Palei di La Gi Bình Thuận daok kathaot, rai diuk di mikva daok rambah, nan ye dom harei tết meng kan, bhap bani biak iek prong. Ba tui ralo adat cambat tanarakun di bhum taneh Quảng, tết ngan haong mikva nan lac kadha bui sambai di bruk jan van. Jan van ramik veik sang danaok, jan van ngak har ngak mứt, rilo, khan ao dép takhaok baharu, blaoh lac tapah phui kamo, rao sang danaok bàn kik… sang halei jeng yau nan! Kathaot yau habar jeng hu dom mbaik pei nung, gaok ribung kho, hasit củ kiệu, khan ao bahrau brei anek bhik ka nyu bui saong abih di nyu nan lac oh van hu adat paling yang palei.

Paling kalan, paling but pajaih ye labik halei jeng hu, min paling palei, likau ka sa thun bahrau puk palei sron mbon, thei jeng khang tangin kajap takai, angin siam, hajan laghaih… oh lac labik halei jeng hu. Oh thei pagul thei saong yaom lac jan van, kan kandah hagait, yaok baoh sang ngan haong hatai thành kính, jeng buh tabiak takik jien atau pandap panda piah rik daong ka palei ngak yang. Bruk paling yang palei hu peih ngak dalam harei page mesup 25 tết. Labik peih ngak, meng kan lac hội trường palei, blaoh lac hội trường puk saong urak ini lac hội trường khu phố. Dang tabiak kuhria bruk paling nan lac urang taha, hu angan je, pambuak haong khu phố. Jien kayua bhap bani rik tame hu jao ka ban tổ chức blei pandap paling, nhang đèn… daok veik blei pandap panda … piah duh ka bhap bani hadei di tuk paling yang. Ndom pang prong yau nan, min biak di nyu mikva dalam palei rik pataom hu rilo abih lac dom triệu min.

4 tuk page 25 tết, tuk mehit sap gar palei yava tagok, mikva dalam palei thei jeng angui cuk khan ao siam ba gauk mai hội trường hu mbaok paling yang. Bàn thờ hu caik di labik prong glaong di abih, angaok hu nhang menyek bingu la baoh kayau. Tam salao paling yang hu akaok pabui, xôi ndiuk, rilo alak.   

   Urang dang tabiak paling yang cuk khan ao atah peih ngak adat kakuh likau langik tasik taneh riya, po yang po mebhang, likau brei ka bhap bani dalam palei hu sa thun bahrau siam mekre,( ngak padai hu padai ngak tangeiy: Viết lại cho đúng câu này Sĩ oiiiiiii), anek bhik hu nao bac megru tal labik tal dhua… Bruk paling yang palei hu peih ngak dalam trang nghiêm saong mikva thei thei jeng iek prong.

Hadei di tuk paling yang bloh,manuac urang pataom gauk veik menyum haong gauk sa cavan alak, tadhau ayuh ka gauk dom panauc siam mekre. Sa van pataom mbaok bhap bani puac thun njauk tame tukvak aia harei bahrau tamuh yaom lac biak mbuan mbiah min jeng mboh  nồng ấm.

Palei pak ini daok hu adat mbang tết dã ngoại. Harei 4 bingun, 5 bingun tết, taha meda, likei kumei jak gauk tabiak kraong Dinh mbang tết. Ralo urang atah palei nao ngak mbang di labik karei jeng duah mai palei pataom mbaok akaok thun. Thei hu hagait ba nan. Dalam kreh baoh kraong aia kaoh, nao duah sa labik biak halui piah lang khan, parang pandap mbang menyum.

      Urang kamei ye patuk apui, ngak menuk, ngak ada, daok urang likei trun kraong cap ikan, mek bao.Jaik sa tuk hadei, tuk menuk hu tuk blaoh, ikan jeng hu am tathak. Tết kreh kraong hu parang tabiak rilo pandap, món ikan aia taba am tuk halei jeng abih dahlau.

   Lai tame dalam van tiệc nan lac dom dalikan dalam raidiuk yaok harei. Kadha bui sambai di palei thun blaoh hu tal 4 adei pakacah tame đại học, hu ralo sinh viên bac tamat bloh duah hu bruk ngak siam, hu urang mek hu bằng thạc sĩ… Bruk puac thun bei kayau pablei hu yaom, sang halei jeng hu hasit jien piah mbang tết.

       Blaoh urang ini góp ý ka urang diah, bruk ngak mbang, bruk pato anek bhik, bruk ngak njauk tui adat hukum, khik ramik adat meng kan mai di palei… Yau nan min, taphia dom kadha bui sambai, jeng daok kandong veik rilo bruk duh hatai, min dom harei tết thei jeng khin van nao piah pamong tal sa thun bahrau siam mekre jang./.

 Tục  Cúng làng  ở  La Gi.

       Làng ở La Gi Bình Thuận  còn nghèo, cuộc sống người dân  còn vất vả, nên mấy ngày tết cổ truyền, dân làng hết sức quý. Mang theo nhiều tập tục miền quê xứ Quảng, tết đối với bà con là niềm vui của sự  bận rộn. Bận rộn sửa soạn nhà cửa, bận rộn bánh mứt, thịt thà,  quần áo giày dép, cả đến  giặt giũ, lau chùi bàn ghế… Nhà nào cũng vậy! Nghèo khó mấy cũng phải có vài đòn bánh tét, nồi măng khô hầm, ít củ kiệu, bộ quần áo mới cho con cái nó vui, và đặc biệt không được quên tục cúng làng.

       Cúng đình, cúng tộc thì nơi nào cũng có, nhưng cúng làng, cầu cho năm mới làng quê bình yên, mọi người sức khỏe, mưa thuận, gió hòa… không phải nơi nào cũng có. Chẳng ai hẹn ai và dù bận rộn, khó khăn gì, từng gia đình với lòng thành kính,  đều dành dụm chút ít tiền hoặc lễ vật để đóng góp cúng làng. Việc cúng làng được tổ chức  vào rạng sáng 25 tết. Địa điểm, xưa là hội trường làng, rồi hội trường thôn và nay là hội trường khu phố. Đứng ra lo việc cúng là người có tuổi, có uy tín, kết hợp cùng khu phố. Tiền  do dân làng đóng góp được chuyển cho ban tổ chức sắm lễ vật, nhang đèn… số còn lại mua thực phẩm… để phục vụ dân làng sau lễ cúng. Nói nghe to tát vậy, chứ thực ra cả làng đóng góp cao lắm vài triệu bạc là cùng.
       4 giờ sáng 25 tết, khi nghe tiếng trống làng tùng tùng vang vọng, dân làng ai nấy áo quần tề chỉnh kéo về hội trường dự lễ cúng. Bàn thờ được đặt nơi trang nghiêm nhất, trên có nhang đèn hoa quả. Mâm cúng có đầu heo, xôi chè, thịt rượu.    

      Người chủ lễ trong trang phục áo dài khăn đóng thực hiện nghi thức bái tạ trời đất, thần linh, cầu xin cho dân làng năm mới mọi sự tốt lành, mùa màng bội thu, con cái học hành tiến bộ… Lễ cúng làng diễn ra trang nghiêm trong sự thành kính của dân làng.

      Sau lễ cúng mọi người tụ tập vui với nhau chén rượu, cùng chúc cho nhau những lời tốt đẹp nhất. Một buổi họp mặt dân làng cuối năm đúng vào thời khắc rạng đông tuy hết sức đơn sơ nhưng vô cùng nồng ấm.

      Làng ở đây  còn có lệ ăn tết dã ngoại. Khoảng mồng 4 mồng 5 tết, trẻ già, trai gái đủ cả, rủ nhau ra sông Dinh ăn tết muộn. Nhiều người xa quê đi sinh sống nơi khác cũng tìm về với làng dự họp mặt đầu năm. Ai có gì mang đi thứ đó. Giữa lòng sông cạn, tìm một chỗ thật mát trải bạt, bày tiệc.

Phụ nữ nhóm lửa, làm gà, làm vịt, cánh đàn ông xuống sông giăng lưới bắt cá, bắt ốc. Sau chừng non tiếng, lửa đã lên, gà đã luộc, cá đã nướng. Tết giữa sông được bày ra khá thịnh soạn, món cá đồng nướng bao giờ cũng đắt hàng.

       Xen trong bữa tiệc là những câu chuyện rất đời thường. Chuyện vui về làng năm rồi có những 4 em thi đỗ đại học, có nhiều sinh viên ra trường tìm được việc làm tốt, có người nhận bằng thạc sĩ… Chuyện cuối năm khoai mì được giá, nhà nào cũng có chút dư chi phí cho tết nhất.

Rồi người này góp ý người kia, việc làm ăn, việc giáo dục con cái, việc chấp hành pháp luật, giữ gìn truyền thống của làng… Tất nhiên bên những chuyện vui vẫn còn đọng lắm nỗi buồn, nhưng tết nhất ai cũng cố quên đi để hướng đến một năm mới tốt lành hơn./.

 NGÔ VĂN TUẤN(Báo Bình Thuận)