Tuk angin bilan la ar Đông Bắc tuh mai bhum glaong Bắc Kạn, nan jeng lac tuk mikva pak ini yam tame bilan cam quýt. Dom baoh quýt kanhik that, tathak hu bhapbini pak ini parang tabiak pablei, pachreih hu tuai damuai mai Bắc Kạn di tukvak ini .

Bhum quýt Quang Thuận dane angan daok atah di ban sit Bắc Kạn labaih pluh mbaik jalan. Dom harei ini, patui jalan 257, rilo urang pablei salih tuh mai blei quýt. Urang dak quýt tame yaok thùng xốp, ba tagok ô tô, ridaih patuh blaoh ba nao dom tỉnh jaik taphia.  Saai Trịnh Quang Thành, sa urang pablei salih di tỉnh Thái Nguyên brei thau: Quýt Bắc Kạn lac pandap đặc trưng di puk palei, baoh praong, kanduh lipih, rilo ia, yamen bingi, abih di nyu nan lac quýt hu pala meng alamu di bhapbini bangsa takik, oh pruh jru kích thích, khik caga yau nan ye hu urang blei biak takre, saai Anh Thành khan lac :  "Thun halei tal bilan ye drei nao blei labaih 3 bilan di angaok ini, yaok harei 1 tal 2 mbang. Bhapbini pak Thái Nguyên biak takre quyt ini, kol dahlak tok pablei hu quyt ini, kayua thau ini lac quyt Bắc Kạn. Yaok mbang meng 1 tal 2 tạ, meyah harei halei hu rilo tuai blei, dahlak nao hu dua mbang. Yau harei ini, nao meng 5 tuk pagaiy,  sa mbang mai tal darak tuk 10 tuk, urak ini lac mbang dua, drei ba mai gam jao gam pablei lẻ.

Lingiu bruk pablei ka urang pablei salih, urang nong Bac Kan daok pajeng quyt nao pablei le di dom darak dalam tinh. Meng pagaiy tal bair harei, di grauk dom canah jalan, halei halei jeng mboh mikva pajeng quyt tabiak darak. Meng dom labik pala, mikva urang nong patui gauk pajeng quyt nao labik pataom, bruk bui sambai mboh cambaih angaok mbaok, kayua thun ini quyt hu biak rilo baoh. Saai Ma Văn Cương, palei Nà Thoi, xã Quang Thuận, huyện Bạch Thông brei thau:  “Tal bilan quýt mikva biak chreih chrai, hadah mbaok kayua puk palei di drei hu phun kruac, quyt daong raidiuk, tui kuhria,  dalam palei Nà Thoi hu jien mek tame labaih 20 triệu đồng/ sa urang/ sa thun, sang dahlak jeng yau nan. Mikva bhapbini jeng ginup meda jang, kayua langiu ngak nong, raong glang ye bruk praong jeng lac phun kruac, quýt ”.

Bạch Thông lac huyện pala rilo quýt abih di tỉnh Bắc Kạn, rilo meng pataom tame di xã Quang Thuận, hu taneh pala quýt labaih 400 héc ta, meblah labaih 40% taneh pala quýt dalam tỉnh. Pak ini, quýt hu pabam pajaih piah ba nao pala di dom puk palei karei. Ông Cao Xuân Lãng, akaok kapul urang nong xã Quang Thuận brei thau : tui kuhria thun ini, sản lượng quýt di xã Quang Thuận hu jaik 3.000 tấn, yaom kinh te hu 32 tỷ đồng.. Ông Cao Xuân Lãng ndom lac :  “Thun 2014, hu salih rilo, abih di nyu nan lac di dom sang thau salih akaok sahaneng salih mo hinh ka phun mbang baoh duk saong dom puk palei karei dalam tỉnh. Urang ndom lac, kruac, quyt lac phun patruh eik patrun kan kathaot. Urak ini 95% sang hu bein phun mbang baoh, kuhria rah tapa yaok sang hu 1,2 ha pala quyt. Hu sang mek tame hu meng 5 tal 600 triệu đồng, tui nan yaok urang mek tame hu 21 triệu đồng, glaong jang dut  saong thun 2013”.

Dom thun tapa, phun quýt hu daong ka yaok ratuh sang urang nong di tỉnh Bắc Kạn patruh kan kathaot saong yam tagok ngak meda. Ông Đặng Văn Sơn, Phó akaok Sở ngak nong saong patagok palei pala tỉnh Bắc Kạn brei thau: tỉnh Bắc Kạn ba alamu công nghệ tame pala drak, pabam pajaih, ngak ka taneh pala quýt dalam tỉnh Bắc Kạn tagok 200 mbang tok dalam 10 thun tapa. “Ngan saong phun kruac, quyt di Bắc Kạn, bruk khik angan lac njauk khik ramik phun pajaih, lac phun dang akaok hu brei angan, piah pabam pajaih saong hu tacei pato alamu pala drak, khik caga catang angan, ngak habal piah khik ramik hu so luong saong chat luong; Urak ini, taneh pala hu labaih 1 rabau 500 hecta, min jaik 1 rabau hecta daok paik baoh, nang suat labaih 10 tấn/1ha, jien mek tame jaik 300 triệu đồng, ini lac yaom jien mek tame glaong nan ye bhapbini biak chreih”.

Urak ini, phun kruac, quyt jeng phun pla chủ lực dalam danakdak Quy hoạch phun pala praong dalam bruk ngak nong tỉnh Bắc Kạn tukvak 2008 - 2015, taphia nan, pabam pajaih saong tacei pato ilamu meng mô hình ngak iek dahlau tal pala pambak praong. Ini lac jalan nao sanya ba mai kein laba siam lagaih, daong ka bhapbini di bhum glaong dak harei dak tani tanat raidiuk, patruh kan kathaot saong ngak meda./.

Thúy Linh