Inem mek ilamu Chăm di cao nguyên M’nông (lac Đắk Nông urak ni) jeng biak takik, min dom roh duah bahrau ni hu brei mboh bruk hu mbaok di ilamu Champa angaok bhm taneh Nam Tây Nguyên. Thun 1997, ong Nguyễn Tất Hùng dalam tuk ngak puh duah mboh 2 janih pandap meng patau di palei  6, xã Nhân Cơ (Đắk R’lấp) song urak ni dok khik piah di Miunyim Đắk Nông. Viện Khảo cổ học peih bruk roh duah, tuk camereip mboh lac ni takai bàn thờ hu pambuak tal ilamu di urang Chăm. Dom bingu la angaok patau hu ngak biak công phu; jhih khung ala takai pak meta song samu gauk. Khối trụ hu ngak jeng “tam cấp” meng angaok trun, ngak jeng takai bàn thờ biak siam.

        Tui dom urang roh duah, pandap nan hu meng saman patao, tuk nan urang M’ nông daok pak nan oh hu adat kakuh. Urang Chăm oh ka padang ngak di cao nguyên M’ nông bimaong di drei yau bimaong Bang Keng (Gia Lai), bimaong Yang Prông (Đắk Lắk) ye takai bàn thờ meda lac labik peih tabiak adat cambat di bangsa Chăm kakuh yang di bhum taneh bahrau. Pandap ka 2 hu duah mboh ni nyu sit jang, hu đục đẽo biak gheih song ngak jeng 2 binah: Binah takai hình pak meta, glong labaih 5 cm. Binah gah angaok hình trụ tròn, glong labaih 60cm, mbaok jangaih, hình chóp nón.

         Tín ngưỡng Linga Yoni - âm dương pambuak gauk dalam ilamu song agama di urang Chăm. Urang sahaneng lac bruk menek mebaoh di vạn vật lac kayua âm dương pambuak gauk bo jeng.  Thun 2005, bhap bini labik ni duah mboh sa rup patau di xã Đạo Nghĩa (Đắk R’lấp). Tui taong yaom tuk camereip di dom urang ilamu, rup patau ndung bak bruk kakuh yang. Angaok rup patau hu sarak dom akhar dreih yau akhar Phạn (dahlau deih urang Chăm pandar akhar haroh di Ấn Độ, lac bắc Phạn – Sanskrit song nam Phạn Pali piah vak sajarah di drei). Bruk điêu khắc, trang trí gam hu tín ngưỡng Phật giáo gam hu tín ngưỡng talei pajaih. Bahrau ni, dalam mbang pasang iek roh duah ilamu Chăm di tỉnh Đắk Nông, kapul roh duah Thành hội ban raya HCM, Kapul bangsa VN mboh bruk hu mbaok di ilamu Champa dalam huyện  Krông Nô. Nan lac bruk ngak padai ia di bhap bini Buôn Choáh. Dom chuyên gia dalam kapul brei thau, urang M’nông, Êđê oh ngak padai ia yau dom bangsa karei, dalam tuk bhum taneh ni rilo meng lac bhum ceik, lagaih ka bruk ngak padai puh, lagaih haong bruk ngak puh di bhap bini pak nan. Bruk ngak padai ia di bhap bini Buôn Choáh mai meng ilamu Champa dahlau deih, kayua dalam sajarah urang Chăm hu dok di Tây Nguyên. Puac dom thun 80 di abhap 20, bhap bini dalam palei duah mboh rilo inem mek ilamu Chăm di huyện Krông Ana (Đắk Lắk) – bhum taneh dok jiak tỉnh Đắk Nông. Nan lac dom kiến trúc klak di bangsa Chăm, tui thun bilan nyu khut jaleih, dok veik nền móng song dom pandap panda yau kiak… Langiu di nan, daok duah mboh di chỉ mộ táng song 2 candaih patau sarak akhar biak tinh xảo, tuk cemereip mboh lac candiah mbia ký sarak akhar Phạn ( Chăm klak) ra-ai pacah. Dom urang roh duah, duah mboh ilamu urang Chăm dalam ilamu meng kan di urang  M’nông, Êđê, Mạ pak nan. Di tỉnh Phú Yên, urang Chăm H’roi hu adat cambat song ilamu yau bangsa Đắk Nông. Urang pandar cồng chiêng, padang sang tual piah daok. Urang jeng hu adat klauk kabau, dar urang metai song hu adat bỏ mả (Pơ thia a tâu)…tui jalan ngak dreih yau bhap bini daok pak Đắk Nông.

       Ni meda lac bruk lai tame gauk di lamu urang M’nông, Êđê, Mạ song urang Chăm dalam tuk daok di cao nguyên M ‘nông piah harei ni hu bruk đồng quy 2 nền ilamu dalam mbang ngui daok dang saong adat cambat tanarakun./.