Trei sil angaok dom mbol quế hadhar ein ngai Wa Ho

        Sang ong Triệu Tiến Bảo daok di palei Khe Lợ, xã Viễn Sơn hu 20 héc ta phun quế. Tuk dom urang anek tok hadiuk tok pasang, dak padang mbang angui, tui adat cambat di urang Dao, ong Bảo jeng hu brei ka dom urang anek meng 2 tal 3 héc ta piah ngak mbang. Urak ini diuk pasang ong Bảo daok veik labaih 5 héc ta quế. Oh lac pala quế, sang ong daok ngak đại lý blei quế di mikva dalam palei, dalam xã. Yaom quế saong darak pasar tani tanat nan ye dom thun jaik di ini, thun halei sang ong jeng mek tame hu jaik 200 triệu đồng. Ong Triệu Tiến Bảo brei thau: Phun quế ba mai kein laba glaong nan ye sang halei jeng pala quế. Phun quế kak kajap haong rai diuk di mikva oh klaak hu, tuk bo abih chu kì ye thu hoạch blaoh pala pabak. Pala quế hu jien mek tame nan ye mikva hu rai diuk trei sil.

         Ralo thun dahlau, phun quế hu pala sit sot dalam dua klau baoh sang di Văn Yên. Tal akaok pluh thun 70, hadei di tuk mahit Wa Ho lahik, piah pahadar tal ein ngai prong glaong di Wa, mikva bhap bani bangsa, abih di nyu nan lac bangsa Dao di huyện Văn Yên hu pala dom mbol quế hadar tal Wa Ho. Meng nan, bruk pala quế dak harei dak cakrok khang, phun quế hu jeng phun pala praong dalam bruk cakrok patagok di puk palei, dalam yaok baoh sang mikva daok pak ini. Amuk Đặng Kim Thanh daok di palei 1, xã Đại Sơn, huyện Văn Yên lac: Dahlau diah sang kan kandah, ngak hamu min, meng tuk hu jak ba pala quế ye sang dahlak jeng pala hu 5, 6 héc ta quế. Meng 5, 6 thun tagok ye khai thác, meng nan jeng hu jien padai, blei pandap panda pandar dalam sang, raong dom urang anek mbang bac, blei hu sruh radaih nao mai.

        Dom thun tapa, huyện Văn Yên tuk halei jeng thau, phun quế lac phun pala praong dalam bruk patagok kinh tế. Dom xã: Đại Sơn, Viễn Sơn, Mỏ Vàng, Xuân Tầm, Châu Quế Hạ, Phong Dụ Hạ, Phong Dụ Thượng saong Tân Hợp lac dom labik pala quế praong di huyện.

        Piah daong ka urang pala quế khik mblang taneh saong paglaong chất lượng sản phẩm, huyện Văn Yên hu daong ka mikva phun pajaih, pablak dom danak dak dự án piah daong ka bhap bani khai thác saong glang iek phun quế. Yaok thun dalam kế hoạch pala glai di huyện, taneh pala  quế tuk halei jeng meblah labaih 80%. Ong Hoàng Văn Minh, Phaok Akaok UB bhap bani xã Đại Sơn, huyện Văn Yên lac: kajar palei hu jak ba bhap bani pala quế. Pak Đại Sơn khaol dahlak ye bhap bani Dao meblah labaih 70%, dahlau diah sang kan kandah hu rilo, labaih 50%. Tal harei ini, baoh sang kan kandah trun ralo meng pala quế. Urak ini pak Đại Sơn khaol dahlak hu taong abih baoh sang pala quế.

          Urak ini, Văn Yên lac huyện pala quế prong abih dalam negar, hu labaih 40.000 héc ta, meblah 70% sản lượng di tỉnh Yên Bái, yaok thun ba jien tame labaih 400 tỷ đồng ka mikva urang nong. Thun  2011, phun quế Văn Yên hu Cục sở hữu trí tuệ - Mentri Khoa học công nghệ brei harak bảo hộ chỉ dẫn địa lý, lac jalan piah patagok yaom glaong di phun quế labik ini. Ong Vũ Quang Hải, Akaok UB bhap bani huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái brei thau: Meng dom siam lagaih, phun quế daok lac phun pala praong di huyện: Phun quế ba mai kein laba biak glaong. Khaol dahlak daok brei peih prong mblang taneh, tapa nan padang angan quế Văn Yên, khik kajap chỉ dẫn địa lý quế Văn Yên. Ngak tabiak hu quế kanduh hu angan je, ka dua lac ngak menyek quế pabak ka darak pasar, ka 3 lac kayau di phun quế ye caik ka dom doanh nghiệp gap haong sit ngak kayau ván bóc, kayau thanh ka puk palei jeng yau pablei tabiak negar langiu.

         Dom mbon quế hadar tal ein ngai Wa Ho dak harei dak that hijao angaok bhum glaong Văn Yên, oh lac daong ka bhap bani patruh eik patrun kathaot bo daok ngak kaya meda. Lingiu di nan hu pabak hijao mbon taneh kalu, taneh balau saong khik caga môi trường sinh thái. Dua thun jaik di ini, huyện Văn Yên gam gam peih ngak dom lễ hội quế piah meyaih khan pandap panda ngak tabiak meng quế Văn Yên tal taong abih ayut sahabat dalam negar jeng yau angaok dunya. Harei pataom quế huyện Văn Yên thun ini rah tabiak dalam dua harei 7 saong 8/10 ngan haong ralo bruk  biak siam, dui pachreih hu ralo tuai damuai mai mong iek./.

Ấm no trên những đồi quế Nhớ ơn Bác Hồ

           Để tưởng nhớ công lao to lớn của Chủ tịch Hồ Chí Minh kính yêu, những năm đầu thập niên 70, tại nhiều địa phương của huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái đã phát động rộng khắp mô hình trồng đồi cây quế Nhớ ơn Bác Hồ. Từ đó đến nay cây quế trở thành cây chủ lực của địa phương, gắn bó và đem lại đời sống khấm khá cho hàng nghìn hộ gia đình, đặc biệt là các hộ đồng bào dân tộc Dao.

          Gia đình ông Triệu Tiến Bảo ở thôn Khe Lợ, xã Viễn Sơn có 20 héc ta cây quế. Khi các con xây dựng gia đình, theo phong tục tập quán của người Dao, ông Bảo đều chia cho các con từ 2 đến 3 héc ta để làm vốn. Hiện vợ chồng ông Bảo còn lại hơn 5 héc ta quế. Không chỉ chăm sóc và thu hoạch quế, gia đình ông còn làm đại lý thu mua quế cho bà con trong thôn, trong xã. Giá quế và thị trường tiêu thụ ổn định nên những năm gần đây năm nào gia đình cũng có thu nhập gần 200 triệu đồng. Ông Triệu Tiến Bảo cho biết:Cây quế đem lại hiệu quả kinh tế cao nên đã gây dựng được phong trào nhà nhà, người người trồng quế. Cây quế gắn bó với đời sống bà con không bao giờ bỏ được, khi mà hết chu kì rồi thì thu hoạch rồi tiếp tục trồng thêm. Trồng quế có thu nhập nên bà con có cuộc sống ấm no.

         Nhiều năm về trước, cây quế được trồng nhỏ lẻ trong một vài hộ gia đình ở Văn Yên. Đến đầu thập kỷ 70, sau khi nghe tin Bác Hồ mất, để tưởng nhớ công lao to lớn của Người, bà con đồng bào các dân tộc, đặc biệt là dân tộc Dao ở huyện Văn Yên đã trồng những đồi quế Nhớ ơn Bác Hồ. Từ đó, phong trào trồng quế ngày càng phát triển mạnh, cây quế trở thành cây chủ lực trong phát triển kinh tế địa phương nói chung, trong từng hộ gia đình nói riêng. Bà Đặng Kim Thanh ở thôn 1, xã Đại Sơn, huyện Văn Yên nói: Trước đây gia đình khó khăn, làm ruộng thôi, từ khi có vận động trồng quế thì gia đình cũng trồng được 5, 6 héc ta quế. Từ 5, 6 tuổi trở đi thì khai thác tỉa dần, từ đó thì kinh tế gia đình cũng khá hơn một chút, sắm sửa tiện nghi đình, nuôi các con ăn học, mua được phương tiện đi lai.

         Những năm qua, huyện Văn Yên luôn xác định cây quế là cây trồng chủ lực trong phát triển kinh tế. Các xã: Đại Sơn, Viễn Sơn, Mỏ Vàng, Xuân Tầm, Châu Quế Hạ, Phong Dụ Hạ, Phong Dụ Thượng và Tân Hợp là những vùng quế trọng điểm của huyện.

        Để hỗ trợ người trồng quế duy trì diện tích và nâng cao chất lượng sản phẩm, huyện Văn Yên đã hỗ trợ bà con về giống, lồng ghép 1 số chương trình dự án để hỗ trợ nhân dân khai thác và chăm sóc cây quế. Đặc biệt hàng năm trong kế hoạch trồng rừng của huyện, diện tích trồng quế luôn chiếm trên 80%. Ông Hoàng Văn Minh, Phó chủ tịch UBND xã Đại Sơn, huyện Văn Yên nói: Chính quyền địa phương đã phát động toàn dân trồng quế. Ở Đại Sơn chúng tôi thì đồng bào Dao chiếm trên 70%, trước đây diện khó khăn nhiều, trên 50%. Đến nay số hộ khó khăn đã giảm nhiều nhờ trồng quế. Bây giờ ở Đại Sơn chúng tôi 100% số hộ trồng quế.

       Hiện nay, Văn Yên là địa phương có vùng quế lớn nhất cả nước với diện tích trên 40.000 héc ta, chiếm 70% sản lượng của cả tỉnh Yên Bái, hàng năm đem lại thu nhập trên 400 tỷ đồng cho bà con nông dân. Năm 2011, cây quế Văn Yên đã được Cục sở hữu trí tuệ - Bộ Khoa học công nghệ cấp văn bằng bảo hộ chỉ dẫn địa lý, là cơ sở để phát huy giá trị của cây quế nơi đây. Ông Vũ Quang Hải, Chủ tịch UBND huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái cho biết: Với những lợi thế và sự phù hợp, cây quế sẽ tiếp tục được xác định là cây chủ lực của địa phương: Cây quế đem lại hiệu quả kinh tế rất cao. Chúng tôi đang tiếp tục mở rộng diện tích, trên cơ sở đó xây dựng thương hiệu quế Văn Yên, giữ vững chỉ dẫn địa lý quế Văn Yên. Sản xuất được quế vỏ có thương hiệu, thứ 2 là sản xuất tinh dầu quế đảm bảo nhu cầu thị trường, thứ 3 là thân gỗ cây quế thì để các doanh nghiệp vừa và nhỏ sản xuất gõ ván bóc, gỗ thanh tại địa phương cũng như xuất khẩu.

        Những đồi quế Nhớ ơn Bác Hồ ngày càng xanh tốt, ngút ngàn trên vùng cao Văn Yên, không chỉ giúp người dân xóa đói giảm nghèo mà còn làm giàu. Đồng thời phủ xanh đất trống, đồi núi trọc và bảo vệ môi trường sinh thái. Hai năm gần đây, huyện Văn Yên liên tục tổ chức các lễ hội quế nhằm quảng bá, giới thiệu sản phẩm quế Văn Yên đến bạn bè trong nước và quốc tế. Lễ hội quế huyện Văn Yên năm nay diễn ra trong hai ngày 7 và 8/10 với rất nhiều hoạt động đặc sắc, thu hút đông đảo đến tham dự./.

      TTTB - Đinh Tuấn - CQTT Tây Bắc