Di bhum glaong, yaom lac hu cơ giới hóa  tal halei jeng oh salih hu thaot binguk “anek kubao nao dahlau, gai li-ua tui hadei”. Kayua yau nan ye, pandap panda hu yaom saong pambuak pagam haong mikva rilo di abih jeng lac gai li-ua haluak, hu ngak meng palak tangin dom dom urang thợ đúc gai li-ua saong dom urang nan jeng lac dom urang nong bhum glaong.

Di huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai, taneh riya tambok glaong, mblang mbaok taneh sit, bruk ba mac li-ua salih ka pren manuac nan lac bruk oh jeng, nan ye anek kubao jeng daok lac akaok bruk ngak nong saong gai li-ua meng kan jeng lac pandap ngak nong hu yaom glaong pambuak pagam haong rai diuk saong bruk ngak mbang pala drak di bhap bani labik ini. Jeng kayua yau nan ye, bruk đúc gai li-ua jeng hu khik ramik saong patagok.

Mai rivang sang sa-ai Vàng Văn Tám, daok di palei Na Hối Tày, xã Na Hối, huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai. Mong sa-ai ngak nong umo 43 thun, rup bak aia huak, daok tapen ghing pui, tapen bễ, daok mbeik yaok góc cạnh di gai li-ua meng thau lac piah ngak tabiak sa mbaik gai li-ua ka bhap bani jeng glaih glar biak rilo. Dalam tuk ndom meyai nao mai, sa-ai Tám brei thau: tal urak ini, sa-ai hu labaih 30 thun ngak bruk ini, saong sa kadha biak bui sambai nan lac meng nan tal ini oh ka tuk halei ghing sang sa-ai padam apui kayua bruk pandar gai li-ua di bhap bani labik ini jeng daok rilo. Sa-ai khan lac, piah ngak tabiak sa mbaik gai li-ua siam, urang ngak brei tari taring, tỉ mỉ tal yaok chi tiết saong brei hu nguyên liệu siam: Piah ngak hu gai li-ua, caong hu ralo janih: “Gang”, haluk lan, haluk bhong, dhang, bồ hóng… “gang” piah am cuh ka nyu ralai ngak jeng gai li-ua, haluk lan piah ngak khuôn, bồ hóng piah pah tagok mbaok khuôn caik ka nyu klah pagam…

Gai li-ua hu đúc meng hợp kim gang, am cuh ka nyu ralai, tuk tame khuôn caik ka nyu la-ar, mek tabiak sah mbeik jeng gai li-ua. Taong abih dom nguyên liệu yau: gang, haluk lan, haluk bhong, dhang sang sa-ai Tám njauk nao blei atau salih tui jalan gai li-ua klaak mek gai li-ua bahrau. Tuk tuai mai blei gai li-ua ye bhian ba tui sa mbaik gai li-ua klak piah salih atau buh hasit jien piah mek gai bahrau hu lap jang, meyah thei oh ba gai klak mai ye njauk blei sit jang hasit.

Ghing rèn sang sa-ai Tám oh lac tok ngak gaih li-ua saoh bo daok ngak gam to, dhaong, jaleing saong daong mikva pasiam veik dom janih dhaong jah apuh, jaleing mbaih mboh, oh daok haluak… Ghing rèn yaom lac sit min jeng rik daong patagok jien mek tame ka sang sa-ai. Yaok mbang nyaom darak sa-ai pablei hu jaik 30 mbaik, yaok mbaik yaom 100 ribau đồng, sa yaom jien jeng ginup piah ka sang sa-ai cai pandar saong raong dua urang anek nao bac đại học.

Yau nan min, bruk đúc gai li-ua jeng hu “quy luật” karei di nyu, oh njauk lac bilan halei jeng ngak, bo yaok thun bhian ngak meng 5 tal 6 bilan. Kayua habar yaui nan, kayua lac tuk nan meng tame tuk daok saoh, mikva pataom iek veik dom pandap ngak nong klak, nao darak palih ruah, salih công cụ pala drak, nan ye dom ghing đúc gai li-ua, thah to, dhaong, jaleing meng hu bhong apui. Di darak, sa-ai Tám pablei sa mbaik gai li-ua bahrau yaom 100 ribau đồng, meyah urang blei hu ba sa baoh klak mai salih ye njauk bayar  80 ribau, yau nan nyu lap jang 20 ribau.

Sang sa-ai Sùng Thị Sở, daok di xã Hoàng Thu Phố, yaok dua thun mai salih gai li-ua sa mbang, kayua sang sa-ai ngak apuh angaok mbon tambok. Daok pak bhum glaong yau khaol dahlak tok pandar hu sa janih gai li-ua ini min, mbaik gai li-ua sit, haluak saong kajap, mbuan li-ua tame hốc patau, gha kayau.

Bruk gheih mekre di dom mblang hamu takai kanyan oh lac tok hu ngak jeng meng palak tangin naih gheih di urang nong bhum glaong, bo pak nan daok hu bruk rik daong oh sit di dom mbaik gai li-ua. Sa pandap pambuak pagam haong urang nong bhum ceik. Yaom lac xã hội hu cak rok patagok tal halei ye thaot binguk saong mbaik gai dalah li-ua jeng daok hu labik dang dalam rai diuk di bhap bani bhum glaong./.