-Phun ca cao hu taong yaom lac biak lagaih saong langik tasik, taneh riya di tỉnh Đồng Nai. Dahlau dom thun 90 di abap dahlau, taneh ca cao di Đồng Nai hu jaik 800 ha, lac phun ba jien tame ka mikva urang nong kayua hu darak pablei tani tanat lac dom taneh ia Đông Âu.

-Min tal hadei meteh luac abap 90, phun ca cao dak harei dak lihik libik dang, oh hu darak pasal piah pablei, urang nong meng kaoh klak piah salih tapa phun pala karei. Tui kuhria mboh tal thun 2014, taneh ca cao di Đồng Nai meng 800 hecta trun daok 71ha min.

-Bruk “tamuh veik” phun ca cao di Đồng Nai mai meng akaok sahneng saong hatai takre di ông Đặng Tường Khâm saong dom urang anek di drei. Thun 2005, ông Khâm dahlau dhiah lac sa bác sĩ quân y hu pala iek dahlau phun ca cao pajaih di taneh Đồng Nai. Tapa 13 thun trak hatai saong phun ca cao, jeng lac 13 thun glaih glan, hu gam jak jeng gam thất bại, anek ame ông Khâm hu padang Công ty TNHH Ca cao Trọng Đức saong padang hu hatai jia veik ka mikva urang nong tame phun ca cao.

-Urak ini ca cao hu jeng sa phun pala praong ba jien tame glaong ka urang nong di dom huyện Tân Phú, Định Quán, tỉnh Đồng Nai. Ông Bùi Ngọc Thanh, khu phố Hiệp Nhất, ban sit Định Quán, huyện Định Quán urak ini daok pala 1,5 héc-ta ca cao ngan saong labaih 1.000 phun, dalam nan hu 700 phun daok paik. Kuhria rah tapa, yaok thun ông Thanh paik hu meng 14 tal 15 tấn, tui yaom blei lac 4.000 đồng/sa kg di  Công ty Trọng Đức, ông Thanh mek jien tame hu yaok ratuh triệu đồng:  "Dahlau di tuk pala phun ca cao ye drei oh ka thau abih, hadei ini drei hu nao bac tapa dom tan pato ka drei bruk pala, cakak dhar, ngak jeng thaik, bruk buh khak, xịt jru. Meng thun 2014 tal ini, drei pala ca cao mboh jien mek tame biak glaong.

 -Urak ini, taneh ca cao di Đồng nai tagok jaik 400ha, yaom lac oh ka sumu dahlau dhiah, min brei mboh bruk patagok glaong. Dom mblang taneh ini jeng daok dalam chuỗi pambuak gauk ngak di dự án mblang hamu praong, pala pambuak haong pablei ca cao dalam huyen Thống Nhất, Định Quán và Tân Phú, tỉnh Đồng Nai” hu uy mban bhapbini tỉnh Đồng Nai phê duyệt thun 2015.

-Bruk pambuak gauk ngak jeng bhum nguyên liệu di doanh nghiệp saong urang nong hu peih ngak meng dom thun 2004 – 2005. Min, tui ông Đặng Tường Mỹ, Giám đốc sản xuất Công ty TNHH Ca cao Trọng Đức, tukvak akaok mereip bruk pambuak gauk ngak gaok rilo kan kandah kayua ilamu pala, pasang iek phun ca cao daok biar saong abih di nyu nan lac urang nong oh ka jia tame kein laba di janih phun ini. Yau nan ye, lingiu di bruk duah thau, ngak po hu phun pala ye padang hu hatai jia tame chuỗi pambuak bruk di urang nong saong doanh nghiep. Ông Đặng Tường Mỹ, Giám đốc sản xuất Công ty TNHH Ca cao Trọng Đức lac: Urang pala tabiak baoh quyet dinh ka chat luong piah ngak tabiak baoh ca cao bingi abih. Min, bruk nan oh ngak hu meyah oh hu doanh nghiep. Tapa bruk pambuak gauk nan, drei patagok hu, taphia nan drei jeng parabha veik kein laba ka urang nong. Taong yaom hu sa bruk lac, nao haong ca cao lac khang kajap.

-Thun 2015, tuk dự án mblang hamu praong phun ca cao hu uy mban bhapbini tỉnh Đồng Nai phê duyệt jeng lac tukvak dom kan kandah di phun ca cao jeng hu lang talaih. Dahlau dhiah, meng doanh nghiep tal urang nong jeng gaok kan kandah ka phun jien, duah darak pasal pablei saong bruk praong lac hatai jia di urang nong tame yaom kaom saong bruk khang kajap di phun ca cao. Tal tukvak dự án hu phê duyệt, dom jabat khik ramik ngành ye: ngak nong, công thương, gilang pariak ba tangin tame pambuak bruk saong urang nong, doanh nghiệp duah jalan nao, dom kan kandah jeng hu talaih klak. Ini lac bruk praong daong ka dự án mblang hamu praong phun ca cao hu jak jeng. Ông Nguyễn Hữu Định, akaok Chi cục Patagok palei pala (Sở ngak nong saong patagok palei pala tỉnh Đồng Nai) taong yaom:  ngak ka urang nong jia tame nan lac quyết định di UB bhapbini tỉnh Đồng Nai phê duyệt. Dom sở ban ngành yau  Sở ngak nong,  Sở Công thương, gilang pariak karja saong dom gilang pariak thương mại hu mbaok tame ginum biai saong bhapbini. Bhapbini hu dom tavak tave hagait, kan kandah hagiat ye langyah piah peih ngak. Ini lac bruk akaok mereip mek hu hatai jia di urang nong.

-Tui kuhria, taneh phun ca cao di Đồng Nai dalam tukvak tal daok tagok, meng jaik 800 tal 1000 ha, jeng bhum nguyen lieu praong, khang kajap ka gah chế biến, pablei, pablei tabiak taneh ia lingiu dom pandap ngak meng phun ca cao./.

Thúy Linh