Pu Péo miền “ pun vuôm”, “pun tẩu”

          Pu Péo miền bez  tzèng thàm tỏi ziêm paz pung bua nhây kuaz. Miền khzú pongz 600 làn miền, múa tỏi dênhz tzấu đẩy,tzuống lình tạp thây. Múa tỏi dênhz bez tziểu pịa cành tzuống, Pu Péo miền xiến mày thàm nhủng miênz. Kếu nìn bua,  cành tzuống lống , khzuz puôngz lảm bez tzụ tuz coz tào miênz, ồng thái puz hẩu. Vuổi hnăg nải hít thuất  tzấu lình bez múa tỏi tzấu lống. TS Nguyễn Duy Thiệu, Phó giám đốc Bảo tàng dân tộc học VN pun hiuz:

          “ Tồng bez miền màn chàn Thái-Ka-đai, nìn bua tồng tzấu lình. Lái nải lẩy zỉa lình laz xì khziếm hangz khoi con pun ziệt thóng tzấu nhản sieng. Đảng hít tzấu lình tạp thây nìn bua tồng sipz coz tàog miênz ziêm cờ ngải lùng, zùn phiu miênz , sờ câuz miênz , kếu nìn bua tồng mài ồng thái. Nìn bua nhây lẩy coz tào miênz, síp tồng laz xì khziếm  hả ziệt nhnáng puz hẩu pun nìn bua bluỷnh hò giéo phái, cành tzuống pun xiêu kếu  puz hẩu pun coz làn tòn chuôiz lống hênz”.

          Lẩy zỉa lình bez tzièng láng chuổng tzấu. Nìn bua tzấu pịa tẩu nhây hoi ziêm tzì há. Mài 5 hnoi tẩu đót pịa hnoi sành 5,7 bua miền nhây hoi; mài lềm hnoi sành 8, 10,12. Ông Tráng Mìn Hồ, phính Pu Péo miền ziêm Chúng Chải láng, Phố Là xía, Đồng Văn guyển, Hà Giang sanhz congz, tzụ kênz tuz tẩu hoi khzính tuz tzấu lẩy.

          “Kênz hnoi tẩu khzính pun vuôm, pun tẩu  liều zỉa lình. Pun vuôm, pun tâuz pả bez khzính tuz mình lài pà, khzính tuz mình puaz đẩy, puaz tẩy ziêm cờ nhỉa lình”

          Liều tzấu lẩy zỉa lình, Pu Péo miền nhây láng sẽ kênz ziệt quàn miền phụ sú. Hnoi xíp miênz, nìn bua tháo tzunz ziêm láng tziêuz nhây plieoz. Nom lẩy nayz sẽ tuz tzấu ziêm láng tziêuz nhây plieoz.

          “ Lẩy zỉa lình bez tào bỉa tziaz 3 nom pươn lổng haoz tzấu tài. Tziaz hnăng tzung tìa. Tzó 9 tìu haoz tziaz pến 3 nom. Tzó 1 tói che, ziệt nom chè cóng,zịêt nom chè cán. Ziêm plieoz pluất ziêm cờ nhủa plieoz khzuất. Thôz ồng tháo pluất coz tào hìa miênz khzuất cờ nhỉa”

          Tzấu pả lẩy,  làn láng tziêuz búa, nìn bua tò kuaz mình cờ hên láng, tháo từng chà tình tzấu lẩy síp.

          “ tzèng láng tzụ mài cáo miền. Ziệt làn miền đam vuôm, ziệt làn nhía chui liều nhía hnáng, ziệt làn miền tò khzeng lỉu bez tò tiuz, tò cờ nayz khzuất lình tzâuz lai hnáng. Tzụ mài cáo miền, 5 tháo 7 làn miền khzính mình cáo. Mình bez tzụ tháo từng plieoz. Síp kếu hểu từng làn miền ziêm nải chà tình. Mình cờ hên láng, tháo từng chà tình liều síp, thôz ồng thái tzủn hìa miênz. 1 tói che. Cunz tháo hayz chà tình bez lổng khoz đam vuôm. Ziệt nom khọ gai, 1 chà tình 3 khoz vuôm liều hểu tzấu pun vuôm, pun tẩu. Tháo từng chà tình lỉu bez khzuất lình. Mình tháo  cờ nhỉa lình, bez anhz síp. Mâu hnăng Pu péo bez tzính zia tzấu. tzèng quàn tzụ mình tzấu. tzấu nom lẩy zỉa luìng pả bez  mình tzấu công ngay, mayz chể hayz nhủng”.

          Phính Pu péo miền nhây lẩy zỉa lình bez nhủng lẩy khzíêm. Kếu nìn bua, hnăng conzg  mayz kènh pun vuôm, pun tẩu bez mayz khoi con con ziệt canh tzấu nhản sieng. Láy nải, phính Pu Péo miền nhây lẩy zỉa lình vuổn tuz tzấu./.