VOV4.Bahnar - Hăm tơdrong hơbuh hli đơ̆ng pơrang jĭ Covid 19, bơngai jang mir tơ̆ Lâm Đồng tŏk bŏk oei kơchăng, akŏm pơm jang, hơtŏk pran găh choh pơtăm lơ̆m khei năr pơkăp xơđơ̆ng ‘nao.  

          Dôm năr kơ âu, unh hnam pơmai Nguyễn Thị Mơ, tơ̆ phương 8, plei tơm Đà Lạt akŏm pơ ‘nguaih var pơgar vă pơtăm ‘nhot, ƀum, plei iŏk yua đunh năr. Pơmai Mơ ăn tơbăt, kơyuơ răm đơ̆ng pơrang jĭ Covid-19, mă lơ hơgăt pơtăm pơkao kăt xơdrai hlôi pơtoi ưh đei yua, pơtăm pơkao pă đei trŏ ƀlep noh unh hnam tơplih pơtăm hơmrĕ păng minh ƀar hơdrĕch ‘nhot, ƀum nai: “Dang ei tơmam hlôi pơtơm tŏk kơjă, pơyua đơ̆ng pơtăm hơmrĕ noh đei yua đunh đai hloh, noh đei yua hloh pơtêng hăm dôm hơdrĕch pơtăm nai. Dôm tơmam mă axong jang lơ jên mă xa tŏ xĕt năr noh gô lôh đĕch, ưh đei yua truh 80%. Găh hơmrĕ noh đei xa hloh ƀar ‘măng mă khei năr đei yua đunh hloh duh pơdui ƀiơ̆ mơ̆n. Oei hăm dôm kơloăi pơkao nhen pơkao kŭk, pơkao kâ̆m chươ̆ng noh hŭt lê̆ tơ̆ pơgar truh 100%”.

Nhen thoi noh, đơ̆ng rŏng kơ đunh khei năr pơdơh pơm jang kơyuơ kơjă dôm tơmam pơtăm tơjur kơjă, lôh kơtang, yă Nguyễn Thị Thu, tơ̆ phương 8, plei tơm Đà Lạt duh pơtơm axong jang dơ̆ng, hăt hot rei pơtăm vă tom tĕch tơlĕch lơ̆m tơring. Yă Thu ăn tơbăt, kơyuơ pơrang jĭ dar deh đei hơlen tang găn, găh chơ pơdŭ tơmam pơtăm duh ƀônh ƀŏ hloh, noh minh ƀar tơmam pơtăm hlôi tŏk kơjă, lơ̆m noh đei ‘nhot xà lách hlôi tŏk kăp hloh pơtêng hăm ‘năr hmă. Kơyuơ noh yă păng lơ unh hnam nai lơ̆m tơring tŏk bŏk hăt hot axong jang vă dăh đei tơmam tĕch ăn kơ đe: “Yơ̆ng âu ki ưh đei ‘nhot bơih,  xà lách tŏk kơjă truh 1.000 hlj minh tơm. Dang ei kơjă hơlơ̆k 600 truh 800 hlj minh tơm pơtêng hăm khei năr tam mă hơbuh pơrang jĭ Covid-19. Dôm khei kơ âu kon pơlei ưh gan pơtăm lơ, kơyuơ lôh păng tĕch ưh kơ hlot, dang ei tŏk kơjă noh đe pơtơm pơtăm hơlơ̆k dơ̆ng. Lăng atŭm ‘nhot oei tŏk kơjă, kon pơlei chơt hơ iă noh akŏm pơm jang dơ̆ng”.

Ưh adrô̆ pơtăm ‘nhot, bơngai pơtăm pơkao kŭk tơ̆ Đà Lạt adoi chơt hơ iă kơlih kơjă pơkao hlôi tŏk kăp ƀiơ̆ truh 30.000 hlj minh hơchô̆, 15.000 minh hơchô̆ pơkao kŭk hmă. Hăm kơjă âu, rim hơgăt teh pơtăm pơkao kŭk đe đei yua truh 40 trĭu hlj. Kiơ̆ kơ ƀok Nguyễn Đình Thuận, tơ̆ phương 7, plei tơm Đà Lạt, kơyuơ đunh khei năr ưh đei pơm jang, ưh đei măh tơmam axong tĕch lơ̆m tơring noh kơjă tŏk ưh kơ ê. Mă băt tơdrong lơ bơngai vih axong pơm jang, tơpă tơdrong tĕch răt lơ̆m tơring lơ̆m khei năr truh gô ưh đei hơtŏ, pơm ăn bơh ƀơm lơ tơdrong pơngơ̆t, mă lei hăm pơrang jĭ dar deh đei hơlen tang găn păng xơđơ̆ng nhen dang ei, ƀok duh kơchĕng tơdrong pơm jang gô pơyua lơ lơ̆m pơyan jang truh âu kơnh. Ƀok Nguyễn Đình Thuận ăn tơbăt: “Lăng atŭm hăm kơjă pơkao kŭk nhen dang ei noh bơngai jang pơgar adoi oei đei xa, oei đei cheh. Ăh xơnăm xơ̆, khei năr âu noh pơkao kŭk oei đei kơjă 40.000 hlj bơih, xơnăm âu kơyuơ pơrang jĭ Covid-19 noh hlôi tơjur kơjă. Tơring tĕch răt khei năr âu ba ưh kơ băt adrol tôm tơdrong ôh, dang ei tơ ‘ngla pơkao kŭk noh đei kơjă oei dôm hơdrĕch pơkao nai noh athei rô̆ hŭt lê̆ pơđĭ”.

          Vă tơlĕch choh pơtăm trŏ hăm tơdrong hơbuh đơ̆ng pơrang jĭ Covid-19 lơ̆m pơkăp jang ‘nao, anih choh jang xa dêh char Lâm Đồng hlôi tơlĕch pơm jang kiơ̆ pơkăp axong tĕch răt lơ̆m tơring, vei xơđơ̆ng răh tơdrong pơyua ăn kon pơlei. Mă lei, đei tơdrong mă tơmam pơtăm ưh đei tĕch hlot, kon pơlei athei rô̆ hŭt lê̆ ‘nhot – pơkao kơtă lơ̆m pơgar dăh mă ưh? ‘Nâu jing tơdrogn pơngơ̆t kơ đon tih tên tŏk bŏk oei bơh ƀơm hăm anih choh jang xa dêh char  Lâm Đồng.

- Ƀok Nguyễn Văn Châu, Kơ iĕng Kơdră chĕp pơgơ̆r Dơnŏ anĭh vei lăng Chŏh jang sa păng Atŏk tơ iung tơring tơrang dêh char Lâm Đồng tơroi găh pơchŏh trong jang sa lơ̆m khei ‘năr hle, sơđơ̆ng ăn tơdrong tĕch mơdro păng hơnhăk đei iŏk yua kơ jăp ăn kon pơlei lơ̆m khei ‘năr hiôk hian hle.

- Ƀok ăi, jĭ hơbŭh Covid-19 hlôi pơm kơnê̆ trŭh tơdrong chŏh jang sa kơ lơ tơring, mư̆h lei hơdrô̆ Lâm Đồng, dêh char dơ̆ng hơlau lơ̆m jang kiơ̆ kmăi kmŏk gơ̆h hơgei lơ̆m chŏh jang sa, tơklep hăm lơ tơmam drăm gĭt kăl ‘nŏh lơ liơ?

- Ƀok Nguyễn Văn Châu: Hăm hơnĭh chŏh jang sa Lâm Đồng tơdrong đei ƀơm đơ̆ng jĭ hơbŭh Covid-19 lơ̆m khei năr au ki jei đei pơrăm kơnê̆ mơ̆n, mă kăl hăm ‘nhot sa păng pơkao. Mă lei, tơ̆ hơnăp jĭ hơbŭh păng trong jang đĭ ƀô̆h hơdăh đơ̆ng sơnăm 2020, trŭh năr blŭng sơnăm 2021 ‘nŏh hơnĭh jang vei lăng chŏh jang sa hlôi đei tơdra hơdrol dôm tơdrong hơmơt răm vă đei trong tang găn tơtom. Lăp hơdrol đei ‘măng jĭ hơbŭh mă 4 pơrăm, nhôn hlôi đei pơma dơnŭh dĭh băl, drơ̆ng mĭnh nơ̆r hăm rim tơring vă pơjing trong iung jang. Mă kăl hlôi pơjing trong jang sa đei iŏk yua hrôih lơ̆m chŏh jang sa păng tĕch mơdro tơmam drăm ‘nhot-pơkao.

Mă đơ̆ng đei ƀơm đơ̆ng jĭ hơbŭh ‘nŏh lơ lŏh, mă lei kiơ̆ đơ̆ng Dơno anĭh jang chĭh jô̆ dêh char akhan hơnĭh jang vei lăng chŏh jang sa dêh char oei tŏk 4,5%, lơ hlŏh pơtêng hăm sơnăm sơ̆. ‘Nŏh tơbăt hơdăh găh trong tơlĕch jang hrơ̆p mĭnh ‘măng lơ trong jang, trong chĕp pơgơ̆r đơ̆ng Dơnŏ anĭh Đảng, Dơnŏ anĭh vei lăng kon pơlei dêh char păng tơdrong vang iung jang kơ jăp ƀar păh hơnĭh vei lăng chŏh jang sa hăm Dơnŏ anĭh vei lăng kon pơlei rim apŭng, pơlei tơm, atŭm hăm tơdrong hơdrin đơ̆ng rim hơnĭh mơdro sa păng kon pơlei, yak hlŏh tơnap tap lơ̆m khei ‘năr jĭ hơbŭh. Hrei au, tơdrong hơmet pơ ‘lơ̆ng chŏh jang sa, kơ jă ‘nhot-pơkao jei hlôi sơđơ̆ng păng tŏk măt dơ̆ng.

          - Ƀok ăi, kiơ̆ kơ ih tơroi ‘noh hơnĭh jang chŏh jang sa dêh char oei tŏk kơtang pơtêng hăm sơnăm sơ̆, mă đơ̆ng đei ƀơm kơnê̆ đơ̆ng jĭ hơbŭh ‘măng mă 4 pơrăm kơtang. Mă lei, yan au oei đei ƀô̆h tơ̆ mĭnh ƀar tơring lơ ‘nhot sa-pơkao đei ‘măng, đei tơring oei tĕch ư̆h kơ hlot, kon pơlei măh tŭh hŭt tơ̆ mir pơgar, kiơ̆ kơ ih tơdrong ‘nau kơ yuơ kă kiơ?

- Ƀok Nguyễn Văn Châu: Tơdrong mă au đei ƀô̆h tơpă mơ̆n mă lei dôm tơmam drăm tĕch ư̆h kơ hlot ư̆h kơ măh lơ dêh hnang mơ̆n. Lơ̆m mă jĭ hơbŭh Covid-19 tơ̆ 19 dêh char, pơlei tơm măh pơvang tang găn kiơ̆ nơ̆r athei jang kiơ̆ 16 đơ̆ng Khŭl kơdră tĕh đak ‘nŏh tơdrong tĕch răt tơmam drăm tơ jur kơtang. Ƀar tơmam drăm kăl đei ƀơm kơnê ‘nŏh ‘nhot sa hla gơ̆h mong răk lơ̆m khei ‘năr kơ đĕh, chơ pơdu mơmat tat; mă ƀar ‘nŏh rim pơkao kăt sơdrai ‘nŏh đei ƀơm kơnê̆. Tơdrong mă au lăp đei ƀô̆h lơ̆m khei ‘năr blŭng đĕch. Lăp đơ̆ng rŏng ‘nŏh đei trong pơchŏh jang kơ đĕh năr đơ̆ng Dơnŏ anĭh vei lăng Chŏh jang sa păng Atŏk tơ iung tơring tơrang dêh char pơjing, iung jang hơdoi hăm rim tơring tơlĕch jang tĕnh koăng, pơtho tơbăt ăn kon pơlei chă pơtăm ‘nhot sa tŏ sĕt (nhen ‘nhot xà lách, tàng ô...). Kơ yuơ lơ̆m khei ‘năr ‘nŏh đei jang kiơ̆ tơplĭh hơgăt tĕh pơtăm pơkao kăt iŏk sơdrai tơplĭh jing pơtăm ‘nhot, mă lei jang kiơ̆ nơ̆r pơkăp răt iŏk dĭh băl, ư̆h kơ gơ̆h chă jang sa mơ̆ng kơ vă. Kon pơlei bơ̆n jei tôch kơ ƀônh joăt hăm rei pơtăm tơmam drăm gơ̆h vei răk đunh năr, chơ pơdŭ mĭnh ƀar năr, kơ jă ‘nŏh jei hoei tơ jur păng tĕch mơdro hlot. Atŭm hăm mĭnh ƀar hơnĭh mơdro sa păng hơp tak xah ‘nŏh hơbĕch hơbal, pơjing tơdrong tơnap tap jing tơdrong rơvơn, jang sa kiơ̆ pơkăp tĕch răt dĭh băl hơnơ̆ng tŏk lơ ƀar ‘măng, pêng ‘măng pơtêng hăm năr hmă sơ̆. Đơ̆ng au nhôn ƀô̆h rim trong jang hơdoi ‘nŏh tôch lăp ‘lơ̆ng lơ̆m khei năr đei tơdrong jĭ jăn pơrăm. Găh hơgăt tĕh kon pơlei kĭ pơkăp hăm hơnĭh mơdro sa ‘nŏh oei jang sa sơđơ̆ng, ư̆h kơ đei ƀơm kơnê̆ yă kiơ ôh. Găh vang iung jang lơ̆m khul kon pơlei chŏh jang sa, rim khŭl tơgoăt jang hơdoi tôch gĭt kăl lơ̆m pơm tơlĕch tĕch mơdro tơmam drăm chŏh jang sa.

- Ƀok ăi, hơnĭh vei lăng chŏh jang sa tơring hlôi pơkă, đơ̆ng nŏh pơjing trong jang sa vă kon pơlei jang sa trŏ ƀlep. Mă lei, kon pơlei hăm jang kiơ̆ ƀlep tơdrong trong tơlĕch jang đơ̆ng hơnĭh vei lăng chŏh jang sa ưh?

- Ƀok Nguyễn Văn Châu: Kiơ̆ kơ ĭnh, tơdrong au đei trong chĕp pơgơ̆r đơ̆ng kơdră kơpal, đơ̆ng Dơnŏ anĭh vei lăng kon pơlei dêh char tơjur ăn păng pơrô̆ tơ̆ rim ‘măng hop akŏm, đơ̆ng nŏh Dơnŏ anĭh vei lăng chŏh jang sa tơtom pơchŏh trong, rim tơring tơtom pơrô̆ pơtho tơbăt ăn kon pơlei găh rim tơdrong đei ƀô̆h yan au ... chă rei pơtăm ‘long pơtăm ayơ tĕch mơdro mơmat tat, ‘long pơtăm ayơ gơ̆h lê̆ đunh, chơ mơdrŭ hiôk. Đơ̆ng nŏh kon pơlei jang kiơ̆ hloi, păng jang kiơ̆ jơnei trŭh 80% trong tơlĕch jang. Kơ yuơ lơ̆m chŏh jang sa lơ tơdrong kon pơlei kăl rơ̆ih jang kiơ̆, pơm lơ liơ vă kơ đei iŏk yua kơ jăp. Pơtĭh gia nhen tơ̆ pơlei pơkao Vạn Thành, sơ̆ găh să kon pơlei chă pơtăm rim kơ loăi pơkao lily, dang ei hlôi tơplĭh pơtăm ‘nhot sa lơ̆m hnam pơnĭl. Lơ lŏh mă kĕ lang să hơgăt tĕh pơtăm ‘nhot lơ̆m dêh char Lâm Đồng, hơgăt tĕh rei pơtăm oei sơđơ̆ng mư̆h tơplĭh đơ̆ng pơtăm pơkao jing pơtăm ‘nhot. Mă kăl sơđơ̆ng măh mai tĕch mơdro ‘nhot ƀum plei ‘long ăn kơ đe. Tơdăh rim tơdrong jang anai đei ƀơm kơnê̆ đơ̆ng jĭ hơbŭh, ‘nŏh tơdrong chŏh jang sa ‘nhot ƀum plei oei iung jang sơđơ̆ng đĕch. Lâm Đồng sơđơ̆ng lơ̆m 1 năr tĕch mơdro đơ̆ng 6.000 trŭh 7.000 tân ‘nhot ƀum plei ‘long ăn rim dêh char, pơlei tơm. Jang sa iŏk đei hơnơ̆ng, tơdrong erĭh sa kơ kon pơlei oei sơđơ̆ng.

          - Tơdrong tĕch mơdro sơđơ̆ng ăn kon pơlei, ‘nau jing tơdrong kăl hlŏh lơ̆m chŏh jang sa kơ jăp ‘lơ̆ng. Mư̆h pơjing trong vă jang sa, hơnĭh vei lăng chŏh jang sa dêh char Lâm Đồng đei trong lăng hơdrol hơmơt đei răm, sơđơ̆ng ăn tơdrong tĕch mơdro hlot ăn kon pơlei dăh mă ưh?

- Ƀok Nguyễn Văn Châu: Pơma atŭm mư̆h pơjing trong jang sa hrôih lơ̆m iung jang tang găn jĭ Covid-19 ‘nŏh nhôn hlôi hơlen lơ trong jang,ư̆h khan lăp pơkă athei kon pơlei tơplĭh jang sa ‘long pơtăm mă ayơ ‘nŏh đĕch ôh. ‘Ngoăih kơ ‘nŏh, nhôn jei pơkă athei kon pơlei chă rei pơtăm ‘long yă kiơ, lăng kơ jăp tơdrong pơjing đei tơmam drăm rơgŏh, đơ̆ng nŏh trong tĕch mơdro hlot. Pơ đĭ 3 tơdrong au nhôn pơkă athei kon pơlei tơgoăt dĭh băl jang sa, pơ̆ih să hơnĭh tĕch mơdro, atŏk kơtang tĕch mơdro hlot ăn kon pơlei. Rim hơnih mơdro sa ‘nŏh jei hơdrin tơgŭm ăn kon pơlei jang sa akŏm mĭnh ƀôt.

Atŭm hăm ‘nŏh, dêh char đei mĭnh trong jang ‘nŏh tơgŭm djru tơmam drăm jang sa ăn rim dêh char, pơlei tơm đei jĭ hơbŭh pơrăm. Kon jên tĕh đak tơgŭm ăn hai, mĭnh păh ‘nŏh kơ dĭh kon pơlei păng rim hơnĭh mơdro sa jei vang chă tơgŭm, atŭm hăm tĕh đak vang iung jang păng răt iŏk tơmam drăm đơ̆ng kon pơlei, mă kăl năm răt hơdrol tơ̆ rim tơring đei jĭ hơbŭh, tơring pơvang tang găn ... Tơdrong mă au jei tơgop tĭh tên lơ̆m tĕch mơdro tơmam drăm ăn kon pơlei, ư̆h kơ lê̆ kon pơlei tĕch ư̆h kơ hlot lơ.Lơ̆m mă nŏh, rim hơnĭh mơdro sa pơ̆ih să hơnĭh tech răt, mư̆h rim dêh char găh Pơbăh răm jĭ hơbŭh pơrăm kơtang, tơmam drăm ư̆h kơ kĕ vă chơ trŭh ‘nŏh tơplĭh chơ tĕch mơdro tơ̆ anai nhen tơ̆ tơring Tŏk bŏk. ‘Nau jei jing mĭnh tơdrong rơvơn vă tơmam drăm chŏh jang sa Lâm Đồng trŭh hăm rim tơring anai.

          - Ƀok ăi, lơ̆m khei ‘năr hle păng erĭh sa hơdoi hăm jĭ Covid-19, tơdrong iŏk đei jơnei lơ̆m chŏh jang sa gơnang lơ̆m lơ tơdrong đei ƀơm trŭh, lơ̆m au đei hloi tơdrong chơ pơdŭ tơmam drăm chŏh jang sa trŭh hăm hơnĭh răt iŏk. Lơ lŏh, vă sơđơ̆ng ăn tơmam drăm đei tĕch răt, hoei rơkăh rơkai, hiong răm lơ̆m chơ pơdŭ, Lâm Đồng hlôi đei trong jang tang găn hơlau lơ liơ?

- Ƀok Nguyễn Văn Châu: Tơmam drăm chŏh jang sa dêh char Lâm Đồng năm trŭh hăm rim tơring jĭ tôch kơ lơ. Jô̆ hơtŏ trŭh 7.000 tân lơ̆m 1 năr. Lơ̆m khei năr blŭng jĭ hơbŭh, mă đơ̆ng đei hloi tơdrong tơnap tap, ư̆h kơ ‘lơ̆ng lơ̆m chơ pơdŭ, kơ yuơ tơdrong chă tơpŏh dĭh băl tơdrong jĭ đơ̆ng khŭl vơ̆r gre tôch kơ lơ. Mă lei, dêh char Lâm Đồng jei hlôi đei trong chĕp pơgơ̆r, đơ̆ng nŏh Dơnŏ anĭh vei lăng Trong gre nơnăm dêh char jei đei tơplĭh hơ iă, trŏ ƀlep kơna tơdrong chơ pơdŭ tơmam drăm Lâm Đồng lăp tơnap tap ƀơ̆t khei năr blŭng đĕch, đơ̆ng rŏng ‘nŏh hoei bơih. Lơ̆m yan au, rim hơnĭh jang, rim tơring ling lang pơjing rơvơn, hơmet pơ ‘lơ̆ng tơnap tap, tơhlăk tơhlĭn tơtom kơna tơdrong chă tĕch mơdro, chơ pơdŭ tơmam drăm hlôi đei rơvơn hlŏh.

- Bơnê kơ ih ƀok hơu

Lan  - Zưt chih păng pơre nơ̆r