Trên núi Mẫu Sơn (huyện Lộc Bình và Cao Lộc), tỉnh Lạng Sơn có 3 dân tộc cùng sinh sống là Dao, Tày, Nùng, trong đó dân tộc Dao chiếm đa số. Từ xưa đến nay, người Dao vẫn giữ những nét bản sắc văn hoá dân tộc rất riêng và độc đáo thuần tuý, không pha trộn. Đón Tết năm cũ của người Dao cũng là phong tục riêng có của họ.

Năm nay, hộ gia đình anh Dương Trùng Minh, xã Công Sơn, huyện Cao Lộc, tỉnh Lạng Sơn tổ chức ăn Tết cũ truyền thống đầm ấm, sung túc hơn so với những năm trước. Từ nhiều ngày trước, anh Minh đã tất bật xuống núi để tới chợ Lộc Bình cách nhà hơn 30km sắm sửa đồ dùng cho dịp đặc biệt này. Ngoài chuẩn bị đồ thờ cúng như giấy đỏ dán tường, rượu, tiền vàng, hay quần áo, bánh kẹo… anh còn sắm thêm nhiều thực phẩm để làm Tết.

Theo phong tục của người Dao, sau một năm lao động vất vả, đến giữa tháng Chạp (tháng 12 âm lịch) mọi người đều tạm dừng công việc, nghỉ ngơi, dọn dẹp nhà cửa, bàn thờ tổ tiên để đón Tết cũ. Anh Minh cũng chọn ngày đẹp phù hợp và thông báo từ sớm cho anh em họ hàng qua đón Tết với gia đình. Tùy theo điều kiện kinh tế, nhà thì mổ lợn, mời khách từ 4-6 mâm, hoặc 1-2 mâm. 

Tính chất cộng đồng, làng bản được thể hiện rõ nét qua Tết năm cũ. Chuẩn bị cho Tết năm cũ, mỗi người một việc, đàn ông thì thịt lợn, gà, chị em nhặt rau chuẩn bị cho mâm cơm cúng Tổ tiên. Không khí tất bật, tiếng nói cười rộn vang cả núi rừng. Các gia đình trong thôn, bản sẽ luân phiên nhau làm Tết cúng, để tất cả mọi người đều có mặt đông đủ.

Anh Minh chia sẻ: “Ở trên này phong tục cũng khác ở dưới một chút, những ngày này các hộ gia đình sẽ thường mổ lợn, thịt gà, mỗi nhà đều mổ 1 con lợn để đón Tết mới, làm cả năm để dành 1 con lợn để ăn, ăn không hết thì sẽ để dành làm thịt treo gác bếp để ăn cả năm sau. Bữa cơm sẽ có đầy đủ thành viên, anh em trong gia đình đi làm xa về để sum vầy, ngồi cùng nhau ăn bữa cơm Tết cũ, chúc nhau sức khỏe, may mắn và nhiều niềm vui mới. Mặc dù trên núi cao rất lạnh nhưng đồng bào người Dao chúng tôi rất đoàn kết, chung vui cùng nhau đón 1 năm mới tươi mới, đầm ấm để quên đi cái rét, đó cũng là sự ấm áp của tình làng nghĩa xóm.”

Ngoài Tết năm cũ thì Tết Nguyên đán cũng là Tết to nhất trong năm của người Dao, kéo dài từ khoảng 25 tháng Chạp đến chừng mồng 10 tháng Giêng. Người Dao vốn là dân cư làm nương rẫy và làm ruộng nên các lễ cúng đều phong phú, trong đó thờ tổ tiên là phong tục quan trọng được người Dao chú trọng. Trong suốt những ngày Tết, đến bữa ăn đồng bào người Dao làm mâm cơm thịnh soạn dâng lên bàn thờ mời tổ tiên. Đồ ăn chủ yếu là thịt lợn, thịt gà, bánh trưng, bánh khảo, bánh dày, rượu…  Đêm tất niên, trên bàn thờ có con gà luộc và người Dao thắp hương cả đêm. Sáng mùng 1, người Dao dán giấy đỏ ngoài cửa, chuồng gà, chuồng trâu để cầu ước, hy vọng một năm may mắn và bình an.

Ông Triệu Trần Quang, người dân xã Công Sơn cho biết: “Ngày Tết người Dao sẽ dán giấy đỏ lên bàn thờ để thắp hương, đặt hoa quả, con gà lên bàn thờ để hương khói các cụ phù hộ cho con cháu. Người Dao còn tổ chức Lễ cúng để chúc ông bà nhiều sức khỏe, con cháu an khang thịnh vượng, anh em đến mời nhau và chúc sức khỏe nhau. Cũng mong năm mới là gia đình, làng xóm đều mạnh khỏe, đi làm được tiền nhiều, mong được chăn gà, chăn lợn, chăn trâu thêm to, mùa màng bội thu, vươn lên làm giàu.”

Tết là dịp để mọi người đoàn tụ, quây quần bên mâm cơm, cùng nhắp chút rượu thơm nồng nói chuyện về mùa màng, ước vọng của năm mới. Bà Đặng Múi Mản, người dân tộc Dao, cho biết: “Phong tục ăn Tết cũ này đã có từ ngày xưa rồi, từ bao giờ tôi cũng không biết nữa, chỉ biết năm nào cũng làm. Nào là làm bánh chưng này, thịt gà thịt vịt này, người thì làm nhiều, người thì làm ít để ăn Tết, làm cũng 5-6 hôm thế này. Đến Tết người trẻ thì đi học về, người thì đi làm công ty cũng về, vui lắm, mọi người thì đón chờ, về đến nhà cùng nhau vui vẻ ăn cơm, ăn xong cùng nhau đón năm mới, mong ai cũng khỏe và hạnh phúc.”

Những ngày này, dù đi làm ăn xa, nhưng đồng bào người Dao ai ai cũng đều trở về quê hương đón Tết, ăn bữa cơm ấm cúng bên gia đình, bạn bè, làng xóm. Người Dao quan niệm Tết là sự khởi đầu, mừng cho một năm mới với nhiều may mắn, hạnh phúc và cũng là dịp để con cháu sum họp trở về ăn Tết.

“Người Dao có những nét khá riêng ngày Tết, đó là những phong tục tập quán tương đối rõ nét hiện nay cho dù nhiều nơi đã có sự biến đổi. Nên gìn giữ những phong tục tập quán này, đặc biệt là những người lớn tuổi, hiểu biết phải trao truyền cho muôn đời sau, đó là điều hết sức vô giá. Bởi ngoài thể hiện sự thân tình, đoàn kết thì đó là điều duy trì bản sắc chính thống của người Dao từ đời này sang đời khác. Vậy nên chúng ta cần hết sức duy trì, bảo tồn và phát huy trong tương lai”. - Tiến sĩ Hoàng Văn Páo, Chủ tịch Hội Di sản tỉnh Lạng Sơn, nhà nghiên cứu văn hóa dân gian xứ Lạng cho hay.

Những ngày cuối tháng Chạp, cộng đồng người Dao sống trên đỉnh Mẫu Sơn quên đi giá lạnh, rôm rả câu chuyện bên bếp lửa hồng rực. Gạt đi nỗi vất vả của năm cũ, mọi người động viên nhau cùng cố gắng, mong muốn đón một năm mới mùa màng bội thu, ấm no hơn năm ngoái./.