Apêê đoo năc đợ manuyh bha lâng, t’bhlâng ra văng đoọng ha xa nay bh’rợ lịch sử zr’năh xr’dô năc chr’năp ga măc pa bhlâng

C’moo 1941, coh m’pâng crâng k’coong n’đăh Tây tỉnh Quảng Ngãi, arọp Pháp bhrợ bh’rợ “Căng an trí” Ba Tơ - năc đhị crol đợ apêê chiến sĩ cách mạng xang bêl ta crol coh pazêng đong ta crol z’năh. Năc zr’lụ ngoọ zr’năh xr’dô n’năc năc dưr vaih zr’lụ pa dưr xa nay bh’rợ cách mạng âng quân lâng đhanuôr Khu 5 anh hùng.

Chi bộ “Căng an trí” Ba Tơ vêy ta bhrợ t’vaih, k’rong đợ manuyh cộng sản grơơ nhool, t’bhlâng zâl arọp abhuy tu độc lập ha acoon manuyh. T’ngay 11/3/1945, gung dưr Ba Tơ vêy ta bhrợ liêm choom, t’ngay 12/3/1945 năc bhrợ t’vaih Đội Du kích Ba Tơ lâng xa nay gr’hoót mâng loom: “Chêệt bil tu K’tiêc k’ruung”.

Xa nay bh’rợ zâl arọp abhuy âng Ba Tơ năc chr’va tước prang miền Trung: Đội Du kích Vũ Hùng (coh Quảng Ngãi ty ahay); Đội Tự vệ hoả xa Diêu Trì (coh tỉnh Bình Định ty); Đội Tự vệ Tuy Hoà (coh Phú Yên ty); Đội tự vệ công nhân Hòn Khói (coh Khánh Hoà) lâng Đội tự vệ zâl arọp abhuy âng công nhân đồn điền Ca-da coh Đắk Lắk…

T’ngay 16/10/1945, Chiến khu 5 vêy ta bhrợ t’vaih, pazêng vêy apêê tỉnh Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Kon Tum, Gia Lai ty. Nâu đoo năc cr’clặ t’nil chr’năp pa bhlâng rau tơơp vaih, bhrợ t’vaih c’xêê c’moo lịch sử chr’năp ga măc âng lực lượng vũ trang Quân khu 5 anh hùng. Tơợ pazêng apêê du kích tr’nơơp tươc ooy pazêng đại đội, tiểu đoàn Vệ quốc đoàn, lực lượng vũ trang khu 5 năc vêy ta pa dưr dưr vaih apêê bha lâng âng bh’rợ zâl arọp abhuy, prang zập n’đăh. Đại tá Võ Văn Minh, bêl ahay bhrợ cán bộ Trung đoàn 803 hay cớ:

“Coh bh’rợ zâl arọp Pháp, Liên khu 5 pazêng n’đăh crêê arọp ga ving. Pr’ăt tr’mông âng Bộ đội hêê coh cr’chăl tr’nơơp zr’năh xr’dô pa bhlâng. Căh vêy vũ khí, căh vêy ch’neh cha, đhanuôr năc jâng, đoọng ha Bộ đội vêy ch’na cha, đoọng vêy c’rơ zâl arọp. Zâl arọp, pay vũ khí âng arọp năc ng’zâl arọp”.

Xang Hiệp định Giơ - ne-vơ, xa nay bh’rợ cách mạng Liên Khu 5 tươc ooy cr’chăl zr’năh k’đhap pa bhlâng bêl bh’rợ zâl arọp dưr k’rơ lâh mơ. Liên Khu uỷ 5 tơợ n’đăh Tây Thừa Thiên - Huế dưr lướt tươc ooy Trung Man, Hiên, Giằng, xang n’năc tươc ooy Trà My âng tỉnh Quảng Nam ty đoọng bhrợ căn cứ địa cách mạng, bhrợ pa dưr lực lượng, đh’rưah lâng zâl chính trị lâng zâl vũ trang.

Khu 5 muy chu cớ dưr vaih zr’lụ tr’nơơp tr’zâl đh’rưah lâng arọp. Tơợ đêêc, cruung k’tiếc Khu 5 dưr vaih cơnh xa nay “Trung dũng, kiên cương, đi đầu diệt Mỹ”. “ Vành đai diệt Mỹ” năc xa nay bh’rợ lịch sử chr’năp pa bhlâng, muy bh’rợ ta béch pa bhlâng coh bh’rợ zâl arọp abhuy crêê cơnh lâng nghệ thuật âng chiên tranh đhanuôr vêy ta bhrợ k’rơ coh chiến trường Khu 5, đh’rưah lâng quân lâng đhanuôr prang k’tiêc k’ruung bhrợ t’vaih Đại thăng hân noo ha pruốt c’moo 1975, pa chô miền Nam, pazum k’tiêc k’ruung. Anh hùng Lực lượng Vũ trang Nhân dân, Trung tướng Nguyễn Trung Thu, bêl ahay bhrợ Phó Tham mưu Trưởng Quân đội nhân dân Việt Nam, bêl ahay bhrợ Tư lệnh Quân khu 5 xay moon, xa nay bh’rợ cha groong c’chêệt arọp Mỹ năc pa bhlâng ta béch, crêê cơnh lâng cr’noọ xa nay coh xoọc đêêc:

“Khu uỷ Khu 5 lâng Bộ Tư lệnh Quân khu 5 vêy xa nay bh’rợ xay bhrợ “ga ving c’chêệt Mỹ”. Ahêê k’rong pazêng manuyh đoọng cha groong, ng’zâl ooy căn cứ arọp cơnh biệt động, đặc công, ng’zâl lâng pa nenh, cha răh k’rơ. Ga ving c’chêệt Mỹ vêy chr’năp lâh mơ, rau đêêc năc tơợ chiến trường Khu 5 clan bhưah ooy pazêng chiến trường n’lơơng”.

Xang bêl k’tiêc k’ruung vêy ta pa chô,lực lượng vũ trang Quân khu 5 t’bhlâng bhr’lậ rau bil hư âng chiến tranh bhrợ t’vaih, bhrợ pa dưr kinh tế, zâl cha groong FULRO, zư lêy zr’lụ k’noong k’tiếc Tây Nam lâng bhrợ bh’rợ tr’nêng bha lang k’tiếc. Lực lượng vũ trang Quân khu 5 năc xay bhrợ liêm choom xa nay bh’rợ chr’năp liêm, la lua năc cơnh p’rá xa nay liêm loom năc “Đội quân nhà Phật”, “Bộ đội Ava Hồ” coh loom đhanuôr bơr k’tiêc k’ruung.

Bh’rợ “Apêê chiến sĩ Khu 5” tước ooy zr’lụ zr’năh k’đhap, chêêc lêy, trôông dzâc đhanuôr bêl đhí boo, tuh bhlong, hr’lang hr’câh k’tiêc, nong lit cơnh coh Trà Leng, Phước Lộc (2020); zooi đhanuôr coh g’luh tuh ga măc pa bhlâng coh Đà Nẵng (2022); t’bhlâng zâl cha groong pr’luh cr’ăy Covid-19… năc ghít bhlâng rau chr’năp liêm coh loom đhanuôr, ting pa mâng xa nay chính trị, pa dưr k’rơ xa nay bh’rợ đhanuôr ting zâl cha groong arọp abhuy nhâm mâng lâh mơ.

Hay cớ g’luh boo ngân pa bhlâng dưr vaih coh thành phố Đà Nẵng coh ha bu ha dum t’ngay 14/10/2022, Piing xal Hoà Sơn ga măc pa bhlâng coh thành phố Đà Nẵng crêê đác tuh lun. Pazêng bêệ ping zêng đác tuh p’loong, căh ngai n’năl hân đoo ping xal âng bhuh xoọng đay. Bộ Tư lệnh Quân khu 5 đoọng cán bộ, chiến sĩ t’bhlâng bhr’lậ pa liêm. K’ha riêng bêệ ping xal zêng đhâl, k’tiêc g’lấp coh zr’lụ bhưah pa bhlâng, Bộ đội năc dưr roóc đhêl lâng têy, ven pa liêm đợ n’loong n’cuông tr’đeh, c’lâm, ra pặ cớ ping xal, bhrợ t’vaih cơnh ty đanh ahay. Bh’rợ n’năc năc bhrợ t’vaih rau chr’năp liêm lâng pazêng pr’loọng đong vêy ping bhuh xoọng đhị zr’lụ ping xal n’nâu. T’cooh Lê Bá Linh, ăt coh phường Hải Vân, thành phố Đà Nẵng hay bhlâng lâng n’năl ơn bh’rợ tr’nêng âng Bộ đội:

“Đươi vêy apêê đhi noo bộ đội tươc zooi. Lêy bộ đội tước năc bhui har pa bhlâng, căh n’năl cơnh chêêc prá xay, muy n’năl chăp hơnh apêê anoo bộ đội”.

N’năl mơ bấc k’coon âng apêê lực lượng vũ trang Quân khu 5 lâh chêêt bil căh cậ đơc lơi aham, a chăc âng đay coh prang chiến trường. 204.567 liệt sĩ, 100.815 thương binh lâh chêệt bil lâng đơc lơi aham, achăc coh đhăm k’tiêc âng vel đong. Bâc apêê cán bộ, chiến sĩ Quân khu 5 dưr vaih bh’cộ, bh’rột, t’cooh xa nay cấp dal, k’đhơợng bhrợ bâc xa nay bh’rợ chr’năp âng Đảng, Nhà nước, Quân đội lâng pazêng bộ ngành, vel đong.

Lâng rau chroi đoọng ga măc bhưah n’năc, lực lượng vũ trang Quân khu 5 tr’haanh vêy Đảng, Nhà nước cher đoọng ch’ner Huân chương Hồ Chí Minh, Huân chương Quân công hạng Nhất, Huân chương Bảo vệ Tổ quốc hạng Nhất lâng chr’năp bhlâng năc bơr chu vêy ta cher đoọng ch’ner Huân chương Sao Vàng. Prang Quân khu 5 vêy 942 c’bhuh, 474 cha năc manuyh vêy ta cher đoọng ch’ner Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân, coh đêêc bâc đơn vị, vel đong vêy ta cher đoọng 2 chu, 3 chu, đh’rưah lâng bâc ch’ner chr’năp n’lơơng.

Trung tướng Lê Ngọc Hải, Phó Bí thư Đảng uỷ, Tư Lệnh Quân khu 5 xay moon ghít, 80 c’moo bhrợ pa dưr, chiến đâu lâng pậ banh, Đảng uỷ, Bộ Tư lệnh Quân khu 5 pa têệt truyền thống grơơ k’rơ, bhrợ pa dưr lực lượng vũ trang Quân khu nhâm mâng prang zập n’đăh “ta nih liêm, tr’haanh”:

“Zập cán bộ, chiến sĩ âng lực lượng vũ trang Quân khu 5 ta luôn mâng loom, căh k’pân pazêng rau zr’năh k’đhap, ta luôn pa dưr cr’noọ xa nay nhâm mâng zâl cha groong pazêng rau p’rá xa nay lất mốp, arọp abhuy, pa mâng cr’noọ xa nay ooy rau k’đhơợng xay âng Đảng, c’lâng lướt ooy Chủ nghĩa xã hội âng k’tiêc k’ruung. Lực lượng vũ trang Quân khu 5 ta luôn mâng loom, t’bhlâng xay bhrợ liêm xang pazêng xa nay bh’rợ vêy ta pazao đoọng, ting bhrợ pa dưr lâng zư lêy nhâm mâng k’tiêc k’ruung Việt Nam xã hội chủ nghĩa.”

80 c’moo ahay, xa nay gr’hoót “Chêệt bil tu K’tiêc k’ruung” âng đội Du kích Ba Tơ bêl ahay năc dzợ cơnh đh’rôông oih chr’năp, pa đơp đoọng, pa dưr coh loom âng bâc lang cán bộ lâng chiến sĩ; cơnh bhrợ t’vaih c’rơ, năc c’rơ đoọng coh pazêng c’xêê c’moo dưr pậ banh lâng mâng k’rơ âng lực lượng vũ trang Quân khu 5 nâu cơy. Rau chr’năp ga măc ooy truyền thống n’năc năc đhị za nươr nhâm mâng đoọng cán bộ, chiến sĩ lực lượng vũ trang Quân khu 5 nâu cơy t’bhlâng bhrợ pa dưr cớ xa nay bh’rợ ga măc chr’năp coh cr’chăl t’mêê, la lua liêm choom lâng pr’đơc “Bộ đội Quân khu 5 - Bộ đội âng Ava Hồ”./.

80 NĂM LỰC LƯỢNG VŨ TRANG QUÂN KHU 5: TIẾP NỐI HÀO KHÍ BA TƠ

Trong những năm chiến tranh, từ thâm sâu núi rừng Ba Tơ hùng vĩ, đến những vùng biển rực nắng ở miền Trung, những đội du kích đầu tiên ở Nam Trung Bộ đã đứng lên, anh dũng chiến đấu vì độc lập, tự do. Họ là những hạt giống đỏ, âm thầm bén rễ, chuẩn bị cho một hành trình lịch sử đầy gian khổ mà rất đỗi vẻ vang, tự hào

Năm 1941, giữa núi rừng phía Tây tỉnh Quảng Ngãi, thực dân Pháp dựng lên “Căng an trí” Ba Tơ - là nơi giam lỏng những chiến sĩ cách mạng sau khi bị giam cầm tại các nhà đày thực dân. Chính nơi tưởng chừng là ngục tù ấy lại trở thành chiếc nôi ươm mầm cách mạng của quân và dân Khu 5 anh hùng.

Chi bộ “Căng an trí” Ba Tơ ra đời, quy tụ những người cộng sản kiên trung, sẵn sàng đứng dậy vì độc lập dân tộc. Ngày 11/3/1945, khởi nghĩa Ba Tơ thành công, ngày 12/3/1945 khai sinh Đội Du kích Ba Tơ với lời thề sắt son: “Hy sinh vì Tổ quốc”.

Ngọn lửa Ba Tơ đã lan nhanh khắp miền Trung: Đội Du kích Vũ Hùng (ở Quảng Nam cũ); Đội Tự vệ hỏa xa Diêu Trì (ở Bình Định cũ); Đội Tự vệ Tuy Hòa (ở Phú Yên cũ); Đội tự vệ công nhân Hòn Khói (ở Khánh Hòa) và Đội tự vệ chiến đấu của công nhân đồn điền Ca-da ở Đắk Lắk…

Ngày 16/10/1945, Chiến khu 5 được thành lập, bao gồm các tỉnh Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Kon Tum, Gia Lai cũ. Đây là mốc son đánh dấu sự ra đời, mở ra trang sử vàng chói lọi của lực lượng vũ trang Quân khu 5 anh hùng. Từ những đội du kích đầu tiên đến các đại đội, tiểu đoàn Vệ quốc đoàn, lực lượng vũ trang khu 5 đã phát triển trở thành nòng cốt của cuộc kháng chiến toàn dân, toàn diện. Đại tá Võ Văn Minh, nguyên cán bộ Trung đoàn 803 nhớ lại:

“Trong kháng chiến chống Pháp, Liên khu 5 bốn bề bị địch bao vây. Cuộc sống của Bộ đội mình giai đoạn đầu khó vô cùng. Không có vũ khí, không có gạo ăn, nhân dân phải nhịn ăn từng bữa, giúp Bộ đội có cơm ăn để đánh giặc. Đánh nhau, lấy vũ khí của địch mà đánh địch".

Sau Hiệp định Giơ-ne-vơ, phong trào cách mạng Liên khu 5 bước vào giai đoạn đầy khó khăn, thử thách trước sự đánh phá ác liệt của địch. Liên Khu ủy 5 từ phía tây Thừa Thiên - Huế di chuyển vào Trung Man, Hiên, Giằng, sau đó là Trà My của tỉnh Quảng Nam cũ để lập căn cứ địa cách mạng, xây dựng lực lượng, kết hợp đấu tranh chính trị với đấu tranh vũ trang.

Khu 5 một lần nữa trở thành địa bàn đầu tiên đối mặt trực tiếp với kẻ thù xâm lược. Từ đây, mảnh đất Khu 5 trở thành biểu tượng “Trung dũng, kiên cường, đi đầu diệt Mỹ”. “Vành đai diệt Mỹ” là hiện tượng lịch sử độc đáo, một hình thức đánh giặc sáng tạo phù hợp với nghệ thuật của chiến tranh nhân dân phát triển cao trên chiến trường Khu 5, góp phần cùng quân và dân cả nước làm nên Đại thắng mùa Xuân 1975, giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước. Anh hùng Lực lượng Vũ trang Nhân dân, Trung tướng Nguyễn Trung Thu, nguyên Phó Tham mưu Trưởng Quân đội nhân dân Việt Nam, nguyên Tư lệnh Quân khu 5 cho rằng, chủ trương tổ chức vành đai diệt Mỹ là rất sáng tạo, rất phù hợp với tình hình lúc bấy giờ:

“Khu ủy Khu 5 và Bộ Tư lệnh Quân khu 5 chủ trương tổ chức "vành đai diệt Mỹ".  Chúng ta tổ chức lực lượng tổng hợp để bao vây, đánh thẳng vào căn cứ địch như biệt động, đặc công, tập kích bằng hỏa lực. Vành đai diệt Mỹ có ý nghĩa to lớn hơn nữa, đó là từ chiến trường Khu 5 lan rộng ra các chiến trường khác".

Sau ngày thống nhất đất nước, lực lượng vũ trang Quân khu 5 tập trung khắc phục hậu quả chiến tranh, xây dựng kinh tế, giải quyết vấn đề FULRO, bảo vệ biên giới Tây Nam và làm nghĩa vụ quốc tế. Lực lượng vũ trang Quân khu 5 đã hoàn thành xuất sắc nghĩa vụ cao cả, xứng đáng được tôn vinh là “Đội quân nhà Phật”, “Bộ đội Cụ Hồ” trong lòng nhân dân hai nước.

Hình ảnh “Người chiến sĩ Khu 5” dấn thân nơi hiểm nguy, tìm kiếm, cứu nạn đồng bào trong các đợt mưa bão, sạt lở đất, ngập lụt như ở Trà Leng, Phước Lộc (2020); giúp dân trong trận lũ lịch sử ở Đà Nẵng (2022); căng mình nơi tuyến đầu chống dịch Covid-19… đã in đậm tình cảm đẹp trong lòng nhân dân, góp phần củng cố cơ sở chính trị, bồi đắp “thế trận lòng dân” vững chắc.

Nhớ lại trận mưa đặc biệt lớn ập xuống thành phố Đà Nẵng vào chiều tối 14/10/2022, Nghĩa trang Hòa Sơn lớn nhất thành phố Đà Nẵng bị dòng lũ phá tan hoang. Các khu mộ bị nước cuốn trôi, san phẳng, không ai còn nhận ra đâu là mộ người thân. Bộ Tư lệnh Quân khu 5 huy động cán bộ, chiến sĩ tập trung khắc phục. Hàng trăm ngôi mộ đã bị vùi lấp sâu trong đất đá, trải dài trên diện rộng, Bộ đội phải dùng phương pháp thủ công vận chuyển từng viên đá, dọn từng cây ngã đổ, sắp xếp lại khu mộ, trả lại nguyên trạng. Hình ảnh đó để lại tình cảm đặc biệt đối với các gia đình có mộ người thân tại nghĩa trang này. Ông Lê Bá Linh, ở phường Hải Vân, thành phố Đà Nẵng nhớ mãi và biết ơn tình cảm của Bộ đội:

"Nhờ anh em bộ đội tới giúp đỡ. Thấy bộ đội mừng quá, không biết làm sao nói không biết làm sao nói cho hết, chỉ biết tạ ơn mấy anh bộ đội”.

Biết bao người con ưu tú của lực lượng vũ trang Quân khu 5 đã anh dũng hy sinh hoặc để lại một phần xương máu của mình trên khắp các chiến trường. 204.567 liệt sĩ, 100.815 thương binh đã ngã xuống và để lại máu xương mình trên từng tấc đất quê hương. Nhiều cán bộ, chiến sĩ Quân khu 5 đã trở thành các tướng lĩnh, lãnh đạo cấp cao, đảm nhiệm nhiều cương vị quan trọng của Đảng, Nhà nước, Quân đội và các bộ ngành, địa phương.

Với những đóng góp to lớn đó, Lực lượng vũ trang Quân khu 5 vinh dự được Đảng, Nhà nước tặng thưởng Huân chương Hồ Chí Minh, Huân chương Quân công hạng Nhất, Huân chương Bảo vệ Tổ quốc hạng Nhất và đặc biệt hai lần được tặng thưởng Huân chương Sao Vàng. Toàn Quân khu 5 có 942 tập thể, 474 cá nhân được tuyên dương danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân, trong đó nhiều đơn vị, địa phương được phong tặng lần 2, lần 3, cùng nhiều phần thưởng cao quý khác.

Trung tướng Lê Ngọc Hải, Phó Bí thư Đảng ủy, Tư Lệnh Quân khu 5 khẳng định, 80 năm xây dựng, chiến đấu và trưởng thành, Đảng ủy, Bộ Tư lệnh Quân khu 5 tiếp nối truyền thống hào hùng, xây dựng lực lượng vũ trang Quân khu vững mạnh toàn diện “mẫu mực, tiêu biểu”:

“Mỗi cán bộ, chiến sĩ của lực lượng vũ trang Quân khu 5 luôn vững vàng về tư tưởng, không dao động trước mọi khó khăn thử thách, không bị chi phối bởi diễn biến phức tạp của tình hình, thường xuyên nâng cao khả năng tự đề kháng trước các luận điệu sai trái, thù địch, củng cố niềm tin vững chắc vào sự lãnh đạo của Đảng, con đường đi lên Chủ nghĩa xã hội của đất nước. Lực lượng vũ trang Quân khu 5 luôn vững niềm tin, chắc tay súng, quyết tâm hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ được giao, góp phần xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa."

 80 năm qua, lời thề “Hy sinh vì Tổ quốc” của đội Du Kích Ba Tơ ngày ấy vẫn như ngọn lửa thiêng rực sáng, truyền trao, cháy mãi trong tim bao thế hệ cán bộ và chiến sĩ; như mạch nguồn sức mạnh ý chí, tinh thần, là động lực trên mỗi chặng đường trưởng thành và lớn mạnh của lực lượng vũ trang Quân khu 5 hôm nay. Bề dày truyền thống vẻ vang ấy là điểm tựa hành trang vững chắc để cán bộ, chiến sĩ lực lượng vũ trang Quân khu 5 hôm nay viết tiếp những trang sử vàng trong thời kỳ mới, xứng danh “Bộ đội Quân khu 5 - Bộ đội Cụ Hồ”./.