Tr’coó xa nul xơơng xa nul, p’rá Khmer moon nắc Phlêng Pinpeat, nức c’bhúh tr’coó xa nay ty đanh đanh bhlâng âng ma nứih Khmer Nam Bộ. A đoo vêy xul k’rơ lâng bơơn đươi dua cóh apêê bh’rợ chr’nắp dhdị apêê chùa Khmer lâng cóh apêê t’ngay bhiệc bhan. Moon nắc xơơng xa nul tu c’bhúh tr’coó n’nâu vêy 5 bộ: bộ đồng, bộ nam, bộ n’loong, bộ plong lâng bộ n’căr. Tr’coó xa nul nắc loom luônh âng ma nứih Khmer cơnh lâng abhô dang, lâng cruung k’tiếc lâng acoon ma nứih. Đăn cơnh zấp đoo chùa ga mắc âng ma nứih Khmer zêng vêy tr’coó xa nul n’nâu. Bêl ahây, c’bhúh tr’coó xa nul nắc đhêêng muy đươi dua cóh apêê t’ngay ga mắc đhị chùa cơnh: Bhiệc bhan ca văr râu liêm crêê, Bhiệc bhan đớcs pô. Nâu câi, tr’coó xa nul  xơơng xa nul âi bơơn bhrợ t’bhứah bh’rợ, dưr váih đhị bấc g’lúh liên hoan za zum lâng apêê t’ngay bhiệc bhan ga mắc. t’coóh Lý danh, ặt cóh thành phố Sóc Trăng, đoọng năl: “Nâu câi bơơn nhà nước k’rong bhrợ, pr’ặt tr’mông âng đha nuôr công z’zăng dưr, tu nâu câi đha nuôr cắh cậ cóh chùa zêng ma pa săm đớc muy c’bhúh tr’coó xa nul đoọng bhrợ têng bhiệc bhan cóh chùa cóh vel bhươl âng apêê đoo. Pa đhang moon cơnh cóh vel  vêy bh’rợ n’hâu nắc apêê đoo bhrợ têng, cắh chấc vặ đơợ lơơng. Zấp đoo chùa zêng veye muy câu lạc bộ cơnh phường 5 zi công vêy muy câu lạc bộ tr’coó xa nul xơơng xa nul. Đha đhâm xa dơơr ngai kiêng pa choom nắc azi zêng bhrợ lớp đoọng pa choom, lâng pa choom râu đâu nắc choom chắp kiêng pa bhlâng vêy mặ ting pa choom.”

    Bấc tr’coó xa nul âng c’bhúh xơơng xa nul zêng bơơn ta cha ớh ting cơnh đươi n’táp, k’đhơợng xa nul, cóh đêếc cha gâr Samphô bơơn n’táp lâng bơr têy, ha dợ cha gâr ga mắc nắc đhưưng, kèn nắc plong… Cóh apêê tr’coó xa nul âng tr’coó xa nul xơơng xa nul, Rôneat-ek bơơn lêy nắc râu tr’coó xa nul bha lâng. Xoọc đâu, cóh c’bhúh tr’coó xa nul xơơng xa nul nắc cắh choom cắh vêy a nhi n’jưl Rôneat-ek, Roneat-thung, Cuông tuốch, Cuông Thôm lâng anhi cha gâr ga mắc nắc vêy choom zấp pr’đơợ cha ớh. La lay lâng bấc tr’coó xa nul ty đanh âng apêê acoon cóh n’lơơng, bh’rợ đươi dua apêê tr’coó xa nul âng tr’coó xơơng xa nul công cắh vêy u buôn, nắc kiêng ma nưuíh cha ớh cắh muy năl tr’coó xa nul Khmer Nambộ nắc dzợ năl ghít ooy văn hóa, bơơn ặt ma mông lâng ma nứih Khmer veye choom đơơng âng tước đh’riêng xa nul, loom luônh, r’vai âng văn hóa Khmer. Nghệ nhân Lý Phát ặt cóh thành phố Sóc Trăngm muy cóh hắt ngai bhrợ tr’coó xa nul đoọng ha c’bhúh tr’coó xơơng xa nul, đoọng năl: “Acu choom bhrợ tr’coó xa nul n’nâu lấh 20 cmoo âi. 15 c’moo âi ặ choom cu bhrợ. Tr’nơợp bhrợ mốp a bhlâng, nắc ặt pa choom bhrợ. R’dợ nắc bhrợ công z’zăng liêm. Vêy choom cha ớh nắc vêy choom bhrợ.”

    Tr’coó xa nul xơơng xa nul âng đha nuôr Khmer pa bhlâng liêm pr’hay, vêy chr’nắp nghệ thuật dal n’đhang đoọng đươi dua liêm choom bhlâng apêê tr’coó xa nul n’nâu nắc kiêng ma nứih đươi dua choom bơơn năl ng’cơnh cha ớh, la lua chắp kiêng lâng năl cơnh bhrợ t’mêê nắc vêy choom pa cắh muy cơnh liêm pr’hay. Xoọc đâu, cóh bấc đong chùa Khmer Nam bộ zêng vêy apêê câu lạc bộ, apêê lớp pa choom cha ớh tr’coó xa nul đoọng ha p’niên k’tứi. A đhi Lâm Quyết Thắng p’zay pa choom ting bh’rợ, xa nul âng tr’coó xa nul Khmer ty đanh dhdị chùa Dơi cóh Sóc Trăng, đoọng năl: “Acu pa choom cha ớh tr’coó xa nul dâng 3 c’moo âi. Bấc chu acu moọt ooy chùa a cu lêy apêê c’bhúh tr’coó n’nâu, tu cơnh đêếc zước đhị thầy moọt pa choom. Tr’nơợp công k’đháp bhlâng, n’đhơ cơnh đêếc acu công t’bhlâng nắc công lêy z’zăng buôn. Bêl tr’nơợp nắc têy cu dzợ u proọng, nâu câi nắc z’zăng ặ u l’boọt.”

    Tr’coó xa nul xơơng xa nul bơơn lêy nắc cr’van chr’nắp âng ma nứih Khmer Nam bộ. C’bhúh tr’coó xa nul n’nâu dưr váih c’léh văn hóa liêm pr’hay, nắc r’vai cóh pr’ặt tr’mông văn hóa âng Khmer. Ma  núih Khmer buôn moon: “ P’niên k’tứi Khmer năl múa, năl hát l’lăm bêl năl đọc, năl xrắ”, đoọng bơơn lêy râu cr’đơơng đhộ bhứah âng tr’coó xa nul cóh pr’ặt tr’mông ma nứih Khmer cóh Nam bộ nắc pa bhlâng k’rơ./.

NHẠC NGŨ ÂM- MỘT GIÁ TRỊ VẮN HÓA KHMER NAM BỘ

(V OV5)

    Người Khmer có kho tàng nhạc cụ phong phú và đặc sắc. Trong đó, nhạc cụ ngũ âm là một giá trị văn hóa riêng biệt.

    Nhạc cụ ngũ âm, tiếng Khmer gọi là Phlêng Pinpeat, là dàn nhạc truyền thống tiêu biểu của người Khmer Nam bộ. Nó có âm lượng lớn và thường được dùng trong các nghi lễ quan trọng tại các chùa Khmer và trong các ngày lễ hội. Gọi là ngũ âm vì dàn nhạc này có 5 bộ: bộ đồng, bộ sắt, bộ mộc, bộ hơi và bộ da. Nhạc ngũ âm là tiếng lòng của người dân Khmer đối với thần linh, với thiên nhiên và với con người. Gần như tất cả những ngôi chùa lớn của người Khmer đều có ban nhạc ngũ âm. Trước kia, dàn nhạc chỉ được sử dụng trong các ngày đại lễ tại chùa như: Lễ Cầu Phước, Lễ Dâng Bông. Ngày nay, nhạc ngũ âm đã được mở rộng phạm vi hoạt động, xuất hiện biểu diễn trong các cuộc liên hoan mừng công và trình diễn trong các Ngày lễ hội lớn. Ông Lý Danh, ở thành phố Sóc Trăng, cho biết: “Bây giờ được nhà nước đầu tư, cuộc sống của người dân cũng khá nên giờ tự người dân hay trong chùa cũng sắm sửa dàn ngũ âm để đi phục vụ lễ hội trong chùa trong phun, sóc của người ta. Ví dụ như trong sóc có lễ làm phước, rước ông bà thì người ta tự phục vụ không cần phải thuê ở nơi khác. Mỗi chùa đều có một câu lạc bộ như phường 5 tôi cũng có một câu lạc bộ ngũ câm. Thanh thiếu niên nào muốn học thì chúng tôi đều mở lớp cho học hết mà học cái này phải yêu thích mới học được.”

    Phần lớn các nhạc cụ của dàn nhạc ngũ âm đều được diễn tấu theo cách dùng vỗ chập chọe (chập chả) giữ nhịp, trong đó, trống Samphô được đánh bằng hai tay, còn trống lớn đánh bằng dùi, kèn thổi hơi.... Trong các nhạc cụ của dàn nhạc Ngũ âm, Rôneat-ek được xem là loại nhạc cụ chủ đạo và có vai trò dồn bè. Hiện nay, trong dàn nhạc ngũ âm bắt buộc phải có cặp đàn Rôneat-ek, Rô-neat-thung, Cuông-tuôch, Cuông-thôm và cặp trống lớn thì mới hội đủ điều kiện diễn tấu. Khác với nhiều nhạc cụ cổ truyền của các dân tộc khác, việc sử dụng các nhạc cụ của nhạc Ngũ âm cũng không đơn giản, đòi hỏi người nhạc công không chỉ hiểu biết âm nhạc, giai điệu của âm nhạc Khmer Nam Bộ mà đòi hỏi cả môi trường văn hóa, được tắm trong đời sống của người Khmer để truyền tải nhạc điệu và tâm hồn, âm điệu của văn hóa Khmer. Nghệ nhân Lý Phát ở thành phố Sóc Trăng, một trong số ít người làm nhạc cụ cho dàn nhạc ngũ âm, cho biết: “Tôi biết làm nhạc cụ dàn ngũ âm hơn 20 năm. 15 tuổi đã biết làm rồi. Ban đầu làm có xấu, học hỏi tự làm. Lâu dần thì làm cũng đẹp hơn. Biết chơi đàn mới biết làm nhạc cụ.” 

    Nhạc cụ ngũ âm của người Khmer rất độc đáo, có giá trị nghệ thuật cao nhưng để sử dụng thành thạo các nhạc cụ này đòi hỏi người sử dụng phải hiểu được cách thức hoà âm, thật sự yêu và sáng tạo mới có thể thể hiện được một cách chuyên nghiệp. Hiện nay, trong nhiều ngôi chùa Khmer Nam Bộ đều có các câu lạc bộ, các lớp học chơi nhạc ngũ âm dành cho trẻ nhỏ. Em Lâm Quyết Thắng miệt mài tập những nốt nhạc, giai điệu âm nhạc Khmer truyền thống tại chùa Dơi ở Sóc Trăng, cho biết: “Em học nhạc ngũ âm khoảng 3 năm rồi. Nhiều lần em vào chùa em thấy có nhóm nhạc này nên xin thầy vào học. Lúc đầu cũng khó lắm nhưng em cũng cố gắng tập sau này thấy dễ hơn. Lúc đầu tập thì tay mình chơi còn hơi cứng giờ học tay mình đã chơi mềm dẻo hơn.” 

   Nhạc ngũ âm được coi là tài sản quý của người Khmer Nam Bộ. Dàn nhạc ngũ âm trở thành biểu tượng không gian văn hóa sinh động, là linh hồn trong đời sống văn hóa của người Khmer. Người Khmer có câu: "Trẻ con Khmer biết múa, biết hát trước khi biết đọc, biết viết"  để thấy được sự ảnh hưởng sâu rộng của âm nhạc trong đời sống tinh thần của dân tộc Khmer trên đất Nam Bộ./.