VOV4.Bahnar – Dang ei, tơ̆  2 tỉnh Kon Tum păng Gia Lai hlôi đei kơ tơbâu ha ƀum ƀlang ƀơm pơrang prĕnh hla kơyuơ virus păng ôm rơh tơm. Ƀôh thoi noh, jơnŭm pơgơ̆r tơring păng anih choh jang xa 2 tơring hlôi tơlĕch lơ trong jang vă tang găn tơpoh pơrang char lang xă.

Tơ̆ dêh char Kon Tum akŏp đei hloh 650ha ƀum ƀlang tơ̆ 6 apŭng, plei tơm noh: Sa Thầy, Đăk Tô, Kon Plông, Kon Braih, Ngọc Hồi păng plei tơm Kon Tum ƀơm pơrang prĕnh hla kơyuơ virus păng ôm rơh tơm. Unh hnam Đỗ Văn Tuấn, oei tơ̆ thôn 6, xăh Tân Lập, apŭng Kon Braih pơtăm hloh 1ha ƀum ƀlang. Khei năr tơjê̆ âu lơ̆m mir ƀum ƀlang kơ unh hnam Tuấn đei lơ tơm ƀơm pơrang prĕnh hla  păng ôm rơh tơm. Tuấn ăn tơbăt, unh hnam xư pơm kiơ̆ ƀlep tơroi đơ̆ng Anih vei lăng Choh pơtăm păng Hơtŏk tơring pơxĕl apŭng, rô̆ hŭt xoh lê̆ dôm anih mă đei tơm ƀum ƀơm pơrang mă băt hơdăh răm găh mŭk drăm kơlih xơnăm âu ưh gơh pơtăm dơ̆ng ôh tơ̆ hơgăt teh âu: “Tơm ƀơm pơrang noh rô̆ lê̆, băt chă pơm thoi yơ dơ̆ng. Ưh băt vă pơm thoi yơ bơih. Dang ei ‘mi lơ mă pơtăm hơdrăp dơ̆ng noh răm pơđĭ ưh đei yua kiơ ôh”.             

Tơ̆ apŭng Kon Braih, dêh char Kon Tum pơrang prĕnh hla kơyuơ virus păng ôm rơh hăm tơm ƀum ƀlang mă lơ noh tơ̆ 2 xăh Tân Lập, Đăk Ruồng hăm hơgăt xă hloh 160ha, kơsô̆ hơgăt ƀơm pơrang đơ̆ng 10 - 20% hơgăt teh. Vă tang găn pơrang ưh đei lang xă pơrăm truh hloh 4.100 ha ƀum ƀlang kơ kon pơlei lơ̆m apŭng, jơnŭm pơgơ̆r tơring păng anih choh jang xa apŭng Kon Braih hơtŏk pran tơdrong tơroi tơbăt, hơvơn kon pơlei pơm kiơ̆ kơjăp vă pơlôch pơrang prĕnh hla kơyuơ virus păng ôm rơh tơm hăm ƀum ƀlang. Ƀok Nay Y Khánh, Phŏ Kơdră Anih vei lăng Choh pơtăm păng Hơtŏk tơring pơxĕl apŭng Kon Braih ăn tơbăt: “Tơroi, hơvơn kon pơlei rô̆ hŭt, xoh dăh mă ƀŭ jrŭ lơ̆m teh. Pơtrŭt kon pơlei athei tơplih hơdrĕch ‘nao păng răt hơdrĕch tơ̆ dôm anih đei tơm a hla chă hơdăh, đei xơkơ̆t ‘lơ̆ng”.

Atŭm hăm chă rô̆ xoh lê̆, tơ̆ dôm apŭng, plei tơm kơ dêh char Kon Tum đei hơgăt ƀum ƀlang ƀơm pơrang prĕnh hla kơyuơ virus noh Sa Thầy, Đăk Tô, Kon Plông, Kon Braih, Ngọc Hồi, păng plei tơm Kon Tum, anih choh jang xa păng kon pơlei tơ̆ tơring adoi chă pruih pơgang pơlôch hơrơ̆ng kok pơm tơpoh pơrang.

Đunh đai kơnh, jơnŭm pơgơ̆r dôm apŭng, plei tơm hlôi đei trong jang hơdăh hăm hơgăt teh hloh 650ha pơtăm ƀum ƀlang ƀơm pơrang prĕnh hla kơyuơ virus păng ôm rơh. Ƀok Nguyễn Văn Thủy, Phŏ kơdră Anih vei lăng kon pơlei apŭng Kon Brai ăn tơbăt, apŭng tơchơ̆t ưh đei lê̆ ƀơm pơrang hăm tơm ƀum ƀlang lơ̆m dôm pơyan đơ̆ng rŏng:  “Vă hơmet klaih hloi, ưh đei lê̆ pơrang hăm tơm ƀum ƀlang, pơrăm truh tơdrong pơyua ăn kon pơlei, tơroi hăm kon pơlei mưh chă pơtăm dơ̆ng noh ưh đei yua tơm hơdrĕch ƀơm pơrang. Apŭng pơkăp pơgơ̆r tơlĕch pơm kiơ̆ pơkăp noh tơplih hơdrĕch ‘long pơtăm nai lơ̆m minh ƀar pơyan. Đơ̆ng rŏng kơ noh jô̆ hơlen truh pơtăm ƀum ƀlang ƀơ̆t doh vei xơđơ̆ng kiơ̆ pơkăp ưh đei lê̆ ƀơm pơrang”.

‘Nao âu, Anih vei lăng kon pơlei dêh char Kon Tum hlôi đei Hla bar pơkăl găh tơdrong tơlĕch dôm trong jang tang găn păng tơjră pơrang prĕnh hla ƀum ƀlang tơ̆ apŭng Sa Thầy. Kiơ̆ kơ noh,  Anih vei lăng kon pơlei dêh char âu pơgơ̆r Anih vei lăng kon pơlei apŭng  Sa Thầy tơlĕch chă hơlen, xơkơ̆t tơdrong tơm đei pơrang prĕnh hla ƀum ƀlang păng tơpoh lang xă lơ̆m tơring Mô Rai; tenh kuăng hơvơn khul jang tơ̆ tơring atŭm vang jang, tơgŭm, pơtho kon pơlei pơm kiơ̆ dôm trong jang vă tang găn pơrang prĕnh hla ƀum ƀlang. Pơjao ăn Anih vei lăng Choh pơtăm păng Hơtŏk tơring pơxĕl chă hơlen, xơkơ̆t tơdrong tơm đei pơrang jĭ prĕnh hla ƀum ƀlang. Pơtruh hloi khul jang năm tơ̆ apŭng Sa Thầy vă jang hadoi, pơtho, tơgŭm tơlĕch dôm trong jang tang găn păng hơmet pơrang prĕnh hla ƀum ƀlang. Ƀok Đoàn Năng Rường, Phŏ Kơdră Anih vei lăng Choh pơtăm păng Vei vêr ‘long pơtăm dêh char Kon Tum ăn tơbăt: “Anih choh jang xa hơtŏk tơring pơxĕl hlôi pơgơ̆r păng pơtho dôm tơring pơlôch pơrang prĕnh hla ƀum ƀlang. Pơtho kon pơlei, hăm hơgăt hloh 70% noh bŭch lê̆ păng tơplih pơtăm hơdrĕch ‘long nai. Hăm hơgăt đơ̆ng 30% truh 70% rô̆ xoh lê̆ dôm tơm ƀơm pơrang păng pơtăm hrau. Păng hơgăt mă 30% jur tơ̆ hơla noh rô̆ lê̆ hăp klăh xơdrai ưh kơ kăl pơtăm hrau. Vă xek tơlang tơdrong mă âu vă đunh đai rim unh hnam pơtăm ƀum ƀlang athei kơdih pơjing hơdrĕch ƀum ƀlang ăn kơdih po vă pơtăm ăh pơyan đơ̆ng rŏng”.

Oei tơ̆ Gia Lai noh dêh char tơjê̆ hăm dêh char Kon Tum, duh tŏk bŏk oei ƀơm pơrang prĕnh hla ƀum ƀlang pơrăm kơtang. Kiơ̆ tơroi đơ̆ng Anih vei lăng Choh pơtăm păng Vei lăng ‘long pơtăm dêh char Gia Lai, tơring hlôi đei hloh 1.000 ha ƀum ƀlang ƀơm pơrang prĕnh hla, akŏm lơ hloh tơ̆ dôm apŭng An Khê, Ia Pa, Krông Pa. Pơrang prĕnh hla ƀum ƀlang gô pơrăm tih tên truh pŭk ƀum păng tơdrong iŏk yua ƀum ƀlang pơyan jang xơnăm 2021. Pơyan âu, adrô̆ tơ̆ apŭng Krông Pa pơtăm pơhlom 20.000 ha ƀum ƀlang, mă lei hơgăt ƀum ƀlang lơ̆m tôm xăh adoi ƀơm pơrang prĕnh hla păng đei ƀôh lang xă, găh xăh Chư Ngọc đei hloh 1.300 ha pơtăm ƀum ƀlang noh đei truh 50% ƀơm pơrang prĕnh hla.

Hăm tơdrong hơbuh hli đơ̆ng pơrang jĭ, Anih vei lăng Choh pơtăm păng Vei lăng ‘long pơtăm dêh char Gia Lai adoi tơlĕch lơ hla bar kăl pơgơ̆r jang vă tang găn păng hơmet pơrang prĕnh hla ƀum ƀlang, ưh đei lê̆ tơpoh lang xă, pơrăm truh tơdrong pơyua hăm kon pơlei. Kiơ̆ xơkơ̆t đơ̆ng anih jang kơpal, tơdrong tơm pơm ăn đei pơrang prĕnh hla ƀum ƀlang noh kơyuơ kon pơlei hơnơ̆ng iŏk hơdrĕch ƀum xo vă pơtăm. Kơyuơ noh dôm tơring tơroi hăm kon pơlei ưh đei răt hơdrĕch ƀum HL-S11, athei răt hơdrĕch KM94 tơjră pran hăm pơrang prĕnh hla kơtang hloh, hơlen tơm a hla chă hơdrĕch. Atŭm hăm noh, pơtrŭt kon pơlei tơplih dôm hơgăt ƀum ƀlang ƀơm pơrang prĕnh hla vă pơtăm hơdrĕch ‘long nai tŏ xĕt năr lơ̆m 1 xơnăm vă kơ đĭ pơrang ‘mơ̆i noh pơtơm pơtăm ƀum ƀlang dơ̆ng. Ăh ƀôh đei hơrơ̆ng xa tơm ƀum ƀlang noh athei pơkă tơring păng pruih pơgang pơlôch pơrang, tang găn tơpoh lang xă truh hơgăt ƀum ƀlang nai hơdrơ̆k pơyan. Hăm dôm hơgăt ƀum pơyan tơm noh athei pruih pơgang vă pơlôch hơrơ̆ng kok adrol kơ bŭch hŭt, akŏm xoh tôm tơm ƀum ƀlang lơ̆m mir pơgar mă hlôi ƀơm pơrang hlăm.

Lan chih păng pơre nơ̆r