Iek ruak katal – bruk pacang caga

Katal lac bruk pacang caga di rup pabhap, nyu brei ka drei thau lac hu sa janih jhak halei nan njom tame.  

Di sa labik halei nan angaok kalik mboh kan daok, oh caik ka drei daok kandang hu, njauk ba kakau tangin tame girao. Nan lac katal.

Makna ngak brei katal barau hu duah mboh di thun 2001. Janih ba tal katal lac sa hóa chất angan lac histamin, hu dalam dưỡng bào ala kalik. Nyu pambuak pagam saong akaok talei thần kinh di dom thụ quan đặc biệt. Tuk viêm atau dị ứng, dưỡng bào nyu tabiak chip histamin, ngak brei katal saong ngak ka labik kalik taphia nan bhong tagok. Cảm giác ini ba tagok não saong não tuk nan pacang caga meng bruk tabiak lệnh ka tangin girao atau sah  tame labik daok katal. Min, girao lac sa phản ứng tự nhiên meda ngak brei abih katal min oh njauk lac tuk halei jeng hu siam. Girao meda ngak tabiak dom laka barau yau  nhiễm trùng, tuk nan meda lac oh siam bo daok jhak jang.  

Tok sa bruk katal bo hu oh thau hadom makna karei di gauk dalam nan hu dua janih : gah lingiu njom tame saong gah dalam tabiak. Gah lingiu njom tame hu biak rilo janih. Meda kayua con trung biak sit( abih di nyu nan lac dom drei ghẻ) atau dom janih jamaok, dum, halak róm... kol nyu daok lac vi khuẩn, nấm...caih menek, ndam tame kalik, abih di nyu nan lac di labik kandauk, atau lac tia cực tím dalam pandiak khang.

Sa bộ khan ao barau bo kalik oh takre jeng meda ngak brei katal. Ameh pariak cuk di takoi, di tangin, takoi tangin, anek tangin di dom amuk, dom anai jeng meda ngak brei katal abih di nyu nan lac meh prang hu nickel. Min kadha njauk ndom nan lac, nyu oh katal di labik cuk bo hu tuk nyu katal libik karei, ngak ka drei kan si thau hu makna .

Daok hu rilo janih gah lingiu njom tame, yau ye ia jru tẩy rao, katak di khoai sọ oh ka tuk tasak, dom hala hu bilau sit, mỹ phẩm pahe drei daok pandar… Puac di abih lac lingik tasik dhur mul atau lingik la –ar jeng meda ngak brei katal khang jang.

Janih meng gah dalam jeng hu biak rilo. Dom pandap mbang oh lagaih haong cơ địa, abih di nyu nan lac hadang, reng, baoh bao, ba ba, ikan ngừ blaoh rilo limo, alak…mbuan ngak brei katal.  

Hu dom ruak daok caga dalam rup bo katal lac jalan brei thau ye kanhik kalik kayua darah hu rilo sắc tố mật, ruak tagok darah, ruak thận, me ik saradang, ung thư. Hu tuk daok metian jeng ngak brei katal. Dom labik laka dalam di kalik daok tabiak kalik meda jeng lac tuk dom akaok mút thần kinh hu tamuh veik, tapa nan nyu ngak ka drei katal daok oh gindang. Dom mbang katal meng gah dalam tabiak bhian dui atah, suai livik, brei thau cambaih labik tabiak katal meng pasiam hu tal gha.  

Girao. Min jhui girao khang. Caga lac tah klak dom makna ngak brei katal : pametai côn trùng, khik labik mbang labik daok haci hacih… Dalam dom mbang nao du lịch bụi, njauk ba tui jru luk plaih di côn trùng. Ao khan, abih di nyu nan lac khao ao lót, meng sợi tổng hợp mbuan ngak brei katal, jhui pandar meyah hu. Papah ka hacih dom chất tẩy rao. Caong abih katal kayua lingik pandiak saong thu, meda chườm ia patau saong pandar mac ngak ẩm di tuk melam. 

Jhui mbang dom pandap mbang oh lagaih haong rup pabhap di drei piah plaih dị ứng. Plaih dom pandap menyum ngak giãn mạch ye cà phê,alak, ia pandiak..

Meyah hu katal njauk iek ruak. Meyah lac ruak langiu kalik, dahlau di abih njauk pandar dom jru iek ruak langiu kalik bhian pandar, pagap ye crotamiton dạng limek, nyu ngak brei trun katal, caga saloah, trun bội nhiễm. Jru phức tạp jang, brei hu panuac kakei di bác sĩ. Dom janih jru bhian pandar njauk thau nan lac :

Jru hu corticosterod: menyum, klauk atau luk tagok libik katal, nyu ngak brei takik viêm. Sangka tuk pandar saong oh  pandar suai livik.

- Jru caga histamin: Trun takik dom dị ứng, pagap ye điphenyliamin (Benadryl) min ngak teik uah. Urang ndik radaih jhui pandar.

 - jru trun pandik : daong patrun katal pagap ye acetominophen (Tylenil) atau aspirin

Katal brei thau lac hu sa ruak dalam rup pabhap, yau ye ruak gan, mật, darah, me ik saradang…,  njauk iek ka abih ruak atau pacang cakak dom ruak ini ye katal meng lihik abih. Saong sa jalan karei tra nan lac, tuk katal, drei ngak yau oh thau, ba abih hatai tame dom bruk drei daok sahaneng, katal meda var lihik abih./.

Thúy Linh