Pathau mikva saong taong abih gauk!

Dalam gilang ilamu bhap bini di bangsa Mông, dom janih alat ragam meng kan yau khèn, capi cambuai, khalei, nhị… lac dom alat ragam oh neh rabha hu dalam rai diuk mbang ngui daok dang di mikva. Bhap bini Mông oh lac takre dom ragu daoh bhap bini lai li-ar, bo daok takre gam sap khalei, sap capi cambuai bak hatai anit ranam. Mikva saong taong abih gauk pang sap khalei di dom urang likei bangsa Mông tapa kadha: dom bangsa adei saai adit ini di kol dahlak:

Sáo Mông

Mikva saong taong abih gauk barau pang sap khalei di ayut Giàng A Hải, daok di huyện Si Ma Cai, tỉnh Lào Cai ngan saong panuac lac:

Kraong lei, nduac mai meng halei

Nduac mai bhum glaong, nduac atah, nduac miat

Ini urang likei, sa-ai meng halei mai

Sap daoh di sa-ai ngak mebuk having hatai hei

Dalam tuk tết, tuk rija Gầu tào gam saong dom bruk me-in meng kan, daoh ragu bhap bini, ye dom alat ragam hu iek lac suan yava di urang Mông brei mboh hatung hatian di drei brei ka urang anit ranam, brei ka bhap bini saong ka lingik tasik, ceik glai. Meng dom bruk taom gaok me-in sambai, ralo likei kamei dam dara bangsa Mông jeng thau yuk khalei, taong capi cambuai… Dom ragu khèn, sap khalei, đàn nhị atau daoh ống jeng pataom gauk di dom rija piah brei mboh bruk takre ragu ragam lai li-an, bingi pang di urang Mông. Kayua yau nan ye, âm nhạc urang Mông saong alat ragam bangsa Mông oh lac nyu ngak ka urang Mông anit ranam bo nyu daok ngak pachreih hatai bhap bini dom bangsa adei saai, abih di nyu nan lac dom urang ngak nghệ thuật âm nhạc.

Ong Trần Quyết, sa nghệ nhân bangsa Tày daok di huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn jeng biak takre sap khalei Mông.

“Dahlak nao biak ralo di dom bhum glaong meng Sa Pa (Lào Cai) tal Yên Bái dahlak gaok biak ralo mbang darak, atau dom melam ia bulan hadah dom kamei dara likei dam sanya gauk, pang hu sap khalei urang yuk ye urang kamei dara thau lac urang likei yuk kadha ini piah sanya gaok drei ini. Njauk lac panuac sanya gauk di urang Mông meyah drei oh ka thau ye mboh biak mộc mạc, min tuk urang nyim sap khalei, di sa melam ia bulan hadah atau di mbang darak halei nan drei pang meng atah sap yava mai ye biak bingi pang”.   

Tuk mebuk hatai, tuk bui sambai urang jeng ba khalei tabiak yuk, payua hatung hatai di drei tame sap khalei. Dom likei dam Mông yuk khalei bingi pang, tamia khèn gheih tuk halei jeng hu ralo urang meyaom, iek praong.  

Saai Sùng A Phông, daok di palei Cáo A, xã Làng Chếu, huyện Bắc Yên, tỉnh Sơn La lac urang biak takre sap khalei meng sit. Ranam sap khalei Mông di palei drei saai eng drei ruah duah bac megru jalan yuk khalei saong ngak khalei. Urak ini saai jeng sa urang yuk khalei gheih abih di xã Làng Chếu. Jeng meng sap khalei ini bo dahlau daih saai Phông hu ralo kamei dara caik hatai anit ranam: 

 “Dahlau daih kayua thau yuk khalei nan ye dahlak hu biak ralo ayut kamei, tok hu diuk. Khalei piah tỏ tình meng atah, meng tuk ayut kamei oh ka maong mboh drei. Drei yuk ye ayut kamei thau lac drei mai. Mehit sap khalei ayut kamei thau nan ye tabiak rok”.

Dalam bhap bini, khalei Mông lac alat ragam di dom likei dam. Urang bhian ba tui yau sa ayut nao jalan, ayut dalam ngak bruk saong lac pandap daong pren piah ngak ka dom urang kumei mboh anit ranam. Sap di khalei Mông biak karei, hu dom sap biar saong rè tapen dom sap lai li-ar yau sap ndom tapen tanye, njom tame dalam hatai menuac.

 Pathau mikva saong taong abih gauk! Alat ragam bangsa Mông yaom lac sit sot, min nyu hu biak rilo jalan diễn đạt âm thanh, cảm xúc saong oh kurang hu dalam rai diuk ilamu di bhap bini. Ralo janih alat ragam hu jeng sa janih pandap ndung bak lamu biak karei di bhum glaong hu ralo urang thau tal./.