Ooy đâu, tơơm cha p’lêê xoọc r’dợ p’căh liêm ghit bh’rợ bha lâng đăh pa dưr pr’ăt tr’mung coh vêêl đông

20 c’moo chô ooy đâu, đhanuôr da ding k’coong Khánh Sơn, Khánh Vĩnh, tỉnh Khánh Hoà ơy grơơ nhool tr’xăl tơơm chr’noh căh liêm choom đoọng lêy choh đợ tơơm cha p’lêê chr’năp liêm lâh. Đợ đhị bhươn choh bhrợ căh liêm choom bêl ahay, nâu cơy ơy ta xăl lâng đợ bhươn chr’noh liêm choom choh sầu riêng, pih bhung, măng cụt, pa neh... đơơng chô bh’nơơn liêm choom. Tu vêy tơơm cha p’lêê, lưch c’moo 2024, bơr chr’hoong k’coong ch’ngai Khánh Sơn lâng Khánh Vĩnh (ty) năc ơy dưr zi lâh chr’hoong đha rưt. Nâu đoo năc bh’nơơn bơơn bhrợ ooy cr’chăl tr’xăl cr’noọ bh’rợ choh bhrợ tơợ ma muuch lêy choh bhrợ liêm ghit lâh. T’cooh Cao Xuân Hưng, acoon coh Raglay, coh chr’val Khánh Sơn, tỉnh Khánh Hoà xay moon ooy đăh bhiệc bhrợ têng cha âng pr’loọng đông:

“Tơơm sầu riêng, pr’loọng đông zi bhrợ căh bâc mơ apêê lơơng, vêy mơ 30 bhr’lâng. Ha dang tơơm sầu riêng nâu bhrợ liêm choom, vêy pa chô bh’nơơn bâc năc vêy bơơn mơ 10 ực đhị mưy c’moo. Nâu đoo năc tơơm chr’noh bha lâng âng Khánh Sơn. Zên pa chô tơợ tơơm chr’noh nâu ơy bhrợ tr’xăl pr’ăt tr’mung ha đhanuôr zi. Tơơm chr’noh nâu năc t’nơơm dưr zi lâh đha rưt”.

Prang chr’hoong Khánh Sơn (ty) vêy k’dâng 4.500ha tơơm chr’noh đenh c’moo, ooy đâu sầu riêng năc đoo t’nơơm bha lâng lâng k’dâng 3.000ha. Xọoc đâu, Khánh Sơn ta pác bhrợ 3 chr’val: Khánh Sơn, Tây Khánh Sơn, Đông Khánh Sơn. Tơơm sầu riêng năc tơơm chr’noh bha lâng âng zâp vel đông nâu. C’moo đâu, sầu riêng tơợp moot hân noo bơơn bhrợ tr’nơợp, vêy pa chô lâh 10 tấn đhị mưy hécta.

Hân đhơ cơnh đêêc, manưih choh xoọc ặt zâng lâng bâc râu zr’năh k’đhạp tu plêệng ặt boo, bhrợ căh liêm crêê tươc p’lêê lâng zên zư lêy bâc lâh. Zên sầu riêng ta câl đhị bhươn xiêr mơ 30% ting lêy lâng c’moo năc ahay, dzợ mơ k’dâng 40 r’bhâu đồng đhị mưy ký. Zên pa gluh đươi bhrợ lăm bâc, ha dợ zên pa chô xiêr bâc lâh mơ zâp c’moo lăm ahay.

Tu cơnh đêêc, râu bhiệc xay moon lâng k’coong ch’ngai tỉnh Khánh Hoà năc pa dưr chr’năp bh’nơơn pr’đươi sầu riêng đoọng pa dưr pa xơc nhâm mâng. Tr’nơợp năc lêy cha mêêt liêm choom za nươu zư lêy tơơm chr’noh, p’têêt pa zưm lêy pa câl têêm ngăn. Khánh Sơn vêy choom pa dưr pa xơc liêm choom, hân đhơ cơnh đêêc năc căh zâp pr’đơợ lêy tôm, pa gơi ooy tỉnh lơơng tôm bhrợ bil bâc zên. Lâh mơ, lêy châc pa câl ooy zâp đhị siêu thị, hội chợ, đhị bhiệc bhan xay moon, p’căh bh’nơơn pr’đươi âng vêêl đông. T’cooh Đỗ Nhi Huy, Trưởng phòng Kinh tế chr’val Tây Khánh Sơn, tỉnh Khánh Hoà đoọng năl:

“Azi năl ghit tơơm cha p’lêê bha lâng năc đoo tơơm sầu riêng. Hân đhơ cơnh đêêc, lâh mơ năc lêy choh pa zưm lâng đợ tơơm chr’noh ơy lêy choh bhrợ liêm choom cơnh bhợc, pa neh, măng cụt. Cơnh đêêc vêy choom bơơn bhrợ, đươi dua zêng đợ k’tiêc, zâp c’moo, zâp c’xêê zêng vêy zên bơơn bhrợ. Đhanuôr acoon coh pr’ăt tr’mung zr’năh k’đhạp, vêy zên pa chô đoọng băn zư tơơm sầu riêng, pay đệ băn đenh. Tơơm sầu riêng bil mơ 5 c’moo vêy choom bơơn bhrợ, ooy cr’chăl nâu lêy choh đợ tơơm chr’noh đệ t’ngay”.

Bhiệc pa zưm Khánh Hoà lâng Ninh Thuận bhrợ bhưah liêm đăh k’tiêc đoọng pa dưr pa xơc ha rêê đhuôch coh k’coong ch’ngai Khánh Hoà (t’mêê). Lâh mơ tơơm sầu riêng, bâc zr’lụ cơnh Ninh Phước, Ninh Sơn âng tỉnh Ninh Thuận (ty) xoọc pa dưr pa xơc k’rơ zâp râu tơơm cha p’lêê chr’năp dal cơnh nho, táo, măng cụt, bhợc. Đợ đhị zr’lụ nâu prêệng k’tiêc liêm glặp đoọng lêy choh đợ tơơm cha p’lêê pa zưm lâng du lịch ha rêê đhuôch. Bhrợ pa dưr cớ tơơm chr’noh lêy bhrợ liêm ghit lâng pa dưr pa liêm ha rêê đhuôch, bhrợ pa dưr pr’ăt tr’mung coh vêêl đông, bhrợ t’bhưah tơợ Khánh Sơn, Khánh Vĩnh tươc zâp đhị zr’lụ da ding bha đưn Ninh Thậun.

T’cooh Nghiêm Xuân Thành, Bí thư Tỉnh uỷ Khánh Hoà moon, tu vêy tr’xăl tơơm chr’noh liêm choom, bâc pr’loọng đhanuôr coh k’coong ch’ngai ơy dưr zi lâh đha rưt, bhrợ cha k’van lâh. T’cooh Nguyêm Xuân Thành moon ghit:

“Bhiệc lêy bhrợ pa dưr pa liêm lâng cr’noọ bh’rợ pa dưr chr’năp liêm đhị mưy zr’lụ k’tiêc, bêl ahay 1 hécta nâu bơơn ha mơ zên năc xoọc đâu lêy pa dưr lâh mơ. Ha dợ bhiệc lêy bhrợ pa liêm ha rêê đhuôch đoọng bhrợ bâc đhị, oó pa zưm mưy đhị. Pa đhang moon, đhị đâu choh sầu riêng năc lêy choh pa xoọng zâp râu tơơm chr’noh lơơng, chr’năp cung căh bâc ha mơ, căh bơơn mơ 1 tỷ đhị mưy c’moo cơnh sầu riêng, năc vêy bơơn mơ 300 ực. Bơơn cơnh đâu cung mặ dưr zi lâh đha rưt nhâm mâng. Đhị k’tiêc nâu ha dang bhưah 1 hécta, 1 hécta ta choh sầu riêng, hécta dzợ năc choh tơơm chr’noh lơơng, ha dang bêl sầu riêng căh bơơn bhrợ râu năc cung têêm ngăn pr’ăt tr’mung”.

C’lâng bh’rợ âng tỉnh Khánh Hoà năc p’têêt pa zưm lâng n’juông p’têêt pa zưm, tơợ choh bhrợ tươc pa câl. Zâp đơn vị chức năng xoọc k’đươi moon doanh nghiệp k’rong bhrợ đhị lêy tôm bhrợ, zư lêy, đoọng mã số zr’lụ choh. Lâng, t’bhlâng pa choom đhanuôr bhrợ ha rêê đhuôch bhriêr ta bách, pa dưr dal đhr’năng bh’rợ hợp tác xã. Bhiệc lêy bhrợ chính quyền 2 cấp xang bêl pa zưm cung bhrợ liêm buôn đoọng ha bhiệc lêy bhrợ lâng xay bhrợ đợ chính sách zooi đoọng./.

TÁI CƠ CẤU, NÂNG CAO GIÁ TRỊ CÂY ĂN QUẢ TẠI MIỀN NÚI TỈNH KHÁNH HÒA

Sau khi hợp nhất Khánh Hòa và Ninh Thuận, vùng miền núi tỉnh Khánh Hòa mới có thêm dư địa lớn để tái cơ cấu sản xuất nông nghiệp. Trong đó, cây ăn quả đang dần khẳng định vai trò chủ lực trong phát triển kinh tế nông thôn, mở hướng đi mới cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số

20 năm trở lại đây, người dân miền núi Khánh Sơn, Khánh Vĩnh, tỉnh Khánh Hòa đã mạnh dạn chuyển đổi những cây trồng kém hiệu quả sang các loại cây ăn quả có giá trị cao. Những vườn tạp ngày nào, nay đã được thay bằng các vườn chuyên canh sầu riêng, bưởi da xanh, măng cụt, mít nghệ… cho mùa quả ngọt. Nhờ cây ăn quả, cuối năm 2024, hai huyện miền núi Khánh Sơn và Khánh Vĩnh (cũ) đã chính thức thoát khỏi danh sách huyện nghèo. Đây là kết quả của quá trình chuyển đổi tư duy sản xuất từ manh mún sang chuyên canh bài bản, có định hướng thị trường rõ ràng. Ông Cao Xuân Hưng, dân tộc Raglay, ở xã Khánh Sơn, tỉnh Khánh Hòa chia sẻ cách làm ăn của gia đình:

“Cây sầu riêng, gia đình tôi làm không nhiều như người ta, chỉ khoảng 30 cây. Nếu cây sầu riêng làm tốt, đạt chất lượng, hiệu quả sẽ cho thu nhập lên đến 10 triệu/năm. Đây là cây chủ lực của Khánh Sơn. Thu hoạch từ cây đây đã thay đổi diện mạo, cuộc sống cho bà con chúng tôi. Cây này là cây thoát nghèo”.

Toàn huyện Khánh Sơn (cũ) có khoảng 4.500ha cây trồng lâu năm, trong đó sầu riêng là cây chủ lực với khoảng 3.000ha. Hiện nay, Khánh Sơn được chia thành 3 xã: Khánh Sơn, Tây Khánh Sơn, Đông Khánh Sơn. Cây sầu riêng tiếp tục là cây trồng chủ lực của các địa phương này. Năm nay, sầu riêng bắt đầu vào vụ thu hoạch, năng suất trên 10 tấn/ héc ta.

Tuy nhiên, người trồng đang đối mặt nhiều khó khăn do thời tiết mưa nhiều, ảnh hưởng đến chất lượng trái và chi phí chăm sóc tăng cao. Giá sầu riêng được mua tại vườn cũng giảm khoảng 30% so với năm trước, chỉ còn khoảng 40 ngàn đồng/kg. Chi phí đầu vào đang tăng cao nhưng lợi nhuận lại giảm so với những năm trước.

Vì vậy, vấn đề đặt ra đối với miền núi tỉnh Khánh Hòa là nâng cao giá trị sản phẩm sầu riêng để phát triển bền vững. Đầu tiên chính là kiểm soát tốt dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, liên kết tạo đầu ra ổn định. Khánh Sơn có tiềm năng lớn nhưng lại thiếu cơ sở đóng gói, phải gửi sang tỉnh khác đóng gói tốn kém. Ngoài ra, cần kết nối tiêu thụ qua hệ thống siêu thị, hội chợ, sự kiện quảng bá nông sản địa phương. Ông Đỗ Nhi Huy, Trưởng phòng Kinh tế xã Tây Khánh Sơn, tỉnh Khánh Hòa cho biết:

“Chúng tôi xác định cây ăn quả chủ lực là cây sầu riêng. Tuy nhiên, bên cạnh đó cần đan xen những cây trồng đã khảo nghiệm  thành công như chôm chôm, mít, măng cụt. Như vậy mới dàn trải mùa vụ, tận dụng quỹ đất, hàng năm, hàng tháng đều có thu. Đồng bào dân tộc thiểu số đời sống khó khăn, có nguồn thu để nuôi cây sầu riêng phải có ngắn nuôi dài.Cây sầu riêng mất 5 năm mới có thu, trong thời gian đó phải trồng những cây ngắn ngày”.

Việc hợp nhất Khánh Hoà với Ninh Thuận mở ra dư địa mới cho phát triển nông nghiệp miền núi Khánh Hòa (mới). Ngoài cây sầu riêng, nhiều vùng như Ninh Phước, Ninh Sơn thuộc tỉnh Ninh Thuận (cũ) đang phát triển mạnh các loại cây ăn quả giá trị cao như nho, táo, măng cụt, chôm chôm. Những vùng bán sơn địa có khí hậu thuận lợi, thổ nhưỡng phù hợp đang được quy hoạch thành vùng cây ăn quả đặc sản gắn với du lịch nông nghiệp. Tái cơ cấu cây trồng được thực hiện bài bản gắn với tái cơ cấu nông nghiệp, tái cơ cấu kinh tế địa phương, mở rộng từ Khánh Sơn, Khánh Vĩnh sang các khu vực đồi núi Ninh Thuận.

Ông Nghiêm Xuân Thành, Bí thư Tỉnh ủy Khánh Hòa cho biết, nhờ chuyển đổi sang cây trồng có giá trị cao, nhiều hộ dân miền núi đã vươn lên khá, giàu. Ông Nghiêm Xuân Thành  nhấn mạnh:

“Việc tái cơ cấu với mục tiêu là gia tăng giá trị trên một diện tích đất, trước đây 1 héc ta này được bao nhiêu tiền nay cần phải tăng. Còn việc quy hoạch nông nghiệp để phân tán rủi ro theo nguyên tắc không bỏ trứng vào một rổ. Ví dụ, chỗ này trồng sầu riêng nhưng cần trồng thêm các loài khác, giá trị có thể không cao bằng, không đạt 1 tỷ/ năm như sầu riêng nhưng sẽ được cỡ 300 triệu. Được như vậy cũng thoát nghèo bền vững. Chỗ đất này nếu rộng 2 héc ta, 1 héc ta trồng sầu riêng, héc ta còn lại trồng cây khác, đề phòng khi sầu riêng vỡ trận, đảm bảo ổn định cuộc sống”.

Định hướng của tỉnh Khánh Hòa là gắn sản xuất với chuỗi liên kết, từ trồng trọt đến tiêu thụ. Các đơn vị chức năng đang xúc tiến kêu gọi doanh nghiệp đầu tư cơ sở đóng gói, bảo quản, cấp mã số vùng trồng. Đồng thời, tăng cường đào tạo nông dân làm nông nghiệp thông minh, nâng cao năng lực hợp tác xã. Việc tổ chức chính quyền hai cấp sau sáp nhập cũng tạo thuận lợi cho quy hoạch và triển khai chính sách hỗ trợ./.