Pr’loong đong anoo A Râl Gáo, coh cr’noon A Duông, thị trấn Prao, chr’hoong Đông Giang, tỉnh Quảng Nam bêl ahay năc pr’loọng đong zr’năh k’đhap. C’moo 2018, pr’loọng đong anoo vêy Trung tâm kỹ thuật Nông nghiệp chr’hoong Đông Giang đoọng lâh 4 r’bhâu tơơm ba kích choh coh crâng. Đươi choh bhrợ crêê cơnh, pazêng tơơm ba kích âng pr’loọng đong anoo Gáo năc lứch chặt vaih liêm. Ting cơnh anoo A Râl Gáo, lâng đợ chr’năp cơnh xoọc đâu, xang bêl pay chô, ba kích năc muy coh pazêng tơơm chr’noh choom t’bil ha ul, pa xiêr đharựt đoọng ha đhanuôr Cơ Tu đhị chr’hoong Đông Giang: “Tr’nơơp tơơp choh năc công lum zr’năh k’đhap, tu căh ơy n’năl cơnh choh bhrợ, cơnh pếch boọng, đợ bâc phân bón… Nắc xang bêl n’năl cơnh kỹ thuật choh bhrợ năc bh’rợ zư lêy công doọ dợ lâh zr’năh k’đhap, năc đhiệp muy ng’bhrợ bhơi. Tơơm ba kích ha dang vêy ta choh lâng zư lêy liêm choom năc tơơm chr’noh dưr vaih liêm. Nâu đoo năc muy coh pazêng bh’rợ bhrợ t’vaih thu nhập ha đhanuôr.”

Anoo Bhơ Nướch Ngang, trưởng cr’noon A Duông, thị trấn Práo, chr’hoong Đông Giang xay moon: Coh cr’noon vêy 6 pr’loọng đong vêy ta lêy pay đoọng choh tơơm ba kích đhị đhăm ga măc lâh 4 hécta. Lâng pr’loọng đong anoo choh lâh 1 hécta. Xang k’nặ pêê c’moo choh lâng zư lêy, tơơm ba kích âng 6 pr’loong đong lứch chặt vaih liêm, riah ga măc bhlâng. Anoo Bhơ Nướch Ngang xay moon, t’piing lâng tơơm chr’noh n’lơơng, bh’rợ choh lâng zư lêy tơơm ba kích buôn lâh mơ: “Kỹ thuật choh doọ lâh k’đhap, pếch boọng bhưah 40cm, đhậu công 40cm. Xang bêl pếch xang năc ng’lúc phân, xang n’năc g’lâp m’bứi k’tiếc lâng đơc n’loong ooy boọng, xang n’năc g’lâp k’tiêc, bhlưa tơơm ng’choh năc 1 mét, hân luung bhưah 1 mét. Tơơm ba kích doọ u đươi bâc đác, ha dang vêy đác năc công liêm lâh mơ. Năc choom choh coh cr’chăl hân noo boo, oó choh coh cr’chăl p’răng xơợt, tu tơơm ba kích căh lâh mặ chặt vaih lâng đhr’năng p’răng puyh. Muy c’moo bhrợ bhơi bơr chu. Tơợ cr’chăl choh tươc bêl pay riah đanh tơợ 4-5 c’moo. Lâng đợ tơơm n’nâu k’dâng 2,5 c’moo năc riah ga măc ạ. Coh ha y năc azi choh t’bhưah lâh mơ dợ.”

Chr’hoong Đông Giang, tỉnh Quảng Nam vêy bâc râu liêm choom đoọng choh pa dưr pazêng râu tơơm zơ nươu coh crâng. Coh đêêc, ba kích năc muy coh pazêng tơơm zơ nươu chr’năp nắc ng’zư lêy lâng pa dưr. Tơợ c’moo 2018, chr’hoong Đông Giang choh tơơm ba kích bhưah lâh 4 hecta đhị cr’noon A Duông, thị trấn Prao. Tươc nâu cơy, năc vêy lâh 26 r’bhâu tơơm ba kích vêy ta choh coh crâng, đợ chặt vaih tơợ 90- 100%.

Đoọng đhanuôr Cơ Tu ting bhrợ têng liêm choom bh’rợ zư lêy lâng pa dưr tơơm ba kích, coh cr’chăl ahay, chr’hoong Đông Giang ơy bhrợ bâc chính sách zup zooi, coh đêêc vêy đoọng pazêng m’ma ba kích, phân bón hữu cơ, pa choom cơnh ng’choh bhrợ; zooi bhrợ t’vaih Tổ hợp tác bhrợ têng đoọng pazêng pr’loọng đong zư lêy, pa dưr tơơm ba kích, bhrợ pr’đơợ đoọng pa dưr zr’lụ choh bhrợ zơ nươu. Đh’rưah lâng n’năc, đhanuôr công ta luôn ting pâh ooy lớp pa choom bh’rợ choh bhrợ tơơm zơ nươu coh crâng cơnh: kỹ thuật bhrợ bhươn ươm, zư lêy tơơm m’ma, kỹ thuật cho, zư lêy, sơ chế ba kích.

T’cooh Nguyễn Bông, Giám đốc Trung tâm kỹ thuật Nông nghiệp chr’hoong Đông Giang, tỉnh Quảng Nam xay moon: Trung tâm ta luôn p’too, pa choom đhanuôr ooy bh’rợ choh lâng pa dưr tơơm ba kích. Ting n’năc, zập c’xêê, zập quý năc lươt ch’mêệt lêy bhươn choh ba kích coh crâng. Ting cơnh t’cooh Nguyễn Bông, xoọc đâu cr’noọ zư lêy lâng pa dưr tơơm ba kích âng đhanuôr Co Tu vêy ta pa dưr ghít pa bhlâng, đhanuôr ting choh bhrợ bhươn ba kích bâc lâh mơ: “Lâng chr’hoong Đông Giang năc lêy pay tơơm ba kích đoọng choh zư lêy lâng pa dưr. Cr’noọ nă choh zư lêy lâng pa dưr m’ma. Lâng 4 hécta n’nâu coh ha y chroo năc đợ m’ma đoọng pa trơơi bâc ooy. Coh ha y năc bhrợ t’vaih tổ hợp tác bhrợ têng m’ma tơơm zơ nươu, coh đêêc vêy ba kích. Tơợ đợ hécta n’nâu năc bhrợ t’bâc m’ma lâng đoọng đhanuôr choh, dưr vaih muy râu hàng hoá zơ nươu ting pâh ooy thị trường.”

Lâng chr’năp coh xoọc đâu tơợ 250- 300 r’bhâu đồng muy kg, tơơm ba kích vêy ta rơơm năc muy coh pazêng tơơm zơ nươu zooi đhanuôr Cơ Tu coh chr’hoong Đông Giang ng’moon la lay lâng đhanuôr acoon coh n’lơơng đhị chr’hoong da ding k’coong âng tỉnh Quảng Nam moon zazum t’bil ha ul, pa xiêr đharựt liêm choom, râu bơơn pay pa chô năc nhâm mâng./.

Huyện Đông Giang Bảo tồn và phát triển cây dược liệu ba kích

                                                Hôih Nhàn

Thực hiện Đề án quy hoạch bảo tồn và phát triển cây dược liệu giai đoạn 2018- 2025, định hướng đến năm 2030 của UBND tỉnh Quảng Nam, huyện Đông Giang đã chọn cây ba kích để trồng và phát triển loại  dược liệu quý này trên địa bàn huyện.

Gia đình anh A Râl Gáo, ở thôn A Duông, thị trấn Prao, huyện Đông Giang, tỉnh Quảng Nam trước đây thuộc diện khó khăn. Năm 2018, gia đình anh được Trung tâm kỹ thuật Nông nghiệp huyện Đông Giang hỗ trợ hơn 4 nghìn cây ba kích để trồng dưới tán rừng. Nhờ chăm sóc đúng quy trình kỹ thuật, toàn bộ cây ba kích của hộ anh Gáo đều phát triển tốt. Theo anh A Râl Gáo, với giá cả như hiện nay, sau khi thu hoạch, ba kích là một trong những loại cây giúp xóa đói, giảm nghèo cho đồng bào Cơ Tu trên địa bàn huyện Đông Giang: “Mới đầu trồng thì cũng gặp khó khăn, vì chưa nắm bắt được kỹ thuật, như đào hố, liều lượng phân bón… Nhưng sau khi nắm được kỹ thuật trồng rồi thì việc chăm sóc không còn khó khăn nữa, chỉ làm cỏ thôi. Cây ba kích nếu được trồng và chăm sóc kỹ thì cây phát triển rất tốt. Đây là một trong những cây góp phần tạo thu nhập cho bà con.”

Anh Bhơ Nước Ngang, trưởng thôn A Duông, thị trấn Prao, huyện Đông Giang cho biết: Trong thôn có 6 hộ được chọn tham gia trồng cây ba kích trên diện tích hơn 4 héc ta. Riêng gia đình anh trồng hơn 1 héc ta. Sau gần ba năm trồng và chăm sóc, cây ba kích của 6 hộ trồng đều phát triển tốt, kích thước rễ cây lớn. Anh Bhơ Nướch Ngang chia sẻ, so với các loại cây trồng khác, việc trồng và chăm sóc cây ba kích dễ dàng hơn nhiều: “Kỹ thuật trồng không có gì khó cả, đào hố rộng khoảng 40cm, sâu cũng 40cm. Sau khi đào xong tiến hành bón phân, rồi lấp một ít đất và đặt cây giống vào hố, sau đó lấp đất, hàng cách hàng một mét, cây cách cây một mét. Cây ba kích không cần nước tưới, nếu có lại càng tốt hơn. Nên trồng cây ba kích vào thời điểm mùa mưa, không nên trồng vào thời điểm nắng hạn, vì cây ba kích không chịu hạn. Một năm làm cỏ hai lần. Từ thời điểm trồng đến khi khai thác từ 4- 5 năm. Đối với những cây này khoảng 2,5 năm kích thước của rễ cây là khá lớn. Trong thời gian tới chúng tôi tiếp tục mở rộng diện tích trồng.”

Huyện Đông Giang, tỉnh Quảng Nam có nhiều tiềm năng để phát triển các loại cây dược liệu dưới tán rừng. Trong đó, ba kích là một trong những cây dược liệu quý cần được bảo tồn và phát triển. Từ năm 2018, huyện Đông Giang đã tiến hành trồng ba kích trên diện tích hơn 4 héc ta tại thôn A Duông, thị trấn Prao. Đến nay, đã có hơn 26 ngàn cây ba kích được trồng dưới tán rừng, tỷ lệ sinh trưởng đạt từ 90 – 100%.

Để bà con Cơ Tu tham gia có hiệu quả công tác bảo tồn và phát triển cây ba kích, thời gian qua, huyện Đông Giang đã thực hiện nhiều chính sách hỗ trợ, trong đó hỗ trợ 100% giống cây ba kích, phân bón hữu cơ, kỹ thuật chăm sóc; hỗ trợ thành lập Tổ hợp tác sản xuất để nhóm hộ tham gia bảo tồn, phát triển cây ba kích, tạo đà phát triển vùng dược liệu. Cùng với đó, bà con thường xuyên được tham gia vào các lớp tập huấn kỹ thuật liên quan đến trồng cây dược liệu dưới tán rừng như: kỹ thuật xây dựng vườn ươm, chăm sóc cây giống, kỹ thuật trồng, chăm sóc, sơ chế ba kích.

Ông Nguyễn Bông, Giám đốc Trung tâm kỹ thuật Nông nghiệp huyện Đông Giang, tỉnh Quảng Nam cho biết: Trung tâm thường xuyên tuyên truyền, vận động, hướng dẫn bà con về kỹ thuật trồng và chăm sóc cây ba kích. Đồng thời, hàng tháng, hàng quý tổ chức kiểm tra, giám sát vườn trồng ba kích dưới tán rừng. Theo ông Nguyễn Bông, hiện nay ý thức bảo tồn và phát triển cây ba kích của bà con Cơ Tu được nâng lên rõ rệt, bà con hăng hái tham gia mô hình vườn cây ba kích: “Đối với huyện Đông Giang đã chọn cây ba kích để trồng bảo tồn và phát triển. Mục tiêu là trồng để bảo tồn và phát triển giống. Đối với 4 héc ta này tương lai sẽ là nguồn giống để nhân rộng ra. Trong thời gian tới sẽ thành lập tổ hợp tác sản xuất giống cây dược liệu, trong đó có cây ba kích. Trên cơ sở  héc ta này sẽ cho nhân giống và cung cấp trên địa bàn để bà con trồng, trở thành một loại hàng hoá dược liệu tham gia vào thị trường.”

Với giá thành hiện nay từ 250- 300 ngàn đồng một kg, cây ba kích được kỳ vọng là một trong những cây dược liệu giúp bà con Cơ Tu ở huyện Đông Giang nói riêng và bà con các dân tộc khác ở huyện miền núi của tỉnh Quảng Nam nói chung xoá đói giảm nghèo coh hiệu quả, thu nhập ổn định./.