Bruk ngak jru nam gia truyền di bhap bini Chăm daok di xã Xuân Hải, huyện Ninh Hải, tỉnh Ninh Thuận hu ralo tuai damuai grap puk palei thau tal kayua tinh hoa, yaom glaong di jru palei ngak. Meng dom ilamu bhap bini, urang daok di bhum taneh ini hu thau ba dom phun hareik hu mbiah ngak jeng dom janih jru nam gia truyền piah iek ruak ka urang ruak. Bruk ngak jru nam oh lac daong ka đời, daong ka urang bo daok ba mai jien mek tame ka bhap bini Xuân Hải piah salih barau rai diuk. Harei ini, bruk ngak jru nam hu rik daong ba mbaok meta palei pala bhum urang Chăm xã Xuân Hải salih barau yaok harei. Thun klak tapa nao, thun barau mai tal, dom baoh sang ngak jru nam gia truyền xã Xuân Hải uan rok thun barau hu bui sambai saong caong khin hu dom bruk siam mekre, hanem phon. Kadha vak di Thúy Linh – urang vak di rayo sap ndom VN daok di ban raya HCM.

Dalam bui sambai hu taom gauk tuk thun barau, tapen cavan tea pahe hu ngak meng dom phun jru gia truyền, ong Nguyễn Văn Thừa, urang hu ralo ilamu dalam bruk brei jru ka urang ruak daok di palei An Nhơn 2, xã Xuân Hải mboh biak hadah mbaok saong iek praong phun jru nam gia truyền di palei drei. Ndom meyai saong kol dahlak, ong brei thau bruk ngak jru nam hu nao gam saong ong meng labaih 10 thun ini mai ngan saong ralo kein lagaih, taphia bruk ba mai dom thang jru, yaom kaom mbiah lap piah iek glang pren yava jeng yau iek ruak ka bhap bini, abih di nyu nan lac urang kan kathaot ye bruk ngak jru nam jeng ba jien mek tame tani tanat ka baoh sang ong. Dom harei tết, gam saong baoh sang sambai xuân, uan rok thun barau, ong Thừa jeng oh var bruk ngak tabiak dom thang jru gia truyền saong pala pabak dom phun jru nam barau di bein sang piah hu nguyên liệu ngak jru iek ruak. Ong lac:

“Tết nguyên đán daok mai tal, baoh sang jeng yau dom bhap bini daok di labik ini nao ngak mbang atah jeng hu mai sang piah padeih padai saong kuhria caga dom janih jru nam piah thun barau nao ngak mbang. Urak ini di palei Phước Nhơn, dom mikva nao ngak mbang atah hu jien laba piah sambai thun barau saong kuhria ka anek nao bac”

Ngan saong phaok giao sư, tiến sỹ Thành Phần, urak ini daok ngak bruk di sang bac đại học khoa học xã hội saong nhân văn ban raya HCM – sa urang anek di palei Phước Nhơn 2 – yaom lac oh nao tui jalan ngak jru nam gia truyền, min dalam hatai di ong tuk halei jeng hadar tal palei ngak jru nam di drei, hadar tal bhap bini dalam palei glaih glar luac thun min jeng kham merat khik kajap bruk ngak saong patagok bruk ngak jru gia truyền di ong muk kei mbiah tal harei ini. Di alam dom harei tết, ong oh var mai taom gauk dalam  baoh sang piah kakei dom anek kamuan tuk halei jeng hadar tal halau gha di drei, tal bhum taneh hu raong dom rai rah bhap bini dalam palei meng bruk ngak jru nam gia truyền.

“Dalam dom palei Cham tok di hu palei Cham An Nhon saong Phuoc Nhon ngak jru nam. Meng kan, hu meteh palei ngak bruk ini, tal urak ini hu bak palei ngak jru nam, daok biak takik urang daok di sang ngak hamu, puh. Kayua yau nan ye, palei An Nhon saong Phuoc Nhon daok diuk rai meng bruk ini, jien raong anek mbang bac hu atau oh jeng pamaong tame bruk ini. Meng bruk ini, dom rai rah anek kamuan di puk palei ini hu jeng menuac jeng urang yau harei ini. Jeng yau rup dahlak, diuk rai di labik ini, praong tagok angaok taneh ini, meng sit tal praong jeng kayua hu bruk ini”

Di xã Xuân Hải, nao tal baoh sang urang Chăm halei kol dahlak jeng mboh phun jru nam. Dalam yaok baoh sang hu meng 5 tal 10 janih jru nam gia truyền iek ruak dom janih ruak yau: pandik ka-ing, pandik talang tangin takai, rong kinh di urang kamei… Dom janih jru gia truyền ini oh lac hu thau tal di bhum urang Chăm di tỉnh Ninh Thuận bo daok nao  tal dom tỉnh dalam taneh ia. Meng tuk hu dự án “khik ramik bruk ngak jru nam meng kan di urang Chăm xã Xuân Hải”, kayua kadung jien môi trường dunya daong brei, bruk ngak jru nam di urang Chăm labik ini hu labik dang khang kajap saong brei thau angan je bruk ngak jru gia truyền di bhap bini. Tui kapul chuyên gia dự án brei thau, urak ini di xã Xuân Hải hu 34 janih phun jru njauk khik ramik dahlau. Taphia di nan, barau ini, 30 baoh sang bhap bini Chăm xã Xuân Hải hu peih brei harak chứng nhận janih jru gia truyền di but pajaih. Dom phun jru nam saong janih jru di bhap bini Chăm daok hu ngak jeng baoh tapuk tài liệu “Dom phun jru saong janih jru di bhap bini Chăm Ninh Thuận”.

Barau ini, mban khik iek dự án “khik ramik bruk ngak jru meng kan di bhap bini Chăm xã Xuân Hải” hu padang kế hoạch khik ramik bruk ngak jru nam di palei tui jalan padang “nhãn hiệu tập thể jru nam urang Chăm xã Xuân Hải”; khik kajap patagok dom bein baoh sang saong bein pataom gauk, patagok tổ hợp ngak tabiak dom janih jru cao đơn, jru phiến pabak brei ka dom gru jru urang Chăm dalam xã; taphia di nan peih tabiak jalan pambuak saong du lịch ilamu dom palei ngak meng kan dalam nan hu bruk ngak lan am, bruk menyim khan bai saong bruk ngak jru. Ini lac sa bruk njauk uan tabuan piah ka palei ngak jru nam gia truyền di bhap bini urang Chăm xã Xuân Hải patui jalan patagok. Ong Nguyễn Văn Hoàn, chi hội  đông y palei An Nhơn, xã Xuân Hải, huyện Ninh Hải brei thau:

“Nao tal palei An Nhon, maong urang thei jeng chreih chrai, urak ini tame sang halei jeng hu jru nam. Meng dahlau nyu biak hoang sơ, urang tok di duah di angaok ceik, di thien nhien min. Urak ini, dalam mblang bein dom baoh sang hu takik di abih meng 5 tal 10 phun jru nam piah pandar. Dalam tuk tết ini, ye taphia dom dhar bingu daok pacah gauk rak saong bak sambo hijao”

Sa bilan xuân tra gilac mai, dalam yaok mblang bein di yaok baoh sang di dom palei Chăm xã Xuân Hải, dom dhar bingu dalam bein phun jru nam gia truyền jeng daok pakacah gauk tabiak bingu, pahe yau brei thau sa thun barau trei sil hanem phon daok mai tal bhum taneh ini./.

SaPhi Giah: lang tapa sap Cham