăn rơ̆h chehphe trep iŏk pơm ăn chehphe blŭh vơ̆ jing ‘lơ̆ng lơ̆m lơ sơnăm. Mă ƀar dơ̆ng ‘nŏh găh phŏng bơ̆n chă prôi ƀlep tơdrong pơkăp đĕch, ư̆h kơ gơ̆h chă prôi lơ dêh hnang ôh kơnh pơm ăn tĕh hơrăng”.

- Lơ lŏh, vă rim bơngai lơ̆m grŭp, mă kăl rim bơngai Bahnar tơplĭh đơ̆ng joăt chă prôi prŏng jing iŏk yua tŭh mơ̆r lơ̆m chŏh jang sa, hơnĭh au hlôi tơgŭm lơ liơ, hŏ ƀok?

Ƀok Trịnh Khắc Dương: “Lơ̆m dôm sơnăm hơdrol, rim bơngai lơ̆m khŭl Hơp tak xah, lăp đơ̆ng rŏng pơjing Hơp tak xah, găh lơ bơngai lơ̆m khŭl Hơp tak xah đei năm hŏk pơhrăm găh vei lăng năng tông chehphe. Đơ̆ng mă nŏh, rim bơngai lơ̆m khŭl chă tơroi dĭh băl găh vei lăng năng tông chehphe. Hăm bơngai Bahnar, hlŏh đơ̆ng chă pơtho tơbăt ăn, đơ̆ng sơnăm 2020 trŭh dang ei, kon pơlei hlôi băt hơdăh, ‘ngoăih phŏng măt, kăl iŏk yua kơđŏh chehphe, mơ̆r ĭch rơmo, nhŭng ŭh đang ‘nŏh tŭh ăn ‘long pơtăm pơm ăn ‘long pơtăm jing ‘lơ̆ng. Trŭh dang ei ‘nŏh ƀô̆h hơdăh mir pơgar đei jing ‘lơ̆ng hlŏh.

Pơma atŭm, lơ̆m mir pơgar rim bơngai lơ̆m Hơp tak xah păng rim ŭnh hnam kon pơlei lơ̆m apŭng ‘nŏh tơdrong jang chehphe kiơ̆ pơkăp ‘lơ̆ng 4C kon pơlei hlôi băt hơdăh. Mă blŭng tơdrong vei lăng ‘long pơtăm, chă ‘me ăn ƀlep pơyan. Mă ƀar ‘nŏh lăp tŭh mơ̆r vă pơjing đei chehphe 4C jing ‘lơ̆ng hơnơ̆ng, ư̆h kơ đei lơ hoă chơ̆t, đei chehphe 4C lơ. Pơting hăm sơnăm 2019, ‘nŏh sơnăm 2020, rim bơngai lơ̆m khŭl Hơp tak xah pơm kiơ̆ chehphe 4C, hlôi jang kiơ̆ ‘lơ̆ng, đơ̆ng chă vei lăng, chă phĕ, chă ot hlôi jang kiơ̆ kơ jăp, iŏk đei jơnei kơtang”.

- Kiơ̆ kơ ih tơdrong iŏk đei đơ̆ng chă tŭh mơ̆r ăn jang chehphe ƀlep pơkăp ‘lơ̆ng 4C tơ̆ Hơp tak xah lơ̆m dôm sơnăm au ki lơ liơ hŏ ƀok?

Ƀok Trịnh Khắc Dương: “Kiơ̆ tơdrong tơchơ̆t chehphe 4C, ‘nŏh Hơp tak xah Đak Krong hlôi jang kiơ̆ rim trong jang hlôi đei ƀơk ăn hla bơar pơkăp ‘lơ̆ng ăn pơ đĭ 38 ‘nu lơ̆m khŭl, hăm hơgăt tĕh să 50 ha. Mă ƀar ‘nŏh hlôi pơjing đei chehphe 4C, hlôi tơbăt hơdăh tơring jang, băt hơdăh rim mir pơgar, vă lăng hơlen chehphe jing ‘lơ̆ng lơ liơ, mă ƀar ‘nŏh vei lăng năng tông ƀlep kih thuơ̆t, ư̆h kơ đei kơchơ̆t phŏng, ư̆h kơ đei pơgang pơlôch ‘ngiĕt. Akŏm lơ̆m vei lăng năng tông ƀlep kih thuơ̆t kiơ̆ trong pơkăp ƀlep kơ chehphe 4C.

Âu ki, Hơp tak xah Đak Krong jang hơdoi hăm Kŏng ty chehphe Vĩnh Hiệp (Pleiku, Gia Lai). Kĭ pơkăp răh, jang kiơ̆ răh tơdrong pơkăp ‘lơ̆ng 4C, hlôi tĕch ăn Vĩnh Hiệp hlŏh 100 tân chehphe pơkăp ‘lơ̆ng 4C, iŏk đei jơnei trong tơlĕch jang blŭng a. Pơma atŭm kơ jă chehphe 4C kiơ̆ kơ tân, đei hơtŏk dơ̆ng 100.000 hlak jên lơ̆m 1 tân păng 50.000 hlak jên gre kon pơlei chơ ba dơ̆ng. Đei chă hơpăh lơ lŏh kơna kon pơlei tôch chôk hơ iă”. 

- Bơnê kơ ih ƀok hơ!

Lan – Zưt chih păng pơre nơ̆r