Hu peih ngak dalam tukvak meng thun 2010 tal thun 2015, miat tal urak ini, kalup kapul dahlau di tuk tok diuk tok pasang daok ba mai rilo siam mekre dalam bruk patrun tok diuk tok pasang tuk umo daok sit, tok gauk dalam but pajaih ralo darah di tỉnh Đak Lak. Jeng meng nan, bruk iek glang prein yawa urang ndih tapui di bhap bini dalam puk palei, abih di nyu nan lac dam dara hu paglaong jang. Amuk Phạm Thị Tuyết Nhung, Phó Chi Cục Dân số Kế hoạch hóa Gia đình tỉnh Đak Lak brei thau:
“ Akaok sahaneng di adei sa-ai abih di nyu lac dom adei saai kumei umo ndih tapui anek jeng yau dom baoh sang hu anek umo dam dara jeng hu paglaong. Dom adei umo dam dara jeng thau hu hukum lakhah caga saong baoh sang, bruk tok diuk tok pasang tuk umo daok sit, tok sa darah saong gauk hu patrun. Dalam 6 bilan akaok thun ini, tui kuhria oh ka ginup abih, bahrau hu 2 diuk sang tok gauk sa darak. Hu 34 dalam 1503 diuk psang tok gauk tuk umo daok sit. Tok diuk tok pasang tuk umo daok sit mboh takik, tok sa darak jaik gauk jeng hu takik.”
Oh lac pathau khan ka hukum lakhah caga, bruk kan kandah di lakhah tuk umo daok sit, likhah sa darah jaik gauk, dom kadha yau tình dục an toàn, caga metian, dom janih ruak njom mbak tapa jalan tinh duc, HIV /AIDS, ayut likei kumei, meyut meyau, bruk daok dang diukrai dalam baoh sang, ame, amaik…dom kalup kapul hu jeng labik daong ka dom dam dara paglaong jalan sahaneng ka prein yawa urang ndih tapui dahlau di tuk likhah.
Sa-ai Lương Hoàng Kim Chi, urang di Kalup kapul dahlau di tuk tok diuk tok pasang palei 1, xã Hòa Tiến lac:
“Hu tame kalup kapul ini adei mboh dom hagait daok kurang dahlau diah ye hu kalup kapul tacei pato ka drei biak rilo piah caga dahlau di tuk lakhah, yau ye: iek ruak dahlau tuk lakhah, umo thun brei likhah, dom jalan caga metian, tuk hu metian brei dut iek prein yawa yaok bilan, urak ini hu iek ruak dahlau anek kuman piah dut iek ruak ka uranaih tuk birau ndih tapui.”
Daok sa-ai Trần Thị Phương Loan, urang pambuak bruk ngak saong Kalup kapul dahlau lakhah di phường Tân Tiến, ban sit Buôn Ma Thuột, tinh Dak Lak brei thau, dom urang di kalup kapul camereip melau melit, urak ini ndem tabiak abih dom hagait sahaneng, paglaong akok sahaneng jang tuk mai nyaom ginum. Camereip hu 30 urang tame kalup, tal urak ini tagok tal 50 urang.
“Dahlau diah ngak bruk kalup, jaik abih dom dam dara biak gandi gandang, melau, oh ndem meyai hagait. Min mbiah tal ini, dom urang dalam kalup kapul yau dam dara mboh khang hatai jang thau tangi sua dom hagiat kan kandah dalam raidiuk. Tuk hu hagait kan kandah brei langyah, yau bruk anit ranam gauk di dam dara jeng yau dom kan kandah dalam raidiuk, ayut sahabat.”
Jalan ngak bruk di dom urang jakar atau urang pambuak bruk dân số nan lac: nao tal yaok baoh sang, ndem meyai, jak ba piah urang hu thau, meng nan salih birau jalan sahaneng jeng yau bruk ngak. Muk Phạm Thị Tuyết Nhung khan ka bruk ngak dan so bui sambai di drei yau ini:
“ Hu urang daok di Ma Đ’rắc tuk dahlak hu taom gaok khan ka bruk kanjah jhak di likhah caga tuk umo daok sit, jeng yau bruk tok gauk sa darah ye urang hu thau blaoh oh lakhah tra. 4 thun hadei urang lakhah saong urang karei. Saong nan lac bruk ngak hu di danak dak. Tuk drei nao taom langyah meng bruk jaik lakhah oh jeng lakhah tra, saong iek gauk yau ayut sahabat. 4 thun hadei urang lakhah saong urak ini hu siam mekre. Urang bangsa Mông. Nan jeng lac adei sa-ai samuk sakok.”
Yaom lac jien buh brei ka bruk ngak biak takik, labaih 60 triệu sa bruk ngak dalam sa thun, hu dom var sinh hoạt pathau khan tok taduan hu 90 ribau đồng sa var meyai, min meng hatung hatai kham merat paglaong prein yawa ka bhap bini, paglaong jalan sahaneng ka dom dam dara, patagok bruk dân số, dom urang nan jeng daok pambuak bruk ngak di kalup kapul ini./.
Viết bình luận