Xang 15 c’moo zư lêy, bhươn quế bhứah 2 hécta âng pr’loọng đông anoo Hồ Văn Đông, acoon cóh Gỉe Triêng cóh vel 2, chr’val Phước Thành, chr’hoong Phước Sơn nắc ơy tước hân noo bơơn bhrợ. Ha dang cơnh bêl ahay, nắc pa câl mưy n’căr quế, nắc xoọc đâu anoo Đông ơy câl pay zâp râu pr’đơợ tơợ quế, cơnh tu, hi la, đoong, t’nơơm lâng n’căr quế... đoọng pa câl ooy apêê lướt câl. Lấh mơ 2 hécta tơơm quế xoọc bơơn bhrợ, pr’loọng đông anoo nắc ơy chóh t’mêê pa xoọng 3 hécta. Anoo Hồ Văn Đông moon, Quế nắc râu t’nơơm đenh c’moo, mo 10-15 c’moo nắc vêy choom bơơn bhrợ. Bhiệc đhanuôr k’rong chóh quế cung chrooi pa xoọng zư lêy crâng, zư lêy đác đoong. Buôn lêy đhanuôr chóh pa dưr zâp râu tơơm chr’nóh, bhơi r’véh lơơng xoọc bêl đương tơơm quế choom bơơn bhrợ. Tu cơnh đêếc, pr’ắt tr’mung âng đhanuôr Gỉe Triêng cóh chr’val Phước Thành, chr’hoong Phước Sơn têêm ngăn, đông xang pậ bhứah, váih ti vi, xe máy, k’coon bơơn đoọng học tập liêm zâp. anoo Hồ Văn Đông xay moon zên pa chô đắh t’nơơm quế cơnh đâu: “Chóh t’nơơm quế nắc lêy đương 10-15 c’moo vêy choom bơơn bhrợ. Tu cơnh đêếc, t’nơơm quế cung chrooi pa xoọng zư lêy đác đoong, zư lêy crâng k’coong. Xoọc đâu, pr’loọng đông zi nắc bhrợ têng 1 hécta quế, k’rong bhrợ liêm choom, pa chô lấh 300 ực đồng.”

T’mêê đâu, pr’loọng đông t’coóh Hồ Văn Ngòi cung ặt cóh vel 2, chr’val Phước Thành, chr’hoong Phước Sơn nắc ơy pa câl zêng đợ bhươn quế k’noọ 1 hécta lâng zên 280 ực đồng. t’coóh Ngòi xoọc dzợ vêy lấh 25 hécta crâng quế, ooy đâu vêy 7 hécta nắc tước g’lúh bhrợ têng. T’coóh Hồ Văn Ngoig đoọng năl, tơơm quế bơơn ta lêy nắc tơơm chr’nóh ty chr’nắp âng đhanuôr Gỉe Triêng cóh chr’hoong k’coong ch’ngai Phước Sơn. Xoọc đâu đhanuôr xoọc t’bhlâng zư lêy m’ma quế cóh vel đông lâng nắc t’bhlâng pa dưr pa xớc. đhanuôr Gỉe Triêng dzợ vêy j’niêng cr’bưn cher đoọng quế ha k’coon, cha châu... đoọng bhrợ cơnh jập đồ. T’nơơm quế nắc dưr váih mưy pr’đươi cắh choom cắh váih ooy pr’ắt tr’mung văn hoá âng manứih Gỉe Triêng.

T’coóh Nguyễn Quảng, Phó Chủ tịch UBND chr’hoong Phước Sơn, tỉnh Quảng Nam đoọng năl, cóh vel đông chr’hoong xoọc vêy lấh 800 hécta tơơm quế, pazưm đhị zâp chr’val Phước Kim, Phước Thành lâng Phước Lộc. Ooy đâu, lấh 90 hécta nắc ơy tước g’lúh bơơn bhrợ. Lâng chr’nắp cóh thị trường xoọc đâu, lứch hân noo k’noọ đợc nắc vêy đơơng chô ha đhanuôr cóh đâu tơợ 25-27 tỷ đồng: “Chr’hoong Phước Sơn xoọc t’bhlâng k’đươi moon zâp doanh nghiệp đoọng p’têết pazưm bhrợ têng, đhị thinh thần đhanuôr vêy k’tiếc, vêy manứih pa bhrợ lâng doanh nghiệp nắc trách nhiệm đắh bhiệc pa câl. Lâng tinh thần nâu nắc vêy c’lâng chóh quế bấc lâng bơơn bhrợ ting g’lúh, n’jứah bhrợ pa dưr thu nhập, n’jứah pa dưr pa xớc quế lâng zư lêy quế.”

Tơợ c’moo 2018 tước đâu, chr’hoong Phước Sơn, tỉnh Quảng Nam nắc ơy lêy pay 30 t’nơơm quế ga mắc đoọng zư lêy m’ma chr’nóh. Zâp c’moo pa chô k’dâng 60 ký cr’liêng m’ma lâng chóh k’dâng 60 r’bhâu t’nơơm quế. Tơợ m’ma quế bấc nâu, chr’hoong Phước Sơn nắc ơy đoọng ha đhanuôr bhrợ bhứah k’tiếc zâp c’moo. Cr’chăl nâu, đhanuôr cóh vel đông chr’hoong Phước Sơn cung ơy tự lêy chóh lấh 20 hécta t’nơơm quế zâp c’moo.

Cung tu vêy zư lêy, pa dưr pa xớc t’nơơm quế ty chr’nắp nâu nắc kr’bhâu pr’loọng đhanuôr Gỉe Triêng, chr’hoong Phước Sơn, tỉnh Quảng Nam têêm ngăn pr’ắt tr’mung, chrooi pa xoọng zư lêy crâng, zư đác đhị tu k’ruung./.

Đổi đời từ cây quế ở vùng đồng bào Giẻ Triêng

                                                CTV Tấn Sỹ

Cũng như 2 huyện Bắc Trà My và Nam Trà My, cây quế đã và đang mang lại cuộc sống ấm no cho hàng ngàn hộ đồng bào Giẻ Triêng ở huyện Phước Sơn, tỉnh Quảng Nam. Trồng quế không chỉ giúp bà con giữ gìn nguồn giống lâu đời, làm giàu chính đáng mà còn góp phần giữ rừng đầu nguồn.  

Sau 15 năm chăm sóc, vườn quế rộng 2 héc ta của gia đình anh Hồ Văn Đông, dân tộc Giẻ Triêng ở thôn 2, xã Phước Thành, huyện Phước Sơn đã đến kỳ thu hoạch. Nếu như trước đây chỉ bán mỗi vỏ quế, thì nay, anh Đông đã tận thu tất cả các sản phẩm từ cây quế như: ngọn, lá, cành, thân và vỏ quế… để bán cho tư thương. Ngoài 2 héc ta cây quế đang thu hoạch, gia đình anh đã trồng mới thêm 3 héc ta. Anh Hồ Văn Đông cho hay: Quế là loại cây lâu năm khoảng từ 10 đến15 năm mới cho khai thác. Việc bà con đầu tư trồng quế cũng góp phần giữ rừng, giữ nguồn nước. Thường thì bà con thâm canh các loại cây trồng, hoa màu khác trong lúc chờ cây quế mang lại hiệu quả. Nhờ thế cuộc sống của bà con Giẻ Triêng ở xã Phước Thành, huyện Phước Sơn ổn định, nhà cửa khang trang, ti vi, xe máy, con cái được đầu tư học tập. Anh Hồ Văn Đông nói:  “Trồng cây quế phải chờ 10 đến 15 năm mới cho khai thác. Nhờ đó, cây quế cũng góp phần giữ được nguồn nước, giữ được rừng. Hiện nay, gia đình tôi thu hoạch bình quân 1 héc ta quế được đầu tư chăm sóc tốt thu về trên 300 triệu đồng.”

Mới đây, gia đình ông Hồ Văn Ngòi cũng ở thôn 2, xã Phước Thành, huyện Phước Sơn đã bán trọn gói vườn quế gần 1 héc ta cho tư thương với giá 280 triệu đồng. Ông Ngòi hiện có hơn 25 héc ta rừng quế, trong đó có 7 héc ta đã đến kỳ khai thác. Ông Hồ Văn Ngòi cho biết: Cây quế được xem là cây trồng truyền thống của bà con Giẻ Triêng ở huyện vùng cao Phước Sơn. Hiện bà con đang cố gắng gìn giữ giống quế gốc bản địa và tiếp tục phát triển thêm. Bà con Giẻ Triêng còn có phong tục tặng quế cho con, cháu… để làm của hồi môn. Cây quế đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa của người Giẻ Triêng.

Ông Nguyễn Quảng, Phó Chủ tịch UBND huyện Phước Sơn, tỉnh Quảng Nam cho biết: trên địa bàn huyện hiện có hơn 800 héc ta cây quế, tập trung tại các xã Phước Kim, Phước Thành và Phước Lộc. trong đó, hơn 90 héc ta đã đến kỳ khai thác. Với giá thị trường hiện nay, cuối vụ mùa dự kiến sẽ mang lại cho bà con nơi đây nguồn thu  từ 25 tỷ đến 27 tỷ đồng: “Huyện Phước Sơn đang tiếp tục kêu gọi các doanh nghiệp để liên kết sản xuất, trên tinh thần nhân dân có đất, có công lao động và doanh nghiệp chịu trách nhiệm về đầu ra cho sản phẩm. Với tinh thần đó sẽ có định hướng trồng quế dày và sẽ khai thác chặt tỉa từng chu kỳ vừa tạo thu nhập, vừa phát triển quế và bảo tồn được quế.”

Từ năm 2018 đến nay, huyện Phước Sơn, tỉnh Quảng Nam đã xét chọn được 30 cây quế cổ thụ để bảo tồn nguồn giống. Mỗi năm, bà con  thu hoạch khoảng 60 kg hạt giống và gieo ươm khoảng 60 nghìn cây quế con. Từ giống quế trội này, huyện Phước Sơn đã cấp phát cho bà con mở rộng diện tích hàng năm. Bên cạnh đó, người dân trên địa bàn huyện Phước Sơn cũng đã tự gieo ươm hơn 20 héc ta cây quế giống mỗi năm.

Nhờ gìn giữ và phát triển loại cây quế truyền thống này mà hàng ngàn hộ đồng bào Giẻ Triêng huyện Phước Sơn, tỉnh Quảng Nam ổn định cuộc sống, góp phần giữ rừng, giữ nước nơi đầu nguồn./.