Đơ̆ng rŏng kơ Tết Nguyên đán truh dang ei, rim năr, Khoa Khăm hơmet jĭ, Hnam pơgang hơmet jĭ ăn hơioh Gia Lai sơng iŏk đơ̆ng 150 - 200 ‘nu bơngai hơioh jĭ hơnơ̆k hơdrap. Mŏ RơMah H’Blê, kŭm hăm klo sư đơ̆ng xăh Dun, apŭng Chư Sê, ‘mĭn ba kon 10 khei năm khăm, tơroi: “Kon inh dôm năr hơdrol ki năm hơmet tơ̆ hnam pơgang apŭng Chư Sê. Brŏk đơ̆ng hnam pơgang oei yuh hơnơ̆ng đĕch, kư̆ tơ̆ măng ‘nŏh yuh, hiĕn, kơna inh ‘mĭn mon năm tơ̆ âu (Hnam pơgang Hơmet jĭ ăn Hơioh Gia Lai) khăm. Ƀak si khăm hơlen akhan mon jĭ phế quản, ăn pơgang vih tơ̆ hnam huch păng pơkă năm khăm hơlơ̆k dơ̆ng đơ̆ng rŏng 2 năr. Tơ̆ xăh nhôn kŭm đei lơ hơioh jĭ thoi âu ‘năi.”

Tơ̆ hơnăp tơdrong krê hơmơt păng bơngai tơpŏh jĭ roi tŏk, lơ bơngai hlôi rơih iŏk trong năm ƀet vắc-xin tang găn dôm tơdrong jĭ hơnơ̆k, hơdrap. Ƀak si Huỳnh Nguyễn Hồng Điệp, tơ̆ Lăm ƀet bơ̆ng jĭ kơ Anih khăm Đa khoa Sydmec, phường Phù Đổng, plt Pleiku ăn tơbăt, 1 năr anih sơng dang 50 ‘nu bơngai năm ƀet vắc-xin hơnơ̆k. ‘Nâu jĭ trong jang sĭt ‘lơ̆ng vă tang găn jĭ hơnơ̆k hơdrap oei tơpŏh roi dêh dang ei: “Mưh ƀet vắc-xin tang găn jĭ hơnơ̆k ‘nŏh gô găn ƀiơ̆ kơsô̆ bơngai tơpŏh jĭ năm hơmet tơ̆ hnam pơgang, păng bơngai jĭ ăl. Hơdai hăm ‘nŏh, hăm grŭp bơngai kră, đe ‘lơ ‘lơ̆p, bơngai ưh jăng ƀet bơ̆ng jĭ ‘nŏh tôch sơđơ̆ng, đei yoa vă tơgŭm ăn bơngai jĭ tang găn dôm pơrang pơm tơlĕch jĭ, găn ƀiơ̆ tơdrong krê kơ virus tơpŏh lơ̆m tơpôl”.

Thak si, ƀak si Từ Thị Mai Linh, Phŏ Kơdră Hnam pơgang hơmet jĭ ăn Hơioh Gia Lai, tơroi, kial tơngiĕt đunh nhen hrei ‘nâu jĭ tơdrong ‘lơ̆ng vă pơm tơpŏh jĭ hơnơ̆k. Mă đơ̆ng jĭ hơnơ̆k gơ̆h klăih kơdih đơ̆ng rŏng 1 khei ‘năr ră, mă lei hăm bơngai ƀônh tơpŏh jĭ nhen đe hơioh hơla kơ 5 sơnăm (mă loi ‘nŏh hơla kơ 2 sơnăm), bơngai kră, bơngai đei tơdrong jĭ lơ̆m hơkâu păng bơngai rơmơ̆n, tơdrong jĭ gơ̆h pơm tơlĕch lơ tơdrong krê nhen jĭ tơsŏh, jĭ tơ̆ plei nuih, jĭ ‘ngok, rơmơ̆n păng lăp lôch răm hloi.

Ƀak si Mai Linh tơtă, tơdăh ƀôh hơkâu nhen hiom tơngiĕt, yuh, lap, jĭ hơâm hơăm, bơ̆n athei jăh năm tơ̆ hnam pơgang vă khăm hơlen păng hơmet jĭ kiơ̆ nơ̆r pơtho đơ̆ng ƀok thây pơgang. Atŭm hăm ‘nŏh, kon pơlei bơ̆n athei kơchăng đei trong tang găn jĭ vă vei lăng jơhngâm pran: “Hơnơ̆k hơdrap ‘nŏh yoa đơ̆ng virus, kơna ưh đei pơgang hơmet klăih mă lăp hơmet kiơ̆ tơdrong đei ƀôh tơ̆ yăn âu ƀơm truh jĭ hơnơ̆k hơdrap đĕch. Yoa thoi noh, tang găn jĭ ‘nŏh tơdrong tôch gĭt kăl. Blŭng a, athei vei rơgŏh muh, hơlŏng, sŏng xa mă tôm tơmam ‘lơ̆ng vă gơ̆h pran jăng, vei lăng anih oei xa rơhơi hiôk, ‘you rơgŏh păng kăl hlŏh ‘nŏh athei kơchăng năm ƀet vắc-xin tang găn jĭ hơnơ̆k kŭm hăm dôm kơloăi vắc-xin tang găn jĭ nai.”

Kial tơngiet, tơplih pơyan pơm hơtŏk tơdrong ƀônh tơpŏh jĭ hơnơ̆k hơdrap (oei krao ‘nŏh virus jĭ tơ̆ trong dui jơhngâm). Sơnăm ‘nâu, tơ̆ tơring Tây Nguyên, to ‘mi kial ưh sơđơ̆ng, mă đơ̆ng đĭ mât lơ̆m pơyan Puih mak bơih ră mă lei oei tôch tơngiet, kơsô̆ hơioh đei tơdrong jĭ kiơ̆ trong dui jơhngâm tơ̆ dêh char kŭm roi tŏk.

Kiơ̆ Thak si, ƀak si Từ Thị Mai Linh-Phŏ Kơdră Hnam pơgang hơmet jĭ ăn Hơioh Gia Lai, jĭ hơnơ̆k hơdrap gơ̆h klăih kơdih đơ̆ng rong 1 khei ‘năr mă lei jĭ ƀât lăp tơplih jing ăl, tôch hơmơt hăm jơhngâm pran păng gơ̆h pơm ăn bơngai jĭ lôch ‘năi, mă loi ‘nŏh hăm dôm bơngai ƀônh đei jĭ nhen: Đe hơioh hơla kơ 5 sơnăm, dêh hlŏh jĭ hăm hơioh hơla kơ 2 sơnăm; bơngai kră, bơngai đei tơdrong jĭ lơ̆m hơkâu, bơngai ưh jăng, bơngai bek…Mĭnh ƀar tơdrong krê hơmơt đơ̆ng jĭ hơnơ̆k nhen: Jĭ tơsŏh, jơ̆ tơ̆ plei nuih, rơmơ̆n lơ̆m hơkâu jăn, jĭ ‘ngok, pơchŭng pham…

Ƀak si tơtă, hrei ‘nâu, 1 kơsô̆ kon pơlei đei tơdrong juăt mưh jĭ đa năm răt pơgang huch kơdih mă ưh đei năm khăm hơlen tơ̆ ƀak si, tơdrong ‘nâu tôch ƀônh pơm ăn jĭ roi dêh, ƀơm ưh ‘lơ̆ng truh tơ̆ jơhngâm pran. Yoa thoi noh, mưh ƀôh hơkâu hiom tơngiet, lap, yuh, jĭ kơ̆l, hơâm hơăm…; ‘nŏh athei năm tơ̆ hnam pơgang khăm hơlen păng hơmet kiơ̆ nơ̆r pơtho đơ̆ng ƀok thây pơgang. Jĭ hơnơ̆k hơdrap gơ̆h tang găn hơdrol kiơ̆ đơ̆ng ƀet vắc xin. ‘Nâu jĭ trong tang găn jĭ sĭt hlŏh vă găn ƀiơ̆ tơdrong tơpoh jĭ păng dôm tơdrong krê đơ̆ng jĭ hơnơ̆k hơdrap. Kon pơlei athei kơchăng năm ƀet vắc xin vă tang găn  tơdrong jĭ ‘nâu.