Buáh âng manuýh K’ho nắc pr’ộm xay p’cắh rau chr’nắp cóh văn hoá ng’bhrợ lâng bh’rợ ng’ộm. Manuýh K’ho buôn ộm buáh bêl vêy bh’rợ chr’nắp cơnh đương hơnh déh ta mooi, haanh déh đợ t’ngay bhiệc bhan ga mắc chr’nắp cóh c’moo cắh cậ bh’rợ p’bhuốih. Bh’rợ ộm buáh âng manuýh K’ho chrooi đoọng bhrợ t’váih rau chr’nắp pr’hay ooy văn hoá âng đhanuôr n’nâu.

         Cóh pazêng t’ruíh lang bh’lêê âng manuýh K’ho, bh’rợ ộm buáh lâng bh’rợ đhưưng toong ta luôn vêy ta xay truíh. T’ruíh lang bh’lêê công prá xay bấc ooy bh’rợ ộm buáh cóh bh’rợ bhuốih dang, cơnh cóh t’ruíh lang bh’lêê cơnh c’mor Ka Giơng, ta đhâm K’Pút, k’coon âng Mặt pleng… Buáh nắc dợ vêy ta đươi cóh bhiệc bhan crêê tước ooy bh’rợ ch’chóh b’bêết, b’băn r’rơơi cơnh tết bhrợ ha roo, tết cha a vị t’mêê cắh cậ cóh bh’rợ bhiệc bhan bơơn k’díc k’điêl, lơi a bhuy, đương hơnh déh ta mooi.

                  Cóh pazêng lang bh’lêê tơợ đanh đươnh manuýh K’ho nắc ơy n’năl bhrợ lâng ộm buáh. Ting cơnh bh’rợ bhrợ ty, pr’đươi đoọng bhrợ buáh nắc tơợ bh’nơơn âng chr’nóh chr’bêết, rau đêếc nắc ch’néh ha rêê. Bh’rợ bhrợ buáh âng manuýh K’ho doọ lấh k’đháp. Rau đêếc nắc, pay ch’néh zêệ a vị, ra lúc lâng m’bắh, xang n’nắc puáh pa goóh. Bêl bhrợ, manuýh K’ho lúc p’xoọng pr’đươi rau lơơng, cơnh: a rong, a bhoo… Manuýh K’ho bhrơ men buáh tơợ ch’néh lâng muy bơr rau axậ n’loong n’lơơng. Xang bêl bhrợ têng xang, pazêng pr’đươi n’nắc nắc vêy ta đớc ooy zợ, pay axậ prị k’nắt pa céch. Xang muy c’xêê nắc choom pay ộm. Bêl k’nặ ộm nắc bha lếp axậ prị cóh m’ping xang n’nắc chrong đác bing zợ, đươi bréh n’lét xang n’nắc dziếu ộm. Buáh âng manuýh K’ho đớc đanh mơ ooy yêm mơ đêếc. Tu cơnh đêếc, ta mooi hân đoo vêy c’la đong pay buáh đoọng ộm ta đớc đanh nắc manuýh n’nắc vêy a đoo c’la đong chắp pa bhlâng.

                     Manuýh K’ho xay moon: đợ zợ buáh nắc đhị ắt tớt âng dzang Tơr Nơm (dang buáh a rong). Tu cơnh đêếc buáh nắc rau pr’đươi chr’nắp. Manuýh K’ho cắh choom bhrợ zợ buáh, buôn nắc xăl bấc rau pr’đươi chr’nắp nắc vêy bơơn pay câl zợ. Tu cơnh đêếc đợ zợ buáh ty vêy chr’nắp tước k’zệt p’nong t’rí. Cóh cr’noọ xa nay âng manuýh K’ho, rau k’van k’bhố âng zập pr’loỌng đong nắc vêy ta lêy ooy ha mơ bấc chiing, zợ âng pr’loọng đong n’nắc vêy. Tước nâu cơy, manuýh K’ho nắc dzợ chêếc câl zợ buáh. T’coÓh Lưu Danh Doanh, manuýh bhrợ bh’rợ pa chắp ch’mêết lêy đhanuôr acoon cóh m’bứi manuýh cóh Tây Nguyên xay moon: Lâng đhanuôr K’ho bơr pr’đươi chr’nắp bhlâng, rau đêếc nắc chiing Đồng La ( pazêng vêy 2 bêệ) lâng zợ bhrợ buáh. Lấh ooy pr’đươi đoọng bhrợ buáh nắc đợ zợ n’nắc nắc xay p’cắh rau k’bhộ k’van âng manuýh K’ho. Lêy ooy pazêng bêệ zợ buáh, manuýh lêy nắc choom n’năl đợ rau k’van k’bhố âng manuýh K’ho.

               Cóh pr’ắt tr’mông âng manuýh K’ho, bh’rợ ộm buáh lâng bh’rợ n’đhưưng n’toong ta luôn vêy ta bhrợ đh’rứah. Ộm buáh đh’rứah lâng xa nul âng chiing ch’gâr, cóh rau bhui har âng bhiệc bhan bhrợ ha manuýh tr’đăn lấh mơ. Ha dang vêy rau cắh liêm crêê âng ty, bêl đêếc nắc cắh ngai xay moon đoọng đh’rứah ting ắt tớt bhui har. Ha dang ngai vêy bh’rợ n’lất, ta toọm lâng buáh nắc đoọng xay bhrợ bh’rợ pr’liêm, t’bil lơi rau bh’rợ n’lất, t’bil lơi k’chít đoọng ting ắt đh’rứah bhui har lâng zập ngai. Cóh t’ngay bhiệc bhan bhui har, nắc cóh bh’rợ bhuốih ta níh đha nâng, manuýh ộm buáh công t’đui ooy bh’rợ bhuốih nắc vêy cơnh cr’dua crêê cơnh, bh’rợ ộm công la lay cơnh đoọng crêê cơnh cóh bh’rợ bhuốih. Ting cơnh j’niêng cr’bưn âng manuýh K’ho, toong đác ooy zợ k’dua ta mooi ộm nắc muy cha nắc pân đil c’mor la liêm, zay, ta béch. Tu manuýh K’ho xay moon toong đác ooy zợ buáh, doọ t’dzơợt nắc ađoo c’la đong bhrợ bh’rợ bhuốih lum bấc rau pr’đoọng. Bh’rợ ộm buáh ting t’ngay nắc chr’nắp lấh mơ cóh xa nay bh’rợ văn hoá, dưr bh’rợ cắh choom cắh vêy cóh pr’ắt tr’mông âng manuýh K’ho cóh bêl ahay lâng cóh nâu cơy. A moó K’Thị Sơn, đhanuôr K’ho, xay moon: Cóh pr’ắt tr’mông văn hoá âng đhanuôr đay cắh choom cắh vêy buáh, ba bi cơnh cha tết tr’nơớp âng hân noo bhrợ ha roo, đơơng âng m’ma ha roo a căn cóh tr’nơớp hân noo nắc vêy buáh. Acu pa choom zêệ buáh nắc tơợ k’conh k’căn. C’moo hân đoo công zêệ, êếh muy tước tết tr’nơớp hân noo bhrợ ha roo vêy ta zêệ. Nâu cơy apêê đoo lêy a cu zêệ yêm, nắc apêê đoo k’dua acu zêệ đoọng câl đươi.

                 Bh’rợ zêệ buáh cóh tr’nơớp nắc đoọng đươi cóh bh’rợ bhuốih âng đhanuôr acoon cóh, nâu cơy ơy dưr váih bhươl cr’noon bh’rợ tr’nêng zêệ bhrợ buáh, đoọng ta mooi du lịch câl đươi. Đhị muy bơr vel đong âng tỉnh Lâm Đồng, Bình Thuận, zr’lụ vêy bác đhanuôr K’ho ắt mamông, đhị đêếc cậ apêê bhươl cr’noon chóh pô, chóh t’nơơm dâu đoọng băn tằm, bhrợ bhai, taanh n’đoóh a doóh, nắc bh’rợ zêệ bhrợ buáh công dưr váih muy bh’rợ du lịch chr’nắp. Bh’rợ zêệ buáh âng đhanuôr K’ho xay p’cắh bấc đợ rau chr’nắp ooy văn hoá, bhrợ pa dưr k’rơ lấh mơ rau chr’nắp pr’hay cóh đhăm k’tiếc n’đắh Nam Tây Nguyên./.