VOV4.Bahnar - ‘Nguaih kơ đe ư ang hăm lơ tơmam drăm ‘long kŏng ngĭp nhen tiu, ka phê, noh dêh char Gia Lai oei hiôk găh hơtŏk ‘nhot păng ‘long xa plei. Tơpă hlôi đei lơ tơmam drăm mă đe ư ang lơ̆m tơring tĕch răt nhen ‘nhot An Phú (apŭng Đak Đoa), ‘nhot Đak Pơ, krô̆i Sơn Lang (apŭng Kbang), …. Tơ̆ dôm tơring juăt pơtăm hơdrĕch ‘long âu, kon pơlei hlôi tơlĕch jang kiơ̆ pơkăp vei rơgoh tơmam drăm păng pơtăm kiơ̆ ƀlep tơdrong kăl đơ̆ng bơngai răt yua tơ̆ tơring.

        Jing minh lơ̆m dôm unh hnam kon pơlei mă blŭng tơ̆ xăh Sơn Lang, apŭng Kbang, dêh char Gia Lai khĭn tơplih hơdrĕch ‘long pơtăm đơ̆ng hơgăt ka phê ưh đei yua lơ vă pơtăm krô̆i, ‘nhŏng Phạm Tố Hữu ăn tơbăt, tơdrong pơyua đơ̆ng pơgar ‘long dang ei đơ̆ng jê̆ 300 trĭu hlj lơ̆m 1 ha 1 xơnăm, lơ hloh đơ̆ng 2 truh 3 ‘măng pơtêng hăm pơtăm ka phê. Mă blŭng, kiơ̆ trong jang yua pơgang hơdrông păng phŏng hoă hŏk, Hữu ƀôh krô̆i tam mă ‘lơ̆ng, tăng ăh tŏng. Ưh adrô̆ thoi noh, hăp oei pơrăm truh jơhngơ̆m jăn kơdih bơngai jang păng bơngai răt yua. Noh 3 xơnăm kơ âu, xư tơplih pơtăm kiơ̆ trong ‘nao hưuh kơ. 

        Vă pơlôch roi hlôi pơrăm plei, ‘nhŏng Hữu kơdih pơm tơlĕch pơgang đơ̆ng ‘nhot ƀum hơ̆ nhen kơdĭm toih, hơmrĕ, rơya ‘nâu nai hia, iŏk tong hăm hơlăk. Lơ̆m pơgar, xư kơtol pơgang la kuk tơ̆ tơm ‘long vă tơpuh kon char kơmar pơrăm ‘long pơtăm. Atŭm hăm noh, ‘nhŏng Hữu duh pơm ƀuih ka lŭk lơ̆k hăm tơh kok vă bơ̆ phŏng hla ‘long tuh ăn ‘long pơtăm. ‘Nhŏng Hữu ăn tơbăt, gơnơm chă tơplih trong pơm jang, noh ‘long pơtăm đei lơ plei păng plei ‘lơ̆ng hloh, teh lơ̆m pơgar hnam xư duh đei hơtŏk giơ̆ng hloh. Đơ̆ng tơdrong athei chơ chă anih tĕch tơlĕch tơmam drăm, dang ei, unh hnam ‘nhŏng hlôi đei bơngai năm tơchă chih măt pơkăp răt tơmam drăm đei: “Teh noh roi năr roi giơ̆ng ‘lơ̆ng, pŭk rơmuơn, ưh đei hơrăng nhen yua pơgang hoă hŏk. Kơjă reh hloh, hăm 1 ha noh reh đei 20 truh 30 trĭu hlj 1 xơnăm. Plei ‘long ‘lơ̆ng hloh păng ‘ngam hloh. Inh noh bơngai pơtăm hơlen tơm krô̆i rim năr. Mưh chă yua pơgang hoă hŏk, bơngai răm mă blŭng noh kơdih po, đơ̆ng rŏng kơ noh ‘nhŏng oh po kơdih ƀơm răm găh jơhngơ̆m jăn. Mă ƀar noh ‘meh vă bơngai răt yua gơh ‘lơ̆ng găh jơhngơ̆m jăn. Inh pơtăm tơmam rơgoh noh đe tơgŭm ba, tĕch tơlĕch pơtơm gơh xơđơ̆ng”

        Hăm tơdrong ‘meh vă pơjing đon lui păng anih dơ̆ng kơjăp lơ̆m tơdrong tĕch răt, lơ xơnăm kơ âu, Hơp tak xăh An Trường Phát (apŭng Đak Pơ) adoi pơtăm ‘nhot kiơ̆ pơkăp VietGAP. Yă Nguyễn Tuyết Hoa – Kơdră Jơnŭm mong jên adoi jing Kơdră hơp tak xăh ăn tơbăt, dang ei anih jang đei 50 ha ‘nhot tơ̆ 5 xăh Hà Tam, Gia Hội, Giang Bắc, Cư An, Tân An (apŭng Đak Pơ). Yă Hoa ăn tơbăt, dang ei, hăm tơdrong tĕch tơlĕch xơđơ̆ng, hơp tak xăh đei yua 5 trĭu hlj 1 sao ‘nhot lơ̆m 1 khei ăn rim ‘nu vang jang. Hơp tak xăh tŏk bŏk oei hơyak pơm tơlĕch tơmam drăm vă hơtŏk kơjă tơmam drăm: “Hơp tak xăh đei Anih tơm pơtrŭt hơtŏk pơm jang (Anih jang Tĕch răt tơmam drăm) tơgŭm 1 pôm kơmăi pơhrăng. Noh tơmam kơloăi 2, kơloăi 3, hơp tak xăh gơh pơm tơlĕch đei ‘nhot kơloăi 2, ưh đei lê̆ ôh. ‘Meh vă đơ̆ng hơp tak xăh noh đei minh hnam kơmăi pơm tơlĕch tơmam drăm truh hăm bơngai răt yua noh ‘lơ̆ng xơđơ̆ng păng hơp tak xăh ưh đei pơngơ̆t kiơ găh tơmam drăm rơkăh lơ̆m tơpôl kon pơlei”

        Xơnăm 2020, tơ̆ dêh char Gia Lai kơ rơbâu ha ‘nhot păng ‘long xa plei. Kiơ̆ pơkăp, truh xơnăm 2030, tơ̆ dêh char, hơgăt hơdrĕch ‘long pơtăm âu gô tŏk pơhlom 100 rơbâu ha. Hơmet ăn khei năr anô̆ anăp kơnh, Anih Tơm hơlen tơdrong ‘lơ̆ng tơmam drăm choh pơtăm ka hơdang păng Anih pơtrŭt hơtŏk pơm jang Gia Lai hlôi tơgŭm ăn lơ hơp tak xăh choh jang xa lơ̆m tơdrong pơkăp pơm jang kiơ̆ dôm tơchơ̆t nhen VietGAP, GlobalGAP; keh đang kơdŭng kơƀi, tem QR code, pơtho găh tơring teh ăn dôm tơmam drăm, vă tơgŭm ăn tơmam pơtăm đei âu gơh tơrĕk tĕch tơlĕch hiôk hian hloh.

    - Nhen hlôi tơroi tơ̆ kơpal hei, tơ̆ hơla au ‘măng pơma dơnŭh đơ̆ng bơngai chĭh kơtơ̆ng ang hăm ƀok Hoàng Văn Hồng, Kơdră chĕp pơgơ̆r Hơnĭh jang pơtrŭh Chŏh jang păng Bri ‘long găh Hơnĭh tơm Pơtrŭt chŏh jang sa Tĕh đak găh dôm tơdrong đei, tơdrong rơvơn kơ rim dêh char Tây Nguyên lơ̆m atŏk tơ iung tơring pơtăm ‘nhot păng ‘long sa plei.

- Ƀok ăi, kiơ̆ kơ ih Tây Nguyên đei dôm tơdrong rơvơn yă kiơ vă atŏk tơ iung pơtăm ‘nhot păng ‘long sa plei?

- Hoàng Văn Hồng: Groi tĕh tŏ Tây Nguyên tôch kơ ‘lŏng, ‘năr rơngơp 4 pơyan, tôch lăp hăm pơtăm ‘nhot, pơkao ‘long sa plei. Mă kăl, bơ̆n gơ̆h pơtăm ‘nhot prăt sơnăm lơ̆m rim dêh char Tây Nguyên. ‘Nŏh tơdrong rơvơn vă kơ bơ̆n gơ̆h tĕch mơdro ‘nhot tơ̆ rim dêh char lơ̆m tĕh đak, adoi gơ̆h tĕch mơdro tơ̆ tĕh đak đe hloi.

- Mư̆h lei kiơ̆ kơ ih, hrei au, kon pơlei chŏh jang sa Tây Nguyên kăl iung jang lơ liơ vă đei ‘nhot păng plei ‘long măh mai chă tĕch mơdro lơ̆m tĕh đak păng tĕh đak đe?

- Ƀok Hoàng Văn Hồng: Nhôn hơpơi ‘mĕh vă kon pơlei vang jang kiơ̆ dôm kih thuơ̆t ‘nao păng trong jang sa hle. Mă kăl bơ̆n kăl lăng trŭh, vă jang sa ƀlep ‘lơ̆ng ăn tơdrong tĕch răt hrei au ‘nŏh bơ̆n kăl jang đei tơmam drăm ‘lơ̆ng. Mă blŭng ‘nŏh tơmam drăm rơgŏh ‘lơ̆ng. Tơdăh bơ̆n jang ‘nhot vă tĕch tơ̆ tĕh đak đe lei bơ̆n kăl tơchĕng trŭh jang ‘nhot kiơ̆ ƀlep tơdrong pơkăp ‘lơ̆ng lăp đon đơ̆ng đe răt păng ƀlep lăp hăm tơring đe răt iŏk ‘nŏh. Vă jang đei tơdrong au, mă blŭng kon pơlei bơ̆n kăl tơchĕng trŭh chă jang sa groi tĕh să, jang đei lơ tơmam drăm. ‘Nŏh kăl pơ prŏ tơring chŏh jang sa vă jang đei ‘nhot hơ yơ ‘nŏh măh mai tĕch mơdro. Mă ƀar dơ̆ng ‘nŏh bơ̆n kăl jang kiơ̆ ƀlep kih thuơ̆t kơ hơnĭh tĕch răt, hơnĭh mơdro sa tơm apĭnh răt iŏk tơmam drăm ‘lơ̆ng păng đei lơ dôm yơ. Đơ̆ng nŏh kon pơlei jang sa kăl pơm tơlĕch đei tơmam drăm ‘lơ̆ng ăn bơngai răt yua. Păng bơngai răt yua, mư̆h đei tơmam drăm rơgŏh ‘lơ̆ng ‘nŏh đe sư răt yua hloi hăm kơ jă sơđơ̆ng păng lơ̆m mă nŏh tơdrong tĕch răt mă sơđơ̆ng.

- Vă ‘nhot, plei ‘long ‘lơ̆ng gơ̆h tĕch mơdro tơ̆ tĕh đak đe, ‘nŏh tơdrong vei lăng ‘nhot păng plei ‘long đơ̆ng rŏng bŭch, phĕ ‘nŏh tôch gĭt kăl. Mư̆h lei, vă jang ‘lơ̆ng tơdrong au, sơđơ̆ng ƀlep hăm tơdrong ‘mĕh vă răt kơ kon pơlei Tây Nguyên lei kăl pơm lơ liơ hŏ ƀok?

- Ƀok Hoàng Văn Hồng: Hăm tơdrong vei răk ‘nhot, pơkao plei ‘long đơ̆ng rŏng phĕ bŭch ‘nau jing tơdrong kăl hlŏh lơ̆m jang sa hrei au, mă kăl lơ̆m tơdrong jang sa tơ̆ Tây Nguyên. Bơ̆n tŏk bŏk đơ̆ng jang sa iĕ jing jang sa să, đei lơ, hăm pơ koĕl đei tơmam drăm ‘lơ̆ng. Vă jang đei tơdrong au, mă blŭng hăm kon pơlei jang sa kăl đei pơm tơlĕch pơ ‘lơ̆ng blŭng a, chă phĕ bŭch tơmam drăm ƀlep trong pơkăp kiơ̆ rim kơ loăi ‘nhot. Đơ̆ng rŏng ‘nŏh vei răk tăh ‘nŭng lơ̆m kơdŭng ƀlep hăm tơdrong ‘mĕh vă đơ̆ng hơnĭh mơdro sa, bơngai tĕch răt tơmam drăm. Hăm khoa hŏk kih thuơ̆t, nhôn đei nơ̆r athei kăl đei dôm hơnĭh jang nhen hơnĭh mơdro sa dăh mă Dơnŏ anĭh chă tơchĕng hơlen iung jang twochĕng hơlen tơdrong jang kmăi kmŏk, tơmam drăm vei lăng pơm tơlĕch pơ gia trŏ ƀlep vă tĕch ăn kon pơlei vă sơđơ̆ng ƀlep ăn tơdrong 'mĕh vă lơ̆m tơdrong tĕch răt tơmam drăm. Tơgoăt dĭl băl ƀar păh bơngai jang sa hăm hơnĭh chă tơchĕng khoa hŏk, hăm hơnĭh mơdro sa ‘nŏh gô jang kĕ tơdrong au. Păng mư̆h jang kĕ tơdrong au lei gô pơjing đei tơmam drăm rơgŏh ‘lơ̆ng păng atŏk jang sa iŏk yua kơ jăp ăn kon pơlei.

- ‘Ngoăih vei lăng đơ̆ng rŏng phĕ, bŭch, ‘nŏh yan au đei ƀô̆h, tơdrong pơm tơlĕch ‘lơ̆ng ‘nhot păng plei ‘long đơ̆ng rŏng bŭch, phĕ kĕ tĕch đei măt, dă ƀiơ̆ tơ jur tơmam drăm. Kiơ̆ kơ ih, tơdrong pơm tơlĕch ‘lơ̆ng ‘nhot păng plei ‘long tơ̆ Tây Nguyên hrei au lơ liơ?

- Ƀok Hoàng Văn Hồng: Vă pơm tơlĕch đei ‘lơ̆ng ‘nŏh nhen lĕ kăl đei hơnĭh mơdro sa păng đei kmăi kmŏk, đei tơdrong chĕp pơgơ̆r đơ̆ng Tĕh đak ‘mơ̆i. Kiơ̆ kơ ĭnh băt, hrei au hlôi đei dôm hơnih jang, hơnĭh mơdro sa hlôi mơ̆t tơ̆ Tây Nguyên vă tơ iung pơjing hnam kmăi. Pơtĭh gia nhen Kŏng ty Tĕch mơdro tơmam drăm tơ̆ tĕh đak đe Đồng Dao hlôi pơm hnam kmăi pơm tơlĕch chik păng krô̆i hroi. Rim hơnĭh mơdro sa hrei au hlôi băt trŭh tơdrong tĕch mơdro lơ̆m tơring Tây Nguyên. Păng hlôi đei khŭl kơdră chĕp pơgơ̆r tơring athei tơ iung pơjing rim hnam kmăi pơm tơlĕch tơmam drăm păng ăp đei dôm hnam kmăi lơ lŏh mă pơm tơlĕch đei rim tơmam drăm chŏh jang sa ‘lơ̆ng lơ̆m tơring Tây Nguyên hrei au.

- Lei ah, bơnê kơ ih ƀok hơ!

Lan – Zưt chih păng pơre nơ̆r