VOV4.Bahnar - Hăm hơgăt tĕh să hlŏh 3.400ha, apŭng Dạ Huoai đei lăng jing tơring pơtăm sâu riêng tơm kơ dêh char Lâm Đồng. Gơnơm atŏk kơtang jang kiơ̆ tơdrong pơ prŏ ăn păng atŏk tơ iung ‘long pơtăm jang kiơ̆ kmăi kmŏk hơgei, tơ iung pơjing hơnăn păng tơbăt tơring pơtăm, tơmam drăm sầu riêng Đạ Huoai hlôi păng tŏk bŏk atŏk kơ jă păng jang sa iok yua kơ jăp ăn kon pơlei tơring.

Khei năr au ki, mir pơgar sâu riêng să hlŏh 3ha kơ ƀok Trần Quyền, oei tơ̆ thôn 1, tơring Hà Lâm, apŭng Dạ Huoai (Lâm Đồng) ling lang đei tơmoi năm lăng, hŏk pơhrăm jang kiơ̆. Tơdrong pơm ăn đei lơ bơngai băt trŭh ‘nŏh kơ yuơ mir pơgar sâu riêng au đei vei lăng năng tông kiơ̆ trong jang kmăi kmŏk hơgei, đei hơnhăk iŏk yua kơ jăp, lơ̆m 1 pơyan phĕ iŏk đei 60 tân păng hơnơ̆ng sơđơ̆ng kơ jă chă tĕch đơ̆ng 38.000 hlak jên trŭh 40.000 hlak jên lơ̆m 1 kĭ. Tơdrong kăl hlŏh ‘nŏh, mir pơgar sâu riêng oei đei tơdrong gĭt kăl ‘nŏh mă đơ̆ng phĕ đang plei mă lei tơ ‘mơ̆ng sơdrai hoei kơ kro, hoei hơlŭng la nhen mir pơgar sâu riêng anai. Ƀok Trần Quyền tơbăt, iŏk đei jơnei au gơnơm ƀok pơm kiơ̆ rim trong jang vei lăng năng tông sâu riêng kiơ̆ trong jang kmăi kmŏk hơgei đei dơnŏ anĭh vei lăng chŏh jang sa chă pơtho ăn. Lơ̆m au, mă kăl chă tŭh prôi phŏng mơ̆r, ăn plei gei păh ai vă sơdrai krơ̆ng ‘lơ̆ng. Atŭm lơ̆m nŏh dơ̆ng ‘nŏh, tơdrong vang jang lơ̆m hơp tak xah jang sa VietGAP jei tơgŭm ăn kơ ƀok păng rim bơngai anai rơvơn chă tơroi tơbăt dĭh băl kih thuơ̆t jang sa, sơđơ̆ng plei ăl, ‘lơ̆ng kơ plei sâu riêng. “Ba chă pơma dơnŭh dĭh băl rim trong jang sa au to ‘nŏh kăl hlŏh. Pơ tĭh gia, ba pruih pơgang pơlôch sơdrông au to lơ̆m khei ‘năr ayơ mă sĭt ‘nŏh ba tơroi tơbăt ăn lơ̆m khŭl ba. Păng kăl chă tŭh prôi phŏng mơ̆r ‘nŏh dơnơm ‘long mă jing ‘lơ̆ng hơ nơ̆ng”.

Hrei au lơ̆m tơring Dạ Huoai đei 3 hơp tak xah păng lơ khŭl jang hơdoi găh jang pơtăm sâu riêng ‘moi kiơ̆ trong jang VietGAP. Vă pơjing rơvơn ăn kon pơlei chŏh jang sa đei iŏk yua kơ jăp, hơnĭh vei lăng chŏh jang sa tơring hlôi pơjing rim hơnĭh jang pơlong năng, pơtho tơbăt kih thuơ̆t jang sa, pơtho ăn kon pơlei pơm kiơ̆ trong vei lăng năng tông ‘moi trong jang kmăi kmŏk hơgei. Lơ̆m au, kmăi kmŏk vei lăng năng tông sâu riêng 3 lơ̆m 1: tŭh prôi phŏng, pruih pơgang, tơruih đak kơ dĭh hlôi đei jing trong jang kăl hlŏh, ư̆h kơ kơƀăh lơ̆m chŏh jang sa, tơgŭm ăn kon pơlei dă ƀiơ̆ tơhoach jơ ‘năr vei lăng năng tông păng hơnhăk đei iŏk yua kơ jăp dơ̆ng. Kiơ̆ đơ̆ng ƀok Nguyễn Văn Phước, kon pơlei chŏh jang sa oei tơ̆ thị trấn Madaguoi, apŭng Dạ Huoai, đơ̆ng năr jang kiơ̆ kmăi kmŏk vei lăng năng tông kơdĭh 3 lơ̆m 1 au ‘nŏh tơdrong jang sâu riêng hlôi rơhơi hlŏh: “Hrei au tơdrong chă tơruih tôch rơhơi, ba lăp plôih ƀek păng lê̆ ƀơ̆t dŏh păng pơkă jơ đang ‘nŏh năm tơ̆ nai. Sơ̆ chă tơruih hăm ti kơna tôch mơmat tat, dang ei tơruih hăm ƀek au ‘nŏh tôch rơhơi păng hiôk dêh”.

            Tơ̆ hơnăp tơdrong ‘mĕh vă yan au, apŭng Dạ Huoai hlôi pơjing hơnăn kơ dĭh “Sầu riêng Dạ Huoai”. Apŭng jei pơtrŭt kon pơlei pơtăm păng vei lăng kiơ̆ trong jang kmăi kmŏk hơgei, VietGAP, đei tơroi tơbăt tơring pơtăm, pơm atŏk kĕ pơjei lơ̆m tĕch mơdro păng kơ jă tơmam drăm.  Hrei au lơ̆m apŭng đei 327 ha sầu riêng jang kiơ̆ kmăi kmŏk hơgei, lơ̆m au 327 ha jang kiơ̆ kmăi kmŏk tơruih prŭih kơ dĭh; hlôi đei 3 hơnĭh jang kiơ̆ kmăi kmŏk pruih kơ dĭh atŭm hăm jro phŏng mơ̆r păng tang găn sơdrông đei kơtĭt đơ̆ng hơtăih hăm smartphone ... Lơ̆m kơsô̆ au, đei 228 ŭnh hnam hăm 325 ha jang sa kiơ̆ pơkăp ‘lơ̆ng VietGAP, đei plei trŭh 5.000 tân. Đei 3.200 tân pơklep kơtem điên tư tơbăt hơdăh tơring pơtăm păng đei Dơnŏ anĭh vei lăng kon pơlei apŭng ƀơk ăn hla bơar drơ̆ng nơ̆r iŏk yua hơnăn "Sầu riêng Dạ Huoai”. Kiơ̆ đơ̆ng ƀok Nguyễn Văn Hoanh, kang ƀô̆ Hơnĭh tơm vei lăng Chŏh jang sa apŭng Dạ Huoai, apŭng tŏk bŏk hơdrin tơgŭm kon pơlei lang să dar deh hơgăt tĕh jang sầu riêng ‘moi kiơ̆ kmăi kmŏk hơgei, tơgop lơ̆m atŏk kơtang hơnăn sầu riêng tơring tĕch mơdro lơ̆m tĕh đak păng tĕch tơ̆ tĕh đak đe.“Hăm hơnăp jang kơ dĭh ‘nŏh Hơnĭh tơm vei lăng chŏh jang sa jei pơjing lăm hŏk pơtho tơbăt, pơjing đei honĭh jang kăl găh chŏh jang sa hăm kmăi kmŏk hơgei. Lơ̆m au, nhôn lăng kơ jăp 3 trong lơ̆m 1: ‘nŏh mĭnh păh pruih đak răh, chă jro răh phŏng mơ̆r păng đak pơgang vei lăng lăng tông ‘long pơtăm. Trŭh khei năr au đei lơ ŭnh hnam kon pơlei jang sa jang kiơ̆ tôch kơ ‘lơ̆ng”.

Dang ei mư̆h bơngai răt plei sầu riêng đei pơklep hơnăn “Sầu riêng Dạ Huoai” hlôi đei pơklep tem tơbăt tơring pơtăm. Lăp mĭnh ƀar trong jang ƀônh ƀŏ, tơmoi gơ̆hlăng băt mã QR vă băt hơdăh tơring pơtăm, plei ‘lơ̆ng lơ liơ păng hơnĭh tĕch mơdro plei sầu riêng hloi. Ƀok Nguyễn Văn Sơn, Kơdră chĕp pơgơ̆r  HTX chŏh jang sa Dạ M’ri, mĭnh lơ̆m 3 HTX iŏk yua hơnăn “Sầu riêng Dạ Huoai” tơbăt, lơ̆m khei năr au ki, lơ̆m khei ‘năr phĕ sầu riêng ‘nŏh găh lơ bơngai tĕch mơdro sầu riêng chă năm tĕch tơ̆ Trung Quốc hăm kơ jă re. Kơ yuơ lơ lŏh, tơdrong gơ̆h tĕch mơdro lơ̆m tĕh đak hăm plei sâu riêng ‘lơ̆ng, đei băt hơdăh tơring pơtăm hlôi tơgŭm ăn kon pơlei tĕch măt ƀiơ̆ lơ̆m tĕh đak păng đơ̆ng rŏng ‘nŏh tĕch mơdro tơ̆ tĕh đak đe ‘moi kiơ̆ pơkăp tĕch răt dĭh băl. Ƀok Nguyễn Văn Sơn, pơma:“Hlŏh sơnăm mă blŭng ‘nŏh nhôn jang pơlong năng kơsô̆ tem chă pơklep tôch tŏ sĕt, kơ yuơ đe tim mă băt lơ kơna lăp đei 600 tem đĕch. Sơnăm au, trong vă jang kơ nhôn ‘nŏh đei pha ƀiơ̆, ‘nŏh ‘mĕh vă hơnhăk tơmam drăm bơ̆n tơbăt ăn rim tơmoi, rim kŏng ty lei nhôn hlôi pơjing đei hơnĭh tơroi tơbăt păng tech mơdro plei ‘long. Jang au ‘nŏh kon pơlei jang kiơ̆ trong tơlĕch jang, tơbăt hơdăh tơring pơtăm păng tem pơklep tơplei vă tơƀô̆h tơbăt ăn bơngai răt sa lơ̆m tĕh đak, đei ‘măng ‘mĕh vă tĕch tơ̆ tĕh đak đe ‘nŏh tơmam drăm kăl tơbăt hơdăh plei au đei phĕ đơ̆ng mir pơgar mă ayơ hloi”.

-  Tơdrong pơtăm sầu riêng trong ‘nao kiơ̆ tơchơ̆t VietGAP, đei tơm a hla chă păng tơguăt hăm hơnăn  “Sầu riêng Đạ Huoai” hlôi tơgŭm ăn bơngai jang mir păng dôm Hơp tak xăh lơ̆m tơring hơtŏk đei kơjă tơmam drăm, đei yua lơ păng xơđơ̆ng ăn kon pơlei jang mir. Thoi noh anih choh jang xa tơ̆ tơring gô pơtoi đei dôm tơdrong tơgŭm, pơjing hơnăn păng vei xơđơ̆ng hơnăn  “sầu riêng Đạ Huoai” thoi yơ? Tơdrong pơma dơnuh tơ̆ hơla âu hăm yă Nguyễn Thị Thu Thắm, Kơdră Anih Choh jang xa apŭng Đạ Huoai, dêh char Lâm Đồng gô tơbang hơdăh hloh:

- Yă ăi, sầu riêng noh ‘long pơtăm tơm păng pran kơ Đạ Huoai hlôi đei tơring tơrĕk pơkăp hơnăn vă hơtŏk tơ iung, thoi noh truh dang ei, tơdrong pơkăp hơnăn âu hlôi đei pơm jang thoi yơ?

- Yă Nguyễn Thị Thu Thắm: Hăm pơkăp hơnăn sâu riêng Huoai hlôi đei Anih tơm Pơkăp kơ̆l ‘ngok rơgei pơkăp noh apŭng chih akŏm Tơdrong hơlen tơm a hla chă sâu  riêng Đạ Huoai đơ̆ng xơnăm 2019 – 2025, pơkăp âu noh hơtŏk pran tơdrong tơbang hơnăn sâu riêng Đạ Huoai, hơyak chih akŏm păng pơm kiơ̆ pơkăp tơchơ̆t đơ̆ng teh đak răt tơmơ̆t, mă kăl noh teh đak Trung Quốc vă tơrĕk tĕch ăn teh đak đe tơmam drăm sâu riêng truh teh đak âu. 2 xơnăm kơ âu noh apŭng hlôi pơjing đei 16 Hơp tak xăh, Khul Hơp tak xăh vă tơguăt pơm jang pơtăm sâu riêng Đạ Huoai kiơ̆ tơchơ̆t, trŏ ƀlep hăm tơdrong tơlĕch yua pơtĕm kơtem tơm a hla chă.

- Yă ăi, thoi noh tơdrong axong păng vei lăng tem tơm a hla chă đei tơlĕch jang thoi yơ?

- Yă Nguyễn Thị Thu Thắm: Tơdrong vă gơh đei yua tem tơm a hla chă đei vei lăng kơjăp. Mă blŭng, athei pơm trŏ 4 tơdrong pơkăp: mă mônh noh hơgăt ‘long pơtăm athei pơtăm lơ̆m apŭng; mă ƀar noh hơgăt sâu rieng âu athei đei pơm tơlĕch kiơ̆ tơchơ̆t VietGAP; mă pêng noh hơgăt sâu riêng âu athei đei Anih vei lăng kon pơlei apŭng axong iŏk yua hơnăn sâu riêng Đạ Huoai; mă puăn, rim unh hnam kon pơlei âu athei kơdih chih măt yua tem tơm a hla chă păng pơkăp vei vêr hơnăn, vei lăng tơdrong ‘lơ̆ng tơmam drăm.

- Đei băt, apŭng tŏk bŏk hơ ‘nhăk tơmam sâu riêng kơ po dăh hrôih đei tĕch ăn teh đak nai lơ̆m tơring, thoi noh tơdrong âu đei tơlĕch jang thoi yơ?

- Yă Nguyễn Thị Thu Thắm: Adrol hloh noh hơvơn păng vă kon pơlei ƀôh đei tơdrong pơyua vă chih măt vang jang, vă ƀôh đei tơdrong mă đei hơnăn sâu riêng Đạ Huoai noh kơdih kơ đe xư, đe xư athei hơbĕch lơ̆m tơdrong chô̆ tem tơm a hla chă ăh bơngai răt yua minh ‘măng noh đe hơdơ̆r ling lang, ning mônh kơnh đe hơnơ̆ng rơih tơmam đei tem tơm a hla chă sâu riêng Đạ Huoai vă răt yua. Thoi noh, tơdrong tơroi tơbăt krao hơvơn vă kon pơlei chih măt, jang tơnăp pơkăp kih thuơ̆t jing hơyak mă blŭng mă apŭng tŏk bŏk oei pơm jang păng hlôi đei iŏk yua lơ.

Mă 2, apŭng hơtŏk pran tơdrong tơbang hơnăn sâu riêng Đạ Huoai, akŏm hơvơn dôm anih jang mŭk drăm vă hơvơn, pơkăp tĕch răt tơmam drăm đei hơnăn pơkăp sâu riêng Đạ Huoai, kơlih dang ei 90% tơmam sâu riêng Đạ Huoai noh tĕch ăn teh đak Trung Quốc. Mưh bơ̆n ưh đei mŭk drăm răt kơtă đơ̆ng dôm tơdrong tĕch răt găh đe mă pơkăp yua tơmam drăm sâu  riêng Đạ Huoai noh gô tơnap hơtŏk đei hơnăn âu tơ̆ teh đak đe. Yuơ noh, vă hơtŏk tơdrong tĕch răt tơ̆ teh đak đe noh apŭng pơjao ăn Anih jang Mŭk drăm iŏk jang tơdrong chih măt hơnăn sâu riêng Đạ Huoai tơ̆ teh đak Trung Quốc păng hơyak mă âu hlôi đei găh đe xơng drơ̆ng. Mưh ưh đei tơdrong tơplih kiơ păng kiơ̆ trŏ tơdrong pơkăp noh lơ̆m 12 khei truh, Đạ Huoai gô đei Anih tơm Pơkăp kơ̆l ‘ngok rơgei găh Trung Quốc xơkơ̆t păng vei vêr ăn hơnăn sâu riêng Đạ Huoai tơ̆ tơring tĕch răt teh đak Trung Quốc.

Găh anih jang kơ teh đak, hơdăh noh Anih Choh jang xa gô đei trong jang hơdăh noh rim xơnăm gô iŏk hơlen, xơkơ̆t tơdrong ‘lơ̆ng hăm sâu riêng đei tem tơm a hla chă. Đơ̆ng noh bơ̆n pơjing đei đon lui păng tơdrong ‘lơ̆ng athei tơpă ‘lơ̆ng xơđơ̆ng.

Ŏ ah, bơnê kơ ih hơu!

Lan – Zưt chih păng pơre nơ̆r