Ba-ar bản – pandap ndung bak “ suan” bangsa

          Ba-ar bản lac sa pandap hu ngak meng tangin, tabiak mbaok saong kak kajap meng livik rai saong raidiuk di bhapbini dom bangsa tỉnh Cao Bằng. Ba ar  bản duh ka raidiuk tâm linh di bhapbini dom bangsa, bhian hu pandar di dom harei ngak adat, abih di nyu nan lac harei tết yaok thun.

Ba ar bản hu sambo kanyik nhạt, kajap saong pahe mùi ceik glai. Ba ar ini kayua plak tangin di bhapbini ngak tabiak saong hu khik ramik meng rai ini tapa rai thiah ye sa bruk mengkan di bangsa. Meda lac kayua bruk gheih mekre nan bo bhapbini biak takre. Saai Hứa Văn Hội, daok di palei Lũng Quang, ban sit Thông Nông (Thông Nông) – sa palei hu ilamu ngak ba ar bản meng dom rai ini mai brei thau : langiu bruk pandar piah cakak ba ar jien, ameh hương, ba ar bản daok pandar piah tauk bàn thời, trang trí dalam sang, pandar piah vak akhar Nho, akhar Hán, kayua ba ar kajap saong thấm mực, akhar vak angaok ba ar bản oh lihik.

       Ba ar bản hu ngak meng dom pandap hu dalam palei. Pandap piah ngak jeng ba ar bản lac phun vỏ dưỡng (tui sap ieu di puk palei lac phun mạy Sla), bhian tamuh eng di angaon mbon, ceik glaong. Phun mbuan si paok kanduh di abih lac bilan 3 saong bilan 7. Phun vỏ dưỡng hu paok mek kanduh, kanduh ini hu paok klaak kanduh jhuk sa mbang tra, ini lac công đoạn abih rilo pren saong rilo tukvak, njauk ngak biak tỉ mỉ, kayua paok hu kanduh jhuk hacih lac ba ar ngak meng patih kaok saong chất lượng. Kanduh hu paok blaoh ba nao tram haong cun dalam 12 tuk. Hadei di tuk tram cun, kanduh ini hu rao meng ia blaoh tuk dalam jaik 3 tuk. Hadei di nan ba nao rao, tram ia dua harei bloh ba nao rao veik saong jhanh ka bram kanduh.

           Công đoạn puac lac ba kanduh hu jhanh bram trun bể vak ka nyuu samu meda hu sa janih ia sambo màu kanhik nhạt, ma-mbeik, dalam tuk vak srau haong hasit talei trơn hu paok meng phun dây trơn mek di angaok glai piah ngak ka ba ar tuk ba tame khuôn oh gam. Hadei nan ba khuôn trun lắc đều saong mek tagok piah ia pruh đều angaok khuôn, ngak jeng ba ar pasah, ba ar ini meda hu ép ia saong prai tagok 2 mbaok ging apui sit sit ginup pandiak jaik 1 tuk ba ar nyu thu, puac di abih lac hu ba ar bản hu sambo màu kanhik nhạt,  lipih gap saong kajap. 

         Oh yau ba ar công nghiệp, ba ar bản caik hu suai lavik, meyah khik siam ba ar bản meda caik hu dom pluh thun. Kayua yau nan ye, bhapbini bangsa biak takre saong nyu lagaih ka dom adat cambat mengkan di bangsa. Nan ye ba ar bản daok ndung bak bruk tôn nghiêm dalam dom adat cambat di bhapbini bangsa. Dalam dom harei darak di dom puk palei dalam tỉnh jaik si tết, ba ar bản di bhapbini dom bangsa hu ba tabiak pablei biak rilo saong jeng lac sa dalam dom pandap hu bhapbini blei rilo di abih piah kuhria caga ka dom harei Tết mengkan di bansga.

      Ba ar pablei tabiak darah pasal oh ka rilo, kayua urang ngak ba ar bản urak ini daok takik saong bruk ngak ba ar bản jeng oh ka hu sangka khik ramik saong patagok, nan ye mbuan si lahik nao. Tapa tangi sua thau lac, yaom pablei, sa thếp ba ar bản meng 10 - 15 blah  yaom 20 - 30 rabau đồng. Sa mẻ ba ar bản abih jaik 30 - 40 kg nguyên liệu, tuk ngak tabiak meda hu jaik 800 blah ba ar bản. Yau nan, dalam tuk daok saoh, mikva ngak ba ar bản piah pablei di dom harei Tết, lễ; yaok thun jeng mek tame hu 30 - 40 triệu đồng.

          Mboh hu yaom glaong di palei ngak mengkan saong caong khin khik bruk ngak mengkan di bhapbini bangsa, tukvak tapa, karja hu daong 70 triệu đồng ka 7 sang di palei Lũng Quang, ban sit Thông Nông ngak ba ar bản ye : padang ngak ging tauk thu, ging am vật liệu, bể múc jeng ba ar. Ini lac sa danakdak biak siam ka bhapbini di palei, pachreih ba mikva ngak ba ar bản, meng di nan patagok khang kajap, khik bruk ngak mengkan di puk palei.

     Bruk ngak ba ar oh ka patagok hu rilo yau dom bruk ngak mengkan karei, min nyu daok hu mbaok saong brei mboh yaom ilimo di drei dalam raidiuk bhapbini dom bangsa dalam tỉnh. Ba ar bản hu tame dalam tâm linh saong nyu jeng sa talei kak pagam menuac daok diuk haong urang metai saong yau ye panuac kakei kol drei tuk halei jeng hadar tal ông muk ông kei, hadar tal halau gha./.

Thúy Linh