Rija akaok thun di urang Cam

Urang Cam Ninh Thuan oh hu tet thun barau jeng ye dom tet karei yau tet trung thu, tet doan ngo, tet thanh minh…lac dom tet hu asal meng Trung Hoa bo urang Viet taduan mek. Harei ini urang Cam ieu harei mbang Kate, Ramewan lac tet di bangsa drei, jeng meng dom rija roya patagok jeng tet. Min dom rija roya ini oh daok dalam tukvak salih meng thun klak tapa thun barau, nan ye oh ieu lac tet thun barau, nan lac oh rah tabiak di tuk akaok thun di urang Cam ( tui sakavi Cam). Tukvak akaok thun tui bilan saong tui sakavi nan ye oh lac tame akaok bilan xuân ( yau dom bangsa). Urang Cam hu dom rija roya akaok thun biak praong prang, min oh maong lac tet thun barau bo lac Rija.

Dalam dom Rija ye Rija negar hu ieu lac rija akaok thun di puk palei; dua gah agama di dom urang Cam BàNi gam Bàlamôn jeng peih ngak, yaom lac hu dom adat cambat karei di gauk. Daok dom rija karei lac adat di talei pajaih saong sang. Rija negar lac sa adat hu peih ngak di akaok thun hu makna raok thun barau, palao thun klak, rah tabiak di tukvak salih bilan gam hu makna caong khin hajan siam angin lagaih ka sa bilan vụ barau. Bruk ini dreih yau rilo menuac sia daok di bhum Đông Nam Á. Yau urang Khơme hu tết “Chol chnam thmay”, atau rija roya  “thaik ia ” di urang Thái (Tết Songkran), urang Lào (Tết Pimay)… jeng rah tabiak di tukvak salih bilan di bilan pandiak saong bilan hajan. Yaok thun, tuk tame akaok bilan 1 tui sakavi Cam (lac bilan 4, bilan 5 saka ia bilan ) tuk sap tamrak salih bilan tanhi tagok pak halei nan lac brei thau sa thun barau di urang Cam peih tabiak.

Rija negar hu tính bhapbini glaong, ndung bak saong khik ramik rilo yaom glaong ilimo dalam nan hu nghe thuat diễn xướng mengkan, ragu ragam saong tamia. Tapa rija negar, dom yaom glaong bhapbini hu patagok siam ye : hatai anit ranam gauk, daong ba gauk, jum pataom puk palei, jum pataom dom puk palei saong agama karei di gauk.

Bhian di nyu rija negar hu peih ngak dalam dua harei, di harei jip (daok ieu lac harei tame) saong harei Suk ( daok ieu lac harei tabiak) dalam adit. Min dahlau di nan, dom bruk caga ka harei ngak yang jeng hu rami ramik siam, abih di nyu nan lac adat tẩy uế hu peih ngak dahlau nan sa harei (lac harei But). Tui adat, harei Jip cúng menuk saong harei Suk cúng pabe nan ye urang Cam hu panuac lac “ tame cúng menuk, tabiak ncúng pabe. Thun ini, Rija negar di urang Cam Ninh Thuan rah tabiak njauk tuk lễ 30/4, 1/5 pauan harei peih paha gah meraong, yasa taneh ia saong harei dunya urang ngak, nan ye bruk ngak rija mboh chreih chrai jang. Bhapbini Cam caga raok sa thun barau saong hatai caong khin dom bruk siam mekre daok cang raok bo cambaih laih lac dom mbang hajan akaok bilan tuh trun piah menei li-an ka dom mblang hamu pala drak vụ bilan barau. Saong bhian di nyu, hadei di rija tuk halei jeng hu dom mbang hajan akaok bilan tui qui luật thời tiết bo mikva tuk halei jeng jia lac hu tuh trun tui hatai caong khin, pok likau di bhap bini dalam palei./.

BTV Thúy Linh