Ting cơnh j’niêng cr’bưn truyền thống, bhiệc xay xơ âng manứih Dao ta bhrợ ooy 3 t’ngay 2 r’dưm đhị đông n’jứih lâng đông n’đil. Bêl k’noọ xay xơ nắc zâp ngai đắh đông n’jứih lâng đông n’đil nắc lêy ra’văng ch’na đh’nắh, jập đô, manứih lướt ta’moóh đoọng… Râu chr’nắp ooy bhiệc xay xơ âng manứih Dao Khâu cóh Sìn Hồ, nắc bêl hi’dưm l’lăm t’ngay đơơng chô ma’mai, p’cắh mặt đắh đông n’jứih nắc âng đơơng jập đồ ooy đông n’đil, bhrợ têng cha đắh l’lăm bêl hi’dưm ta moon nắc âm cha m’pâng hi’dưm đoọng đông n’jứih lâng n’đil đh’rứah prá xay. Moót t’ngay bhiệc bhan xay xơ, bêl k’noọ đơơng chô, n’đil nâu nắc bơơn k’conh tay đơơng đhị bàn thờ tô bhúh đoọng bhuốih a’bhô dang, a’bhướp a’dích nắc cắt khẩu. xang nặc bơơn k’căn chọ a’ngoọn liêm chr’nắp cóh a’chặc, rơơm kiêng k’coon n’đil nắc vêy pr’ắt tr’mung k’bhộ ngăn, liêm zâp. Xang k’căn k’conh nắc tước đhi noo bhúh xoọng đắh đông n’đil cher đoọng đợ hun pr’hêl nắc đợ pr’chăm lâng bạc ha k’coon n’đil. Bêl bhrợ bhiệc bhan xang nắc k’coon n’đil bơơn manứih lướt ta’moóh đoọng nắc đơơng pa’glúh đhị p’loọng, đoọng pr’loọng đông n’đil lâng c’bhúh apêê đơơng chô ma’mai nắc lêy đơơng đhu g’đêl p’răng boo chô ooy đông n’jứih. manứih lướt ta’moóh Chẻo Lù Cuổi cóh vel Trị Xoang, chr’val Tả Phìn, chr’hoong Sìn Hồ, tỉnh Lai Châu moon: “Đoọng bơơn t’ngay nâu, bơr đắh pr’loọng đông nắc lêy ra’văng liêm zâp j’niêng cr’bưn truyền thống âng acoon cóh cơnh Nhăn c’moo, lêy số, đhơ’đơợ p’loọng, zước nhăn lâng gr’hoót moon nắc bhrợ têng bhiệc bhan. Bêl bơơn pr’loọng đông k’đươi moon acu manứih lướt prá xay nắc acu lêy vêy rách nhiệm bêl âng đơơng ma’mai chô ooy đông t’mêê.”

    Moót t’ngay xay xơ, đắh đông n’jứih k’đươi mưy c’bhúh manứih lướt âng đơơng ma’mail nâu pazêng k’diịc n’đil nâu, apêê chi’ớh tr’coọ xa’nưl, apêê bhrợ c’la lướt ta’moóh lâng zâp apêê pân’jứih đha’đhâm c’moor p’niên k’rơ âng đơơng tr’nớt, trà, zanươu lâng đợ apêê diịc điêl vêy pr’ắt tr’mung k’bhộ ngăn lướt đơơng chô n’đil nâu. Zâp ngai zêng xập xa’nập truyền thống âng acoon cóh. Manứih bhuốih bhrợ nắc cắt pay a’ham a’tứch gôông đoọng đắh đông n’jứih bhrợ bh’rợ bhuốih a’bhô dang bêl k’noọ đơơng chô n’đil. Bêl glúh đắh đông, n’jứih nâu nắc lêy pơng pr’nơng bhai pr’hoọm t’viêng đoọng lêy cha’groong, zư lêy n’jứih nâu tất ooy c’lâng lướt. t’coóh Tẩn A Sếnh, cóh vel Hoàng Hồ, chr’val Phăng Xô Lin, chr’hoong Sìn Hồ, tỉnh Lai Châu nắc manứih taluôn bơơn zâp pr’loọng đông manứih Dao k’đươi plong khèn xoọc bêl xay xơ bhiệc bhan đoọng năl: râu chr’nắp ooy bhiệc đơơng chô n’đil âng manứih Dao Khâu nắc c’bhúh đắh đông n’jứih cắh vêy lướt tước đông n’đil pay đơơng chô hadang bơr đắh pr’loọng đông ặt ch’ngai. Truíh c’lâng lướt, đắh đông n’jứih nắc plong kèn đhưng cha’gâr tước bêl lưm c’bhúh đắh đông n’đil đhị m’pâng c’lâng. Bêl lưm c’bhúh đông n’đil, nắc apêê đắh đông n’jứih lêy ra’pặ tr’nớt, toong đác chè, k’đươi âm hót đắh đông n’đil. Bêl đâu kèn nắc dưr xưl: “Truíh c’lâng chô, c’bhúh lướt pay đơơng chô n’đil nâu nắc đhêy truíh c’lâng, nâu đoo nắc j’niêng cr’bưn zâp ngai bhrợ hân đhơ đông n’jứih lâng n’đil ắt tr’đăn. Bêl bơr c’bhúh tr’lưm đh’rứah nắc đông n’jứih k’đươi âm chè, âm hót đoọng ha đông n’đil. Xang nặc đắh đông n’jứih nhăn đắh manứih k’âng k’đơơng lướt pay đoọng đội chi’ớh kèn đhưng cha’gâr lướt đhiêr 3 vòng, xang nặc rạch cớ 3 vòng, đắh đông n’jứih nắc nhăn pay đơơng chô n’đil nâu ooy đông.”

    Bêl chô tước ooy đông n’jứih, c’bhúh apêê âng đơơng n’đil nâu lâng apêê đương hơnh déh ma’mai nắc zêng đhêy ặt cóh tang đông. Bêl đâu n’đil nâu nắc ta g’đêl lâng đhu đoọng manứih bhuốih bhrợ lêy bhuốih, chi’ol c’lâng lướt đoọng ha n’đil nâu lướt moót ooy đông n’jứih. lâng j’niêng bh’rợ cắt a’cọ a’tứch xang nặc glâm ting c’lâng đắh p’loọng glúh ooy tang. J’niêng cr’bưn nâu dzợ ta moon nắc Dáp Sất.

    Xang bêl manứih bhuốih bhrợ bhrợ têng xang bhiệc bhan, đắh đông n’jứih nắc k’đươi mưy pân’đil ơy váih k’diịc k’coon, vêy pr’ắt tr’mung k’bhộ ngăn âng đơơng n’đil lướt moót ooy đông n’jứih, k’căn n’jứih bêl đêếc nắc lêy bha’lương a’lợ t’mêê đăn đhị bàn thờ, xang nặc âng đơơng ma’mai  moót bhrợ bhiệc bhan nhập khẩu đhị bàn thờ âng pr’loọng đông. Anoo Tẩn A Phù cóh vel Sìn Hồ Dao, mưy manứih pabhlâng chắp kiêng văn hoá Dao xay moon đắh j’niêng cr’bưn nâu: “Acoon cóh Dao khâu vêy mưy râu văn hoá liêm chr’nắp, pabhlâng chr’nắp ooy đâu nắc xay moon tước bhiệc đơơng chô n’đil ooy đông n’jứih. cr’noọ bh’rợ nâu nắc mưy râu liêm chr’nắp cắh choom lơi jợ âng acoon cóh Dao, tu cơnh đâu nắc acu ơy pachoom lâng năl cơnh đươi dua zâp râu tr’coọ xa’nưl âng acoon cóh đay. Xoọc đâu acu xoọc pachoom pa’xoọng bấc pr’zợc p’niên plong kèn, tu kèn nắc tr’coọ xa’nưl chr’nắp bêl xay xơ âng manứih Dao.”

    Ting cr’chăl t’ngay, j’niêng cr’bưn đơơng chô ma’mai dzợ bơơn manứih Dao Khâu Sìn Hồ, Lai Châu zư lêy. Lâng chr’hoong Sìn Hồ cung ơy bhrợ têng bấc j’niêng cr’bưn, bhiệc bhan đoọng bhrợ padưr, ooy đâu vêy bhiệc bhan đơơng chô ma’mai âng manứih Dao khâu đoọng p’cắh lâng hơnh déh râu chr’nắp văn hoá acoon cóh./.

ĐỘC ĐÁO NGHI LỄ RƯỚC DÂU CỦA NGƯỜI DAO KHÂU

                                                         Chẻo Thu

     Việc lập gia đình chính là sự kiện quan trọng của mỗi đời người. Do vậy  lễ cưới truyền thống nói chung và tục rước dâu nói riêng là một nét văn hóa  được đồng bào Dao gìn giữ và phát huy.

    Theo phong tục truyền thống, lễ cưới của người Dao diễn ra trong ba ngày hai đêm tại nhà trai và nhà gái. Trước khi lễ cưới được tổ chức thì cả nhà trai và nhà gái sẽ phải chuẩn bị lương thực thực phẩm, đồ lễ, bà mối… Điều đặc biệt trong đám cưới của người Dao Khâu ở Sìn Hồ, là buổi tối trước ngày đón dâu, đại diện nhà trai sẽ mang lễ vật sang nhà gái, tổ chức một bữa tối gọi là bữa rượu nửa đêm để nhà trai và nhà gái cùng nói chuyện. Vào lễ cưới, trước khi xuất gia, người con gái sẽ được cha đẻ dắt đến bái trước bàn thờ gia tiên để thầy cúng làm lễ cắt khẩu. Sau đó được mẹ đẻ buộc chéo dải lụa đỏ lên người, mang ý nghĩa mong muốn con gái sẽ có cuộc sống mới hạnh phúc, đủ đầy. Tiếp đến cha mẹ, họ hàng cô dâu sẽ tặng những món quà là trang sức bằng bạc trắng cho con gái. Khi làm lễ xong người con gái sẽ được bà mối dắt ra theo hướng cửa đại, để gia đình nhà gái cùng đoàn phù dâu dùng ô đen che kín mặt đưa về nhà chồng. Bà mối Chẻo Lù Cuổi ở bản Trị Xoang, xã Tả Phìn, huyện Sìn Hồ, tỉnh Lai châu nói: “Để có được ngày này, hai bên gia đình cũng phải chuẩn bị đầy đủ các nghi lễ truyền thống của dân tộc như: Xin tuổi, xem số, dặm ngõ, thách cưới và hẹn ngày tổ chức hôn lễ. Khi được gia đình nhờ làm bà mối thì tôi phải có trách nhiệm đến khi đưa dâu mới về đến nhà chồng mới thôi”

    Vào ngày cưới, nhà trai cử một đoàn người đi đón dâu gồm chủ hôn, chú rể, phù rể, đội nhạc đầu buộc khăn đỏ, và các nam thanh niên trẻ khỏe mang theo ghế mây, trà, thuốc cùng những đôi vợ chồng có cuộc sống hạnh phúc đi đón dâu. Tất cả đều mặc trang phục truyền thống của dân tộc. Thầy cúng sẽ cắt tiết một con gà trống để chú rể làm thủ tục bái tổ tiên trước khi đi đón dâu. Khi ra khỏi nhà chú rể phải đội một chiếc mũ vải màu xanh mang ý nghĩa che chở, bảo vệ chú rể suốt chặng đường đi. Ông Tẩn A Sếnh, ở bản Hoàng Hồ, xã Phăng Xô Lin, huyện Sìn Hồ, tỉnh Lai Châu là người thường xuyên được các gia đình người Dao mời thổi kèn trong đám cưới cho biết: Điểm đặc biệt trong lễ đón dâu của người Dao Khâu đó là đoàn nhà trai sẽ không phải đến nhà gái đón dâu nếu hai gia đình thông gia không ở gần nhau. Trên đường đi đoàn nhà trai sẽ nổi kèn đánh trống chiêng cho đến khi gặp đoàn nhà gái giữa đường. Khi gặp đoàn nhà gái đội phù rể, các nam thanh niên xếp ghế, rót trà, mời thuốc nhà gái. Lúc này kèn trống nổi lên:“ Trên đường về, đoàn đón dâu sẽ nghỉ dọc đường, đây là nghi thức bắt buộc cho dù nhà trai và nhà gái có ở gần nhau. Khi hai đoàn gặp nhau nhà trai sẽ mời trà đưa thuốc cho nhà gái. Sau đó nhà trai xin bà mối cho đội nhạc thổi kèn đánh trống chiêng đi vòng quanh đoàn rước dâu 3 vòng, rồi ngược laị 3 vòng, đoàn nhà trai mới tiếp tục xin đón cô dâu về nhà chồng bái đường”

    Khi về tới nhà trai, đoàn người đưa dâu và người đón dâu đều dừng lại ở ngoài sân. Lúc này cô dâu sẽ được mở ô ra để thầy cúng làm lý xua tà, đuổi cái ác, soi đường chỉ lối cho cô dâu khi bước vào nhà chồng. Với nghi thức chặt đầu gà mới nở rồi ném con gà theo hướng cửa đại ra sân. (Nghi thức này còn gọi là Dáp Sất).

    Sau khi thầy cúng làm lễ xong, bên nhà trai cử một phụ nữ có chồng con, có cuộc sống gia đình hạnh phúc dẫn dắt bước đầu tiên cho dâu mới vào nhà chồng, người mẹ chồng lúc này sẽ trải một chiếc chiếu mới trước gian thờ, rồi dắt tay cô dâu vào làm lễ nhập khẩu trước ban thờ gia tiên. Anh Tẩn A Phù ở bản Sìn Hồ Dao, một người rất yêu văn hóa Dao cảm nhận về nghi lễ rước dâu: “Dân tộc Dao khâu có một nền văn hóa rất đặc thù, rất đặc sắc trong đó phải kể đến lễ rước dâu của đồng bào. Ý thức được đây là một nét đẹp không thể bỏ của dân tộc Dao, do vậy tôi đã học và biết sử dụng hết mọi nhạc cụ của dân tộc mình. Hiện nay tôi đang dạy thêm nhiều bạn trẻ thổi kèn, bởi kèn là nhạc cụ quan trong đám cưới của ngừời Dao”

    Theo thời gian, nghi lễ rước dâu vẫn được người Dao Khâu Sìn Hồ, Lai Châu gìn giữ. Và huyện Sìn Hồ cũng đã tổ chức nhiều lễ, hội để phục dựng, trích đoạn các nghi lễ, trong đó có lễ rước dâu của của người Dao Khâu để quảng bá và tôn vinh giá trị văn hóa dân tộc./.