Pathau mikva saong taong abih gauk! Tủa Chùa lac huyện bhum glaong di tỉnh Điện Biên, dalam nan bangsa Mông hu labaih 70%,. Dalam gilang ilamu meng kan di bangsa, lingiu dom lagu daoh bhap bini, kadeit, khalei, capi cambuai, mikva daok khik hu rilo adat cambat, tanarakun ndung bak ilamu bangsa, yau ye adat thau dar phor di urang Mông Xanh. Vàng Lan – urang vak di rayo sap ndom VN daok di bhum Tây Bắc, hu kadha vak brei thau ka makna di adat ini:

        Adat thau dar phor di bangsa Mông jeng yau urang Mông Xanh di huyện Tủa Chùa, tỉnh Điện Biên lac bruk thau dar phor di urang anek likei ngan saong amaik ame palăng lihik bloh, lac tuk piah ka anek brei mboh hatai thau dar phor amaik ame menek drei tabiak bloh raong pato drei jeng menuac jeng urang. Urang Mông sahneng lac, hadei di tuk amaik ame palăng lihik bloh 9 tal 13 thun, daok di lot deih, tal tuk kan kandah, ngak mbang glaih glar ye bhian mai duah anek bhik, likau  anek bhik payua brei rilo janih, dalam nan hu drei limo, drei pabui piah raong. Tuk ini amaik ame mai ngak srau kadau, ba ruak kik ka anek bhik, ngak ka anek bhik gaok rilo bruk oh siam. Nan ye anek brei caga sa drei pabui binai haong sa drei limo piah ngak adat thau dar phor amaik ame. Ong Vì A Hao, bangsac Mông Xanh, lac sa urang ba abih hatung hatian ka bruk roh duah, hu thau cambaih ka adat camabt di bangsa drei, lac: “Amaik ame lihik livik paje, daok di lot deih, biak glaih glar nan ye amaik ame mai likau pabui, limo piah raong. Urang Mông hu panuac lac:

“Diuk nao paik njam           Diuk mboh ula kaik gauk

Mai khan haong bụt            Bụt hu panuac lac

Lac ame, lac amaik             Mai likau pabui pajaih

Pasang nao duah njuh        Mboh rimaong tano daok la

Mai khan haong bụt            Bụt hu panuac lac

Lac ame, lac amaik             Mai likau limo pajaih”.

            Adat thau dar phor (urang Mông ieu lac Ua Nhù đáng) hu peih ngak 2 mbang. Mbang 1 ieu lac but pabui binai (hlơưr mâuv buô kruôr) peih ngak dalam meteh harei, urang anek sik raih pabui binai piah paling amaik ame. Hadei di nan 1 bilan, bhian di nyu lac harei 14 bilan 10 atau bilan 11 tui saka ia bulan, lac tuk bilan yuak salah bloh, pabui, menuk bak var ro, alak tangei pahe bingi, anek bhik peih bruk ngak adat thau dar phor amaik ame.

          Tui but tui pajaih bo peih ngak dalam 1 harei atau 2 harei 1 melam. Camereip di abih, anek bhik nao pah khèn, pah ginang mai sang, da-a 2 urang yuk khèn joi saong 1 urang thau daoh mai me-in. Hadei di nan yuk khèn tagok, bloh jao pandap ka amaik ame. Ndom ka bruk ngak adat, ong Giàng A Sử, thun ini umo 77 thun daok di xã Mường Báng - huyện Tủa Chùa brei thau: “Hu urang da-a gam gru ieu yang, hu urang meyah daok kanal ye da-a trưởng, phó mBan ndam metai dahlau deih, meyah oh kanal ye meda da-a urang karei mai ngak adat”.

Sang da-a adei sa-ai but pajaih, mikva puk paga mai pataom mbaok. Adat thau dar phor kayua diuk pasang pô sang dang tabiak ngak, nan ye diuk da-a cei cả saong pasang da-a anai cả mai sik raih limo. Hadei di tuk raok amaik ame mai, cei cả, sa urang dalam but pajaih thau adat cambat nao ba jeik alak angaok gác trun. Sang da-a yaok mbang dua urang tame menyum, yaok urang sa takaiy limo alak. Ong Vì A Hao daok brei thau lac: Drei limo tuk payua ka amaik ame brei pak sa talei meng hareik kak tame drei limo, tuk payua brei ndom lac: 

                                                  “Anek   lac anek   lac taco          

                                                    Ba mai sa drei limo takaiy mbong

                                                    Drei limo praong, iku atah       

                                                   Takaiy glaong tal lingik, iku atah tal haluk

                                                   Brei amaik ame, amaik ame njauk:           

                                                   Khik caga anek, daong ka taco

                                                   Khik caga menuk ada, athur raong           

                                                  Khik caga hamu, khik caga puh

                                                  Plaih dom kankjah jhak                             

                                                 Dom hagait oh siam”

             Tuk ieu bloh, amaik ame mai taduan mek limo ye sahanang hatai pajei”.

          Hadei di 2 harei 1 melam, tamat bruk peih ngak adat thau dar phor. Anek taco dalam sang thei jeng mboh chreih chrai bui sambai kayua jia lac, amaik ame hu taduan mek drei limo, drei pabui nao raong di lot deih, saong amaik ame tuk halei jeng khik caga, daong ka anek taco dalam but pajaih.

Tui thun bilan, bruk peih ngak adat thau dar phor tal harei ini jeng daok hu urang Mông Xanh di bhum glaong Tủa Chùa-Điện Biên khik ramik, peih ngak meng rai ini tapa rai deih piah pahadar anek taco brei thau tal dar phor praong glaong di amaik ame saong dom urang nao dahlau./.