Pambuak pagam haong bruk ngak lan labaih 30 thun ini mai, ong Lâm Hùng Sổi lac sa dalam dom urang ngak lan meng kan di palei Jagaok Bình Đức, xã Phan Hiệp, huyện Bắc Bình, tỉnh Bình Thuận. Meng lavik mai, bruk ngak lan hu jeng bruk ngak praong ba jien tame ka  sang ong. Ilamu ngak lan saong jalan am cuh lan langiu langik nan lac sa kadha biak karei di lan am Cam.

 Ong Sổi bui sambai khan lac, sang ong bahrau pablei hu 300 baoh ging, yaom 85.000 sa baoh nan ye jeng hu jien tame jien tabiak piah blei pandap  mbang Tết anek sak tapai thun 2023 ini: “Tui yaok baoh praong, sit, mayah pandap praong ye pablei ngan haong yaom glaong, daok baoh sit pablei yaom bier…”

Bình Đức urak ini daok hu 43 baoh sang daok tui bruk ngak lan. Meng tuk bruk ngak lan meng kan di urang Cam hu UNESCO ba tame angan inem krung ilamo oh mboh di meta njauk khik caga chip, grauk labik dalam palei ngak lan Bình Đức mboh chreih chai tagok.

Ong Lâm Tấn Bình, sa urang Cam bac da-a glaong daok di palei ngak lan ini khan brei thau, mikva thei thei jeng chreih chai bui sambai saong caong lac hadei ini bruk ngak lan meda hu khik caga saong cak rok patagok khang kajap. Yau nan min, kadha bo mikva daok saneng kuhria biak rilo nan lac bruk mek haluk lan pak halei piah ngak lan: “Mikva daok suh sah di labik lac mek haluk lan pak halei piah ngak, piah khik bruk ngak gaok glah lan am meng kan ini. Hatai saneng, kadha caong khin di mikva nghệ nhân palei ngak lan Bình Đức jeng hu ba tabiak panuac caong padang quy hoạch sa labik haluk lan piah ngak. Hu yau nan, mikva meng sanang hatai, meng kham merat jak ba gauk khik ramik palei ngak meng kan di ong akaok ong akei caik veik.” 

Jeng yau mikva Cam di palei Jagaok Bình Đức, tỉnh Bình Thuận, mikva Cam di palei ngak lan Hamu Craok  Bàu Trúc, tỉnh Ninh Thuận jeng biak bui sambai tuk bruk ngak lan di urang Cam hu UNESCO pok angan. Palei Hamu Craok urak ini hu jaik 400 baoh sang, dalam nan hu 70% bhap bani palei Hamu Craok duah jien meng bruk ngak lan.

Ong Phú Hữu Minh Thuần – akaok HĐQT gam lac akaok HTX lan am Cam Hamu Craok Bàu Trúc brei thau, HTX hu padang tagok di thun 2016, ngak mbang pablei salih yau sa doanh nghiệp. Ini lac labik ngak lan prong abih dalam palei ngan haong 45 urang. Yaom lac jien mek tame di HTX ini dalam thun 2022 lac mala 1 tỷ đồng, min taong abih dom urang dalam HTX thei jeng bui sambai saong caong lac bruk ngak mbang hu siam jang dalam thun 2023 ini. 

Ong Thuần caong khin, bruk samar drah dahlau abih di HTX palei ngak nan lac peih tal pato pakai menuac ngak, urang ngak daok ranaih umo brei hu nao bac megru gam gam, pambak praong dom urang hu hatai takre haong bruk ngak: “Tame bilan hè khaol dahlak meda palagaih ka taong abih anek saih meng pakat tiểu học tal pakat III, thei takre saong abih hatai ye khaol dahlak da-a daok veik piah pato pakai. Saong meda hu pok panuac tagok Karja ngak habar hu danak dak, sarak daong piah ka dom urang hu hatai takre min oh hu điều kiện piah ka dom urang nan hu tui bac di dom sang bac Trung cấp mỹ thuật atau cao đẳng saong glaong jang lac đại học. Tui dahlak ini lac bruk njauk ngak saong ngak samar drah piah ka rai ranaih hu hatai saneng tal saong sangka jang tal bruk cak rok patagok di palei ngak.”

 Hadei di tuk bruk ngak lan di urang Cam hu UNESCO pok angan, Mentri Ilamo, Padhih saong Rivang ma-in hu tacei pato UBND tỉnh Ninh Thuận saong  và UBND tỉnh Bình Thuận peih ngak danak dak khik caga bruk ngak lan meng kan di bhap bani Cam ka nyu samar drah.

 Tui nan, UBND 2 tỉnh meda padang jalan ngak piah khik caga bruk ngak lan meng kan di urang Cam tukvak 2023-2026. Tui nan, dalam thun 2023 ini,  UBND tỉnh Ninh Thuận saong Bình Thuận meda tacei pato  Sở Ilamo, Padhih saong Rivang ma-in gam haong UBND huyện pambuak bruk haong dua palei ngak lan (Bàu Trúc saong Bình Đức) pakhang pasiam veik Mban khik iek palei ngak. Hadei di nan, peih tal pato pathram bruk ngak lan ka mikva. Sở Tài nguyên saong Môi trường saong UBND xã, huyện, labik hu dua palei ngak lan meda nao pasang iek, rami ramik veik labik ka bhap bani mek hu haluk lan, cuah piah ngak saong labik piah am cuh lan.

Amuk Đàng Sinh Ái Chi – Phaok Akaok UBND ban sit Phước Dân, huyện Ninh Phước brei thau, hadei di labaih 1 bilan, kuhria meng harei bruk ngak lan am Cam hu pok angan, palei hu padang jalan khik caga bruk ngak lan tui jalan ba tabiak di UNESCO. Dalam nan, hu bruk rami ramik labik mek haluk lan piah ngak: “Ngan haong palei ngak lan Hamu Craok, kol dahlak jeng hu padang labik mek haluk lan piah ngak ngan haong mblang taneh 5ha. Di labik ini mikva jeng daok ngak padai saong hu mek haluk lan piah ngak. Saong puk palei jeng daok kuhria padang labik piah mek haluk lan piah ngak suai lavik.”

Langiu di nan, huyện Ninh Phước jeng hu pambuak bruk haong Mban Tacei pato danak dak pakat negar padang ngak palei pala bahrau Trung ương likau dự án khik caga alam môi trường, yaom 2 tỷ meteh.

Daok di Bình Thuận jeng hu pasang iek brei ngak danak dak “Khik ramik saong cak rok patagok bruk ngak lan meng kan di urang Cam palei Jagaok Bình Đức”. Ong Trần Xuân Phong, Phaok Yam ndok Muyim  Bình Thuận brei thau: “Khaol dahlak meda pataom tame dua asal kadha prong, ka sa lac khik caga tamo jalan ngak, ilamu ngak lan meng kan, meng pandap ngak tal jalan ngak, meng bruk ngak akaok mereip tal bruk ngak tabiak jeng pandap panda. Nan lac tui adat di gah khik ramik inem krung lac njauk khik tamo yau nan. Kadua lac njauk ba dom urang nan nao bac megru bruk ngak piah ngak tabiak rilo janih pandap tui jalan ngak tabiak rilo jang pandap mỹ nghệ.)

Taphia di nan, Sở Ilamo – Padhih saong Rivang ma-in 2 tỉnh peih bruk rivang iek inem krung ilamo. Padang dom nyaom ngak dịch vụ dalam palei yau: Homestay, kaya mbang, tacei pato bruk rivang ma-in  saong pablei pandap lưu niệm…, gam haong nan, brei roh duah jalan ngak yau habar tuk haluk lan, cuah, njuh dak harei dak takik, labik ngak jeng dak harei dak sit jang.

 Langiu di dom jalan ngak nan, bhap bani daok di dua palei ngak gaok glah lan am ini jeng njauk cak rok patagok bruk ngak di drei dalam khik ramik ilamu ngak lan di urang Cam./.