VOV4.Bahnar - Vă pơtoi jang dôm pơgar ka phê, tiu păng pơjing tơdrong pơyua ăn lơ kon pơlei jang mir tơ̆ tơring Nhân Cơ, apŭng Đăk Rlâ̆p, dêh char Đăk Nông hlôi tơlĕch pơtăm hrau 'long xa plei lơ̆m atŭm minh hơgăt teh. Trong jang âu hlôi pơyua kăp gĭt, mă lơ noh hăm tơm sâu riêng pơtăm hrau

Ƀok Phạm Văn Phú, tơ̆ thôn 8, xăh Nhân Cơ, apŭng Đăk Rlâ̆p, dêh char Đăk Nông đei pơgar sâu riêng xă jê̆ 2 ha hlôi đei yua. Ƀok ăn tơbăt, unh hnam pơtơm pơtăm sâu riêng hrau hăm pơgar ka phê đơ̆ng xơnăm 2010. Truh xơnăm 2015 noh đei yua hlung plei mă blŭng. Đơ̆ng noh truh dang ei, tơdrong pơyua hơtŏk kiơ̆ xơnăm. Xơnăm 2020, đei yua hloh 400 trĭu hlj 1ha. Xơnăm âu, mă tơnap tap kơyuơ đơ̆ng pơrang jĭ covid, mă lei tơdrong tĕch tơlĕch sâu riêng adoi oei xơđơ̆ng. Dang ei ƀok Phú tŏk bŏk pơtoi pơih xă hơgăt pơtăm hrau 3ha sâu riêng dơ̆ng: “Inh ƀôh tơdrong pơyua đơ̆ng tơm sâu riêng pơtăm lơ̆m pơgar ka phê đei yua lơ hloh. Nhen xơnăm âu ki, unh hnam inh đei yua truh 400 trĭu hlj sâu riêng. Xơnăm âu ƀôh sâu riêng tŏk giơng pran, rim xơnăm đei yua lơ hloh, kơjă tĕch đơ̆ng 40 truh 50 rơbâu hlj minh kĭ noh kon pơlei xơđơ̆ng jơhngơ̆m. Inh adoi chơt hơ iă ƀơ̆t kơjă sâu riêng hăp hơlêm ăn tơm ka phê păng tiu noh ưh đei pơngơ̆t kiơ ôh”. 

Ưh adrô̆ pơm jang pơgar sâu riêng pơtăm hrau kơ po, dôm unh hnam oei chă tơguăt tơgŭm dih băl găh hơdrĕch, kih thuơ̆t păng pơjing trong jang pơm tơlĕch tơmam drăm 'măn tĕch hăm kơsô̆ lơ đơ̆ng dôma nih jang mŭk drăm tĕch răt tơmam drăm hăm teh đak đe. Dang ei Kâu lak ƀô̆ sâu riêng Nhân Cơ hlôi đei 18 unh hnam vang jang hăm hơgăt hloh 78 ha. Ƀok Đoàn Hồng Thịnh, jang lơ̆m kâu lak ƀô̆ sâu riêng xăh Nhân Cơ ăn tơbăt, gơnơm vang jang tơguăt noh tơmam pơm tơlĕch đei ưh đei ƀơm khul pơdro pơđep kơjă. Tơm sâu riêng hlôi pơyua lơ păng xơđơ̆ng hloh pơtêng hăm adrol ki: “Nhôn 'meh vă dôm anih jang kơpal kơ Teh đak tơrĕk, pơm trong hiôk ăn kơ nhôn pơjing anih jang hơp tak xăh păng chih măt dôm hơnăn pơkăp VietGap, GlobalGap. Păng xơkơ̆t hơtŏk sâu riêng rơgoh vă pơm trŏ tơdrong kăl đơ̆ng bơngai răt yua, âu jing hơyak jang kiơ̆ ƀlep tơdrong pơkăp atŭm găh hơtŏk tơ iung choh jang xa hrei âu”.

Kiơ̆ kơ yă Nguyễn Thị Thu Nguyệt, Kơdră Jơnŭm jang Bơngai choh jang xa  Nhân Cơ dang ei, jâ̆p xăh hlôi đei hloh 300 ha tơm sâu riêng, hăm pơhlom 200 ha hlôi tơmơ̆t pĕ plei. Kơjă sâu riêng 2 xơnăm kơ âu noh đơ̆ng 30 rơbâu truh 50 rơbâu hlj minh kĭ kiơ̆ khei năr, tơgŭm ăn bơngai pơtăm đei yua lơ hloh. Lơ̆m noh đei lơ unh hnam đei yua rim xơnăm hloh 200 trĭu hlj, duh đei unh hnam đei yua hloh 1 tih hlj. Gơnơm pơtăm hrau 'long xa plei noh tơdrong erih kon pơlei hơtŏk ƀôh hơdăh: “Xăh Nhân Cơ tŏk bŏk oei tơlĕch pơjing hơnăn sâu riêng vă tơbang truh dôm dêh char nai păng hơtŏk iŏk yua brăm ƀiơ̆ ăn kon pơlei. Jơnŭm Bơngai jang mir pơtrŭt kon pơlei đei dôm hơgăt ka phê păng tiu mă oei tŏk giơ̆ng noh pơtoi vei jang. Dôm hơgăt yơ mă ưh kơ giơ̆ng, ưh đei xa noh tơplih pơtăm sâu riêng dăh mă 'long xa plei nai, thoi noh mă đei trong jang tơnăp hloh păng tơmam pơtăm đei gơh 'lơ̆ng đei yua lơ hloh”.  

Tơdrong jang pơtăm ‘long sâu riêng lơ̆m mir pơgar chehphe păng tiu tơ̆ tơring Nhân Cơ, apŭng Dak Rlâp hlôi đei iŏk yua kơ jăp. Apŭng Dak Rlâp, dêh char Dak Nông tơlĕch jang tơplĭh ‘long pơtăm, sơđơ̆ng tĕch mơdro rim ‘long pơtăm kơ tơring lơ liơ? ‘Măng pơma dơnŭh hăm ƀok Phạm Quang Vượng, Kơdră chĕp pơgơ̆r Dơnŏ anĭh vei lăng chŏh jang sa păng atŏk tơ iung tơring tơrang apŭng Dak Rlâp pơm hơdăh hlŏh dơ̆ng tơdrong au:

- Hơnĭh vei lăng chŏh jang sa apŭng Dak Rlâp hlôi đei trong tơplĭh lơ liơ lơ̆m hơmet pơ ‘lơ̆ng ‘long pơtăm mư̆h rim ‘long pơtăm tơm sơ̆ ‘nŏh chehphe păng tiu hơnơ̆ng tơjur kơtang?

- Ƀok Phạm Quang Vượng: Lơ̆m apŭng Dak Rlâp đơ̆ng sơnăm 2015 truh dang ei kơ jă tơmam drăm chŏh jang sa tơm nhen tiu, chehphe tơjur kơtang hơnơ̆ng lơ̆m lơ sơnăm. Lơ̆m khei năr ‘nŏh, kon pơlei hlôi đei trong tơplĭh mĭnh ƀar hơgăt tĕh vă sơđơ̆ng jang sa păng iŏk yua kơ jăp. Mă hơdăh hơnĭh vei lăng chŏh jang sa apŭng hlôi iung jang tơbăt ăn kơdră kơpal jang kiơ̆ trong jang hơmet pơ ‘lơ̆ng chŏh jang sa kơ dêh char Dak Nông. Apŭng Dak Rlâp hlôi tơlĕch ăn rim kon pơlei lơ̆m apŭng hăm trong tơplĭh mĭnh ƀar ‘long pơtăm tơm. Lơ̆m au mĭnh ƀar hơgăt tĕh tiu ư̆h kơ ‘lơ̆ng, sơdrông pơrang pơrăm lôch, adoi nhen mĭnh ƀar mir pơgar chehphe kră krŭt, ‘long ksu vă pơtăm ngăl ‘long sa plei păng pơtăm hrau, hăm hơgăt tĕh să đơ̆ng 5 trŭh 10ha pơtăm ngăl ‘long ƀơ, ‘long sâu riêng. Kiơ̆ chĭh jô̆ dang ei lơ̆m apŭng đei dang 500 ha ‘long sa plei pơtăm ngăl păng pơtăm hrau, mălei mă tơpă yan au oei să hlŏh dơ̆ng. Găh tơplĭh ‘long pơtăm au ‘nŏh tơring sơkơ̆t hơdăh rim ‘long pơtăm tĕch măt, kơ jăp ‘lơ̆ng. Hăm rim ‘long sa plei mă kăl sâu riêng păng mĭnh ƀar kơ loăi ƀơ sap, đơ̆ng nŏh rim kơ loăi ƀơ gơ̆h lê̆ đunh. Đơ̆ng trong vă jang kơ tơring jei hơlen trŭh jăl jang 2021-2025, mă kăl đơ̆ng sơnăm 2023 ‘nŏh rim hơgăt tĕh tơplĭh pơtăm ‘long ƀơ păng sâu riêng gô đei plei. Kơna tơring hlôi tơlĕch jang kiơ̆ trong chŏh jang sa rơgŏh ‘lơ̆ng đơ̆ng VietGap năm tơ̆ kơpal, adoi tơgoăt jang hơdoi dĭh băl vă pơm tơlĕch đei tơmam drăm ‘lơ̆ng hlŏh.

- Vă kơ jă tơmam drăm ‘long sa plei đei măt ‘nŏh tơring hlôi đei trong jang lơ liơ, hŏ ƀok?

- Ƀok Phạm Quang Vượng: Tơring hlôi păng tŏk bŏk krao hơvơn rim hơnĭh mơdro sa tơmơ̆t jên jang lơ̆m chŏh jang sa, lơ̆m au tơmơ̆t jên pơm hnam kmăi pơm tơlĕch krot hăm rim plei ‘long vă tĕch mơdro tơ̆ tĕh đak đe. Hrei au, apŭng hlôi hơmet ăn rim trong jang vă tơgŭm rim hơp tak xah păng hơnĭh mơdro sa găh trong hnam, ŭnh hơyŭh vă hơmet ăn tơmơ̆t jang pơm hnam kmăi pơm tơlĕch tơmam drăm ‘lơ̆ng. Lơ̆m apŭng đei hlŏh 30 hơp tak xah lơ̆m au đei 29 hơp tak xah chŏh jang sa. Dang ei, rim hơp tak xah hlôi hơmet pơ ‘lơ̆ng rim ‘long pơtăm, lơ̆m au mir pơgar chehphe đei pơtăm hrau hăm ‘long sâu riêng, mir pơgar chehphe pơtăm hrau hăm ‘long ƀơ, tiu pơtăm hrau hăm ‘long sâu riêng, ‘long ƀơ păng hơgăt tĕh pơtăm hrau hăm ‘long sa plei trŭh 1.000 ha. Tơring lăng trŭh kăl đei tơgoăt jang hơdoi kơ jăp ƀar păh hơnih mơdro sa hăm hơnĭh mơdro sa, ŭnh hnam kon pơlei jang sa hăm hơp tak xah păng ƀar păh hơp tak xah hăm hơnĭh mơdro sa ‘nŏh đei mĭnh ƀar tơmam drăm ‘lơ̆ng ƀlep ‘lơ̆ng vă tĕch mơdro ăn tĕh đak đe. Lơ̆m apŭng Dak Rlâp, tơdrong pơtrŭt tơmơ̆t jên jang lơ̆m chŏh jang sa păng apŭng hlôi hơdrin chă hơvơn rim hơnĭh mơdro sa, rim bơngai răt iŏk đơ̆ng Hà Nội, pơlei tơm Hồ Chí Minh, Đồng Nai…Mălei vă pơjing rim Kŏng ti tĭh lei oei tim mă đei kơ yuơ rim pang oei tŏk bŏk dăr lăng hơlen.

- Apŭng Dak Rlâp gô đei trong jang lơ liơ vă rim ‘long sa plei nhen ƀơ, sâu riêng ư̆h kơ pơtăm lang să hlŏh tơdrong pơkăp vă jang kơ apŭng?

- Ƀok Phạm Quang Vượng: Tơdrong mă au hlôi đei chă pơkă ăn kon pơlei ‘nĕ chă pơtăm lơ dêh hnang, kăl akŏm lơ̆m rimkơ loăi ‘long pơtăm tơm kơ tơring đĕch. Mă lei tơdrong ‘mĕh vă yan au kơ kon pơlei, jĭ gô mơ̆ng kơ dĭh sư đĕch vă pơtăm ‘long pơtăm yă kiơ lơ̆m mir pơgar đe sư. Đei bơngai ‘mĕh pơtăm chehphe mư̆h đe sư jang sa iŏk yua kơ jăp păng gô mơ̆ng kiơ̆ bơngai jang, kon jên tơmơ̆t jang. Đei bơngai tơplĭh pơtăm ngăl ‘long sâu riêng mư̆h tơchă đei hơnĭh răt iŏk. Găh tơdrong pơchŏh trong đơ̆ng apŭng ‘nŏh akŏm lơ̆m rim ‘long pơtăm tơm, mă lei ‘long sa plei hrei au hơnơ̆ng lang să rim sơnăm. Nhôn jei krao hơvơn mĭnh ƀar ŭnh hnam đei ƀô̆h ƀiơ̆ iung jang hloi pơtăm ngăl ‘long sâu riêng đơ̆ng 5 trŭh 15 ha vă pơm tơlĕch tơmam drăm păng pơm jŭk ăn rim ŭnh hnam jang sa anai năm tơmang lăng, hŏk pơhrăm. Găh lơ, apŭng hơnơ̆ng chă pơkă athei kon pơlei pơtăm hrau . 

- Bơnê kơ ih ƀok Phạm Quang Vượng, Kơdră chĕp pơgơ̆r Dơnŏ anĭh vei lăng chŏh jang sa păng atŏk tơ iung tơring tơrang apŭng Dak Rlâp.

Tơblơ̆ nơ̆r: Lan-Amazưt