Cr’noon Chuông, chr’val Tân Phong, chr’hoong Ninh Giang, tỉnh Hải Dương tỵ tr’haanh lâng pr’hát tuồng, hát chèo tơợ bêl ahay lâng bấc bh’rợ diễn pr’hay cơnh: Thoại Khanh Châu Tuấn, Lưu Bình Dương Lễ, Tấm Cám, Giọt lệ Trương Viên… Bêl pr’ắt tr’mông âng đhanuôr vêy ta ha dưr dal nắc pazêng ha dum hát chèo nắc chr’nắp lấh mơ, nắc bh’rợ đoọng đhanuôr cóh đâu zư đớc muy rau bh’rợ sân khấu truyền thống âng k’conh pa bhướp. Đhanuôr lâng pr’zớc đh’rứah lâng phóng viên Phương Thuý chô lum lêy cr’noon Chuông, đương xơợng pazêng c’nắt chèo pr’hay nắc apêê đhanuôr biểu diễn ớ.

            .....Nắc đoo nắc c’nắt Hoạn Thư ghen – muy cóh pazêng c’nắt pr’hay bhlâng cóh Truyện Kiều vêy apêê diễn viên cắh vêy chuyên âng cr’noon Chuông bhrợ têng váih cơnh muy bh’rợ chèo đoọng ha đhanuôr vel đong lêy. Cắh ng’đương tước 3 c’moo vêy bh’rợ diễn văn nghệ quần chúng bhlưa pazêng bhươl cr’noon cắh cậ pazêng bh’rợ bhiệc bhan văn nghệ cóh chr’hoong, cóh tỉnh, đhanuôr cr’noon Chuông nắc ta luôn bơơn lêy đợ bhr’ươl chèo âng đồng bằng Bắc Bộ. Cr’noon Chuông ( nâu cơy nắc cr’noon Hữu Trung) tị nắc muy cr’noon bhrợ têng ha rêê đhuốch, đhanuôr cóh đâu t’ngay lướt bhrợ ha rêê đhuốch, ha dum chô nắc đh’rứah k’rong cóh đong văn hoá đoọng hát chèo, hát tuồng. A moó Nguyễn Thị Tươi, 49 c’moo, manuýh bhrợ a đay bhrợ cr’chăng chèo xay moon: K’díc, k’coon lướt bhrợ cha cóh ch’ngai, muy ađay ắt cóh đong bhrợ têng ruộng, b’băn nắc t’bhlâng bhrợ têng đoọng loon đơớh tước pa choom đh’rứah lâng apêê ađhi a moó. Hân đhơ cơnh đêếc, a moó Tươi nắc dzợ ting bhrợ ta luôn:

               Chắp hơnh bh’rợ tr’nêng nắc công p’loon, bhrợ têng cơnh ooy đoọng loon đơớh đh’rưáh lâng zập ngai. Cóh tr’nơớp, a cu cắh n’năl bhrợ cơnh ooy đoọng bhrợ t’váih cr’chăng đoọng ha manuýh lêy. Công đươi ađoo pân đil hát chèo tơợ cr’noon n’lơơng pa choom đoỌng bơr pêê cơnh ng’bhrợ, đoọng crêê cơnh manuýh bhrợ cr’chăng. Công k’đháp nắc đoo bêl diễn, lêy manuýh lêy cóh dúp k’chăng nắc công yêm loom, công t’bhlâng pa choom, đoọng manuýh lêy haanh déh.

                         Chr’val Tân Phong vêy 5 cr’noon, nắc bh’rợ hát chèo đhiệp k’rơ bhlâng cóh 2 cr’noon nắc Tiền Liệt lâng Hữu Trung. Muy cr’noon nắc vêy đợ bh’rợ chèo pr’hay âng đay. Pazêng apêê pân juýh cóh cr’noon lướt bhrợ cha cóh ch’ngai, tu cơnh đêếc bh’rợ diễn chèo nắc lứch apêê pân đil bhrợ. Hân đhơ cơnh đêếc, pazêng bh’rợ chèo ty cơnh Trương Viên, Lưu Bình – Dương Lễ, chèo Kiều cắh cậ Tấm Cám nắc dưr váih bh’rợ chr’nắp pr’hay âng đhanuôr chắp kiêng nghệ thuật truyền thống cóh cr’noon Chuông. Hay tước pazêng ha dum hát chèo âng cr’noon đay, pr’căn Đoàn Thị Tiếu, manuýh cr’noon Chuông xay truíh:

Bêl l’lăm ahay apêê a bhướp a dếch k’rong mơ bơr pêê cha nắc lướt hát. Xoọc đêếc lướt hát nắc đoọng ta bơơn chr’na. Vel đong zi xoọc đêếc clung k’tiếc mốp, pr’ắt tr’mông zr’nắh k’đháp, ting n’nắc nắc crêê arọp tước z’nắh. Hân đhơ cơnh đêếc, truyền thống hát chèo ty, tuồng ty dưr váih k’rơ tơợ đêếc. Xang bêl bhr’lậ pa liêm k’tiếc k’ruung nắc dưr váih apêê hát.

                   C’xêê c’moo tr’xăl t’mêê, lâng chr’val Tân Phong vêy muy c’bhúh hát chèo cắh vêy lương lâng k’zệt apêê cha ớh tr’coọ xa nul, diễn viên, buôn lướt biểu diễn đoọng ha đhanuôr cóh prang cr’noon lêy. Ha dzợ tu cắh zập zên pa bhrợ, ting t’ngay diễn viên nắc ma chô ooy đong, bhrợ têng bh’rợ văn nghệ thị cr’noon đay. Đươi vêy cơnh đêếc nắc Tân Phong dưr váih chr’val vêy bh’rợ văn hoá văn nghệ k’rơ pa bhlâng âng chr’hoong Ninh Giang, tỉnh Hải Dương. Ha dang bêl t’mêê xay bhrợ bh’rợ n’nâu k’dua muy bơr apêê xrặ kịch bản chèo zúp zooi, pa choom đhanuôr biểu diễn nắc cóh 2 c’moo chô ooy đâu, pazêng kịch bản chèo nắc âng đhanuôr cóh cr’noon xrặ bhrợ. A noo Nguyễn Huy Lạp- muy cha nắc manuýh cóh cr’noon vêy ta pa choom ooy bh’rợ xrặ bhrợ kịch bản cóh m’bứi t’ngay nắc ơy n’năl xrặ kịch bản chèo đoọng ha apêê ađhi a moó cóh chr’val biểu diễn. Prá xay ooy bh’rợ âng đay, a noo Lạp xay moon: nắc tơớp bh’rợ bhr’lậ pazêng c’nắt ng’diễn, xrặ cr’liêng pr’hát t’mêê, ting pấh hội diễn, ting t’ngay a noo dưr váih manuýh xrặ kịch bản đoọng ha pazêng c’bhúh chèo:

Tơợ dzợ k’tứi acu ơy kiêng chèo nắc êếh rau tước nâun cơy. Acu ta bơơn pa choom tơợ Đài P’rá Việt Nam a năm. Acu nắc manuýh kiêng pa bhlâng nghệ thuật hát chèo. Học xang cấp 3, acu vêy cr’noọ thi mót ooy trường nghệ thuật, nắc tu pr’loọng đong zr’nắh đha rứt nắc acu ắt cóh đong. Tơợ muy bơr tiểu phẩm, bh’rợ ng’diễn đoọng ha apêê văn nghệ âng cr’noon lướt diễn đhị đâu, đhị tốh, bơơn ch’ner, xang n’nắc nắc kiêng lâng tơợ đêếc nắc acu chêếc n’năl.

                       Lêy đợ rau bh’rợ liêm chr’nắp âng apêê a ngắh, a moó, t’ngay bhrợ ha rêê đhuốch, ha dum chô nắc t’váih a đay cơnh manuýh bhrợ cr’chăng, a ngắh Tấm, a ngắh Kiều cóh bh’rợ chèo cr’noon Chuông, zập ngai lứch haanh déh. Cơnh đêếc nắc ng’bơơn n’năl, hân đhơ pr’ắt tr’mông vêy tr’xăl cơnh ooy, cr’noọ kiêng lêy, xơợng pr’hát xa nul cơnh t’mêê, nắc nghệ thuật chèo dzợ ắt cóh pr’ắt tr’mông âng đhanuôr bhươl cr’noon, đợ manuýh chắp hơnh chèo lâng cr’noọ zư pa dưr chèo cơnh apêê đhanuôr cóh cr’noon Chuông./.

VỀ THĂM CHIẾU CHÈO LÀNG CHUÔNG

             Làng Chuông, xã Tân Phong, huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dương vốn nổi tiếng bởi những gánh hát tuồng, hát chèo từ xưa với nhiều vở diễn hay như: "Thoại Khanh Châu Tuấn", "Lưu Bình Dương Lễ", "Tấm Cám","Giọt lệ Trương Viên".... Khi đời sống của người dân nông thôn được nâng cao thì những đêm hát chèo của người làng lại càng trở nên quý hiếm, là cách để người dân nơi đây gìn giữ một loại hình sân khấu truyền thống của cha ông. Mời bà con và các bạn cùng phóng viên Phương Thúy về thăm làng Chuông, thưởng thức những trích đoạn chèo hay do những diễn viên nông dân biểu diễn nhé.

                (Tiếng động nền)

               Đây là trích đoạn "Hoạn Thư ghen"- một trong những trích đoạn hay nhất trong Truyện Kiều được các diễn viên không chuyên của làng Chuông dàn dựng thành một vở chèo biểu diễn phục vụ người dân địa phương. Không cần đợi đến 3 năm có hội diễn văn nghệ quần chúng giữa các làng hay những chương trình liên hoan văn nghệ trên huyện, trên tỉnh, người dân làng Chuông vẫn thường xuyên được thưởng thức các làn điệu chèo thân thuộc của đồng bằng Bắc Bộ. Làng Chuông (nay là thôn Hữu Trung) vốn là một làng quê thuần nông, người dân nơi đây ngày đi làm đồng, tối về lại cùng nhau tụ hội ở nhà văn hóa để hát chèo, hát tuồng. Chị Nguyễn Thị Tươi 49 tuổi, người thường vào vai hề chèo cho biết: Chồng, con đi làm ăn xa, một mình ở nhà cấy một mẫu ruộng, chăn nuôi nên phải sắp xếp thời gian lắm mới kịp giờ đi tập cùng chị em. Tuy vậy, chị Tươi vẫn tham gia đều đặn:

          "Yêu nghề thì cũng phải sắp xếp, làm sao để mình cũng đi kịp mọi người thì thôi. Ban đầu, tôi không biết làm thế nào để gây tiếng cười cho khán giả. Cũng phải nhờ cô hát chèo ở thôn bên  giúp cho mấy động tác để thoát khỏi tay cày tay cấy cho giống vai hề. Cũng khó lắm chứ nhưng mỗi khi diễn ở trên, thấy khán giả ở dưới cười thì cũng tự tin rằng mình sẽ tập được, không để cho khán giả thất vọng".

              Xã Tân Phong có 5 thôn nhưng phong trào hát chèo chỉ mạnh nhất ở hai thôn Tiền Liệt và Hữu Trung. Mỗi thôn đều có những vở chèo đặc sắc của riêng mình. Hầu hết đàn ông trong làng đi làm ăn xa nên diễn viên chèo đều do phụ nữ đảm nhận. Tuy vậy, những vở chèo cổ như Trương Viên,  Lưu Bình - Dương Lễ, chèo Kiều hay Tấm Cám đã trở thành "thương hiệu" của những người nông dân yêu nghệ thuật truyền thống ở làng Chuông. Nhớ về những đêm hát chèo của làng mình, bà Đoàn Thị Tiếu, người làng Chuông kể:

        Trước kia các cụ tập trung độ vài ba người thành một gánh hát rong. Lúc bấy giờ mục đích là đi hát kiếm cơm. Quê hương tôi lúc bấy giờ đồng chiêm nước trũng, nghèo xác xơ, còn bị Tây xâm chiếm. Thế nhưng truyền thống hát chèo cổ, tuồng cổ đã nổi lên từ lúc bấy giờ. Sau khi cải cách đã hình thành nên các gánh hát.

            Thời đổi mới, riêng xã Tân Phong có một đội hát chèo "không lương" với hàng chục nhạc công, diễn viên, thường đi biểu diễn phục vụ bà con khắp các thôn. Thế nhưng do thiếu kinh phí hoạt động, dần dà diễn viên ai nấy đã trở về nhà, gây dựng phong trào văn nghệ tại làng mình. Nhờ vậy mà Tân Phong đã trở thành xã có phong trào văn hóa văn nghệ mạnh nhất của huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dương. Nếu như hồi mới gây dựng lại phong trào phải mời một số tác giả chuyên viết kịch bản chèo giúp đỡ, hướng dẫn bà con biểu diễn thì 2 năm trở lại đây, hầu hết kịch bản chèo đều do người làng đảm nhận. Anh Nguyễn Huy Lạp-một người dân trong làng từng được tham gia lớp tập huấn viết kịch bản ngắn hạn nay đã  tự viết kịch bản chèo cho anh chị em trong xã biểu diễn. Nói về việc làm của mình, anh Lạp cho biết: bắt đầu từ việc chỉnh lý các hoạt cảnh rồi đặt lời cho bài hát, tham gia hội diễn, dần dần, anh trở thành người viết kịch bản cho các đội chèo:

           Từ bé tôi đã thích chèo rồi chứ không phải bây giờ. Tôi chỉ có học qua Đài Tiếng nói Việt Nam thôi. Tôi là người hâm mộ nhất nghệ thuật hát chèo. Học hết cấp 3, tôi có ý định thi vào trường nghệ thuật, nhưng gia đình khó khăn quá, đành phải ở nhà. Từ một vài tiểu phẩm, hoạt cảnh dàn dựng cho đội văn nghệ của thôn đi hội diễn chỗ này chỗ kia, đạt giải, sau đó ham mê và từ đó tôi mới tìm hiểu. 

        Nhìn sự chân phương mộc mạc của các bà, các chị, ngày làm việc đồng áng, tối về lại xúng xính trong vai những anh hề, cô Tấm, cô Kiều trên chiếu chèo làng Chuông, ai nấy không khỏi khâm phục. Thế mới biết, dù cuộc sống có đổi thay, nhu cầu giải trí ngày càng hiện đại nhưng nghệ thuật chèo vẫn luôn sống cùng người dân thôn quê nhờ những người yêu chèo và ý thức gìn giữ chiếu chèo như những diễn viên nông dân ở làng Chuông./.