Adat mbang ahar troi, ahar chay di urang Yun
Thứ hai, 00:00, 21/04/2014

Kadha : TET HAREI 3 BINGUN BILAN 3 SAONG ADAT MBANG AHAR TROI AHAR CHAY DI URANG YUN.

Tiết Thượng Tỵ harei 3 bingun bilan Ba (harei ula naih akaok  xuân), urang Việt Nam drei hu adat mbang tet “Hàn thực” (tui sap Hán Việt hu makna lac mbang li-an),  bhapbini  bhian ieu lac tet 3 bingun bilan 3 atau tet “ ahar troi, ahar chay”. Dalam kadha “dom bangsa adei sa-ai” harei ini, kol dahlak likau khan brei mikva saong taong abih gauk thau ka Tet ini :

 

Asal di nyu, meda maong ini lac sa adat cambat ngak hamu taneh mengkan di Trung Hoa cổ đại, hu pablak tame ilimo bhap bini Biet Nam. Tui adat cambat tanarakun mengkan di urang Biet, bilan xuan mek harei 3 bingun bilan 3 ngak harei paling yang, brei mboh bruk salih langik tasik yaok thun meng bilan xuan tapa bilan hạ. Yau nan ye, ini daok lac sa harei roya, sa harei mein bui sambai, taom mbaok gauk dahlau si urang Biet lpalao dom harei mein bui sambai di bilan xuan.

Pandap mbang li-an bo urang Biet bhian mbang dalam tet 3 bingun bilan 3 nan lac “ahar troi” saong “ahar chay”. Ahar troi nan lac baoh ahar gul, vil, sambo mbong, sit yau athar mbi haluk. Ahar hu ngak meng tapung brah hu tai saradang likhun atau mật phên kaoh pak meta yau asar baoh dalim. Urang mbeik ahar blaoh buh tame gaok ia daok riak jru. Riak tal tuk ahar ndong tagok meng srong tabiak buh tame mrieng saong prai athar lange tagok. Tuk mbang ahar mboh nyu yamen di saradang/mat, mboh nyu pahe di athar lange saong dẻo bingi di tapung ndiuk lai tame gauk. Bhapbini maong baoh ahar gul vil nan yau brei thau ka langik (lac duong), tai dalam pak meta yau brei thau ka taneh (lac am). Langik vil val taneh, am duong lai tame gauk. Mukkei drei sahaneng lac nan bruk giao hoa di lingik tasik, di dom janih hu mbaok dalam lingik tasik saong anek menuac, nan jeng lac tuk abih janih dalam lingik tasik menek mebaok, kayau patau siam hijao…Daok hu sa dalikan karei ka makna di ahar troi, ahar chay. Nan lac bruk pagap tui dalikan sa rituh baoh sa rituh anek di dalikan Lạc Long Quân saong Âu Cơ. Adat cambat tanarakun ini hu ngak veik di rija Đền Hùng (10/3 sa ka ia bilan) saong harei hội đền Hát Môn (5.3 saka ia bilan) – Đền thờ dua amuk Trưng. Dalam harei ini, bhapbini dalam palei ngak sa salao hu 100 baoh ahar troi piah paling yang, hadei di tuk cuh gilau blaoh urang meng parabha ahar jeng 2 binah : 50 baoh caik angaok bè sen palao trun kraong, 50 baoh raok ba tagok tabung ceik. Nan jeng lac bieu tuong di bruk neh rabha “Cha Rồng Mẹ Tiên”saong 50 urang anek tui amaik tagok ceik, 50 urang thiah tui ame trun tasik. Adat cambat tanarakun ini oh lac ndung bak adat saoh bo daok hu makna pahadar anek taco urang Biet tuk halei jeng hadar tal halau gha, brei thau bruk jum pataom dom bangsa di taneh ia Biet Nam. Hadei di tuk ngak adat saong palao ahar, abih gauk hu brei blak tame meblah mek ahar piah mek patuah.

                                              banh.jpg

Langiu di ahar troi daok hu ahar chay atau ahar dùng/ahar mat yau angan bhian ieu di dom puk palei bhum taneh Tổ (Vĩnh Phúc,Phú Thọ). Ahar ini nyu vil lipih, jeng hu ngak meng tapung ndiuk, karei di labik tai di nyu hu ngak meng ratak aih kuh ngak hacih kanduh, riak tathak bloh capat klik. Tuk mbang urang oh caik tame mian bo dak tame panhin, yaok baoh panhin hu 3 baoh ahar blaoh tuh ia saradang atau tapung sán day lai mbrang, proi tagok mbaok panhin hasit ratak aih kuh tathak atau lange. Urang ndom lac 3 baoh ahar yau brei mboh ka ia bilan, ia harei, baoh taneh, ratak saong lange lac dom baoh patuk praong sit…taong abih dom janih nan nyu srau tame gauk dalam pandap mbang. Min, nan lac kadha langyah cau ky saong ly thuyet di urang ban sit, daok di palei pala ye ahar mat, ahan dùng ngak biak mbuan jang : tapung ndiuk lai ia li-an capat jeng baoh ahar vil lipih mbiah dalam plak tangin; oh cang hu tai ahar; lai mat ( tabau) saong ia riak jru mbiah jangaih ye palao ahar tame; ahar tathak caik tabiak panhin atau mian, tuh ia mat ka dauk mbaok ahar, meda proi linge atau mbang yau nan jeng mboh biak bingi. Ahar ini mbang mboh yamen di mat gam saong dẻo di ndiuk pahe ngak ka urang mbang bloh kan si var hu. Bhian lac sa kaya mbang bo dom uranaih biak takre dalam dom thun bilan mengkan, tok hu mboh yamen di keo di saradang dalam sa thun dua klau mbang tet, tiec.

                                                  banh chay.jpg

Ahar troi saong ahar chay lac dua janih ahar mbau pahe biak karei di Biet Nam, min mbuan si ngak, tok maong atau puac tapa sa mbang lac thau ngak. Yau nan ye ahar troi saong ahar chay jeng daok hu bhapbini khik ramik meng rai ini tapa rai deih, bhum ini bhum deih. Ini lac sa dalam dom ilimo gheih mekre di urang Biet, oh ta-eng hagait ka bruk mbang menyum. Yau thi sĩ Hồ Xuân Hương hu vak dom kadha ariya ndom biak gheih biak danei angan – ariya Ahar palao ia :

Rup adei gam patih gam gul vil

Tajuh ndong klau karam saong taneh ia

Taik tahak kayua rilo urang mbeik capat

Bo adei daok khik hu hatai jangaih

Thúy Linh

Tags:

Viết bình luận

TIN CÙNG CHUYÊN MỤC

Video

ĐƯỢM TÌNH DUYÊN QUÊ
KADHA DAOH: NGÀY VỀ KATÊ
13/10/2023
KADHA DAOH " LANG CHAM ON BAC"
10/08/2023
ROYA YEU THUONG
17/03/2023
KADHA DAOH “DHAR  PHOL AMAIK”

KADHA DAOH “DHAR PHOL AMAIK”

CHAM.VOV.VN - Kadha daoh “Dhar phol amaik” kayua Aruah rapaneh Đàng Năng Quạ paneh tabiak, tui sap daoh di Thập Ariya hu ngak brei druat druai baoh hatai rilo menuac saong thaot binguk amaik rambap rambeip, tuk pasang plang lahik, sa drei raong anek praong jeng menuac jeng urang.

20/10/2024

URANG PANG DANAK DAK (THÍNH GIẢ VỚI CHƯƠNG TRÌNH)