Jŭm alŭ mrô 8, să Ea Huar, kdriêk Buôn Đon mâo 3 bĭt anôk rông ŭn hŏng ênoh lu, mơ̆ng dŭm êbâo truh êbeh pluh êbâo drei. Phạm Hồng Nguyên, sang ti kang êlan ktlah mtlâo knơ̆ng êa mlai alŭ mrô 8, să Ea Huar lač, mnâo bâo brŭ mơ̆ng anôk rông ŭn đung kbưi truh kbưi lu km, boh nik êjai mlam lehanăn aguah ưm. Boh nik ti dŭm anôk rông mkăn bi tuh êa djah hlăm wăl hdĭp mda.

“hlăm mlan 6 – 7 yan hjan, sui sui sa blư̆ kâo nao wah ƀuh arăng pŏk êa djah mơ̆ng lam war êning. Kâo nao lač kơ diñu đăm mđuĕ êa djah čhŏ msĕ snăn ôh hlăm wăl hdĭp mda, tơdah lŏ ngă mơh srăng kčŭt, leh mơ̆ng anăn mnâo ƀâo brŭ mdul ƀiă leh mơ̆ng 70 - 80%. Mrâo anei diñu lŏ dơ̆ng pŏk, dua hrue hŏng anei lŏ lu hĭn, mnâo bâo amâo dưi lŏ tŭ ôh. Bâo brŭ snăk tơl kđăl ƀăng bhă, guôm ƀăng adŭng ƀăng êgei. Mô̆ anak mâi klei ruă mrôk adŭng, lŏ ƀâo mnâo anei snăn klei ruă kjham hĭn”.

Nguyễn Thị Lơ, khua alŭ mrô 8, să Ea Huar hưn, wưng leh êgao, mnuih ƀuôn sang ƀuah ăl leh lu kơ klei tuh êa djah mơ̆ng dŭm anôk rông ŭn prŏng mđoh hlăm êa hnoh. Anôk bruă djŏ tuôm mâo mă leh mơh klei diñu tuh êa djah hlăm wăl hdĭp mda, lehanăn mâo klei đŭ bi kmhal. Siămdah, leh sa wưng mdei hĕ bhiâo, klei anăn ară anei lŏ dơ̆ng ƀuh:

“Mâo klei mnuih ƀuôn sang hưn, êpul kahan ksiêm, knuă druh să ksiêm lehanăn mâo mă leh dŭm blư̆, ngă klei đŭ bi kmhal leh. Ƀiădah klei anăn ăt lŏ mâo, dŭm gŏ sang riêng gah mâo leh dŭm klei akâo kơ dŭm gưl mghaih msir bi ktang klei anôk rông mnơ̆ng tuh êa djah čhŏ êdi kơ wăl hdĭp mda ngă hmăi amâo mâo jăk hŏng klei suaih pral mnuih ƀuôn sang”.

 Nguyễn Hữu Hải, khua anôk rông ŭn ti să Êa Huar, hŏng klei mâo lu anôk rông ŭn prŏng mă bruă ba klei čhŏ djhan wăl hdĭp mda, boh nik kơ êa jua, lehanăn hlăm êwa lŏ đĭ lu hĭn êjai. Klei duh bi liê kơ bruă mghaih msir êa djah jing bruă năng ngă hŏng jih jang dŭm anôk rông mnơ̆ng prŏng:   

“Kâo mă leh klei hriăm, lehanăn mâo leh mơh hdră êlan mă bruă, lŏ dơ̆ng mkra dŭm anôk, lehanăn mkra kdrăp dhiăr pưh mnâo ƀâo brŭ đuĕ, lehanăn mkŏ bek pruih dhul bi êăt yua hŏng mta Shock S, kñăm mkhư̆ mnâo bâo brŭ, mkhư̆ klei ling lang đuĕ kơ êngao. Boh nik bruă rông mnơ̆ng hŏng hnơ̆ng prŏng kreh mâo mnâo ƀâo brŭ snăk, snăn pô ăt duah mơh êlan mkhư̆ mnâo bâo brŭ anăn”.

Ăt ti kdriêk Buôn Đon, să Ea Wer ară anei mâo 3 anôk rông ŭn prŏng hŏng ênoh êbeh 10.000 drei/anôk rông. Trần Minh Trình – Khua knơ̆ng bruă sang čư̆ êa să brei thâo, jih mnuih ƀuôn sang, lehanăn dŭm anôk bru djŏ tuôm ti să mđĭ hĭn leh klei ksiêm, čiăng gang mkhư̆ klei čhŏ djhan kơ wăl hdip mda:

“Hmei mtă leh kơ mnuih ƀuôn sang hlăm să tơdah ƀuh klei pŏk tuh mđuĕ êa djah hlăm wăl êngao ba truh klei čhŏ djhan snăn mdar rup, mă rup mjing klei bi klă pioh mghaih msir klei ngă soh. Mbĭt hŏng anăn akâo kơ knơ̆ng bruă sang čư̆ êa kdriêk, čar mkŏ mjing êpul nao ksiêm jêñ jêñ thâodah 6 mlan/blư̆, čiăng mghaih msir hĕ bi jih klei čhŏ djhan kơ wăl hdĭp mda anăn, mbĭt hŏng anăn mkŏ kdrăp kăp mkă hnơ̆ng doh, mkŏ camera ti dŭm alŭ wăl rông mnơ̆ng, kñăm mâo dŏ bi knăl mghaih msir ya mta klei amâo mâo djŏ”.

Ti anăp klei rông ŭn ngă čhŏ djhan wăl hdĭp mda, anôk bruă djŏ tuôm ti čar Dak Lak mâo leh dŭm hdră êlan mghaih msir. Aduôn Lê Thị Thu Hiền – khua adŭ bruă kriê dlăng wăl hdĭp mda, hlăm knơ̆ng bruă ngăn dŏ leh anăn wăl hdĭp mda čar Dak Lak srăng hưn kơ dŭm klei čuăn mgaih msir djah djâo hlăm klei rông ŭn.

-  Hlue si dŭm klei kčah mtrŭn leh anăn hnơ̆ng čuăn ară anei, si srăng ngă 

bruă msir mgaih djah djâo hlăm bruă rông ŭn?

Lê Thị Thu Hiền: “Hlăm djah djâo rông ŭn mâo 3 mta phŭn: Sa jing êa djah rông ŭn, dua jing djah djâo khăng rông mnơ̆ng leh anăn tal 3 jing êwa djah mơ̆ng bruă rông mnơ̆ng. Hŏng bruă msir mgaih êa djah mnơ̆ng rông dưi bi mklă hlăm wưng ară anei snăn dưi msir mgaih hlue si dua mta snei. Tơdah êa djah mđoh hlăm êa krông, êa hnoh leh anăn amâo dưi lŏ ba yua tinăn mtam snăn ngă dŭm bruă ti tluôn anei. Hŏng boh klei anei snăn hdră srăng ngă jing: Êa djah leh dưi mă jih eh srăng mđoh hlăm anôk mgơ̆ng.  Anôk mgơ̆ng anei srăng pioh êa djah leh anăn hơĭt hnơ̆ng PH. Leh anăn, êa djah srăng mđoh hlăm ƀăng Bioga, tinei êa djah srăng dưi msir mgaih mjing êwa, jing yua dŭm mta mnơ̆ng msir mgaih êa djah rông mnơ̆ng hlăm ƀăng Bioga. Leh êa djah đoh hlăm băng Bioga snăn srăng đoh hlăm êlan bi kna hnơ̆ng PH.  Leh anăn, êa djah snăn lŏ dơ̆ng đoh anôk mgơ̆ng êwa Anoxic. Leh anăn êa djah lŏ dơ̆ng găn anôk mđung êwa, srăng kar mta djah leh anăn đoh hlăm ênao mgơ̆ng sinh học. Êa djah truh ti anôk mgơ̆ng snăn brei rơ̆ng hnơ̆ng čuăn êa djah rông mnơ̆ng hlue si hnơ̆ng čuăn êa djah rông mnơ̆ng Hdră mtrŭn 62/2016 mơ̆ng Phŭn bruă ngăn dŏ leh anăn wăl hdĭp mda mtrŭn. Dŭm mta êa anei brei rơ̆ng hnơ̆ng A, hnơ̆ng B leh anăn mrô KQ, KF hlue si hnơ̆ng čuăn mrâo mđoh hlăm wăl hdĭp mda.

-  Ih mrâo lač jing bruă mđoh êa djah hlăm wăl hdĭp mda leh msir mgaih, bi phung yua êa djah tinăn mtam snăn si klei kčah?

 Lê Thị Thu Hiền:  Lŏ ba yua krih kơ ana pla mjing snăn hdră mkra mjing bi mlih brei mđing kơ ya mta ti tluôn anei. Hŏng êa djah leh kar jih eh snăn ăt mđoh hlăm knơ̆ng mgơ̆ng, leh anăn truh kơ ƀăng Bioga, leh anăn lŏ dơ̆ng mđoh hlăm knơ̆ng bi kna leh anăn anôk mgơ̆ng êwa Anoxic leh anăn Aenotank. Klei anei snăn brei mâo thiăm sa hdră dơ̆ng, anăn jing Aenotank gưl 1, Anoxic gưl 1, leh anăn kơh truh kơ Aenotank gưl 2 leh anăn Anoxic gưl 2, leh kơ anăn kơh kar sing học, anôk mdjiê kman leh anăn mđoh hlăm dŭm ênao mgơ̆ng êa djah. Tinei, êa dưi pioh kơ dŭm ênao mgơ̆ng amâo mđoh ôh hlăm wăl hdĭp mda (brei hdơr knŏng krih kơ ana pla mjing hlăm krĭng dưi brei, amâo krih ôh anôk mkăn). Bruă krih kơ ana pla mjing snăn brei hlue ngă hlue si hdră kčah mơ̆ng Phŭn bruă ngăn sŏ leh anăn wăl hdĭp mda.

-           Bruă čhŏ djhan êwa hrip, ngă mâo mnâo brŭ snăn si srăng msir mgaih?

 Lê Thị Thu Hiền:  Bruă msir mgaih djah snăn pô anôk pla mjing brei msir mgaih mơ̆ng êlâo, jing yua kdrăp krih êa mâo êa drao hlăm ênhă prŏng. Si tô mô dŭm sang mkra mjing, snăn bruă msir mgaih ti dŭm krĭng mâo đĭng mđoh êwa djah, ƀiădah hŏng anôk pla mjing snăn brei msir mgaih ti anôk mâo mnâo brŭ. Klă klơ̆ng, brei yua hdră krih, yua kdô kă tinăn mtam čiăng mâo đung ôh êwa jhat ti êngao; êngao anăn lŏ yua kdrăp masin hrip êwa leh anăn yua kdrăp krih ti anôk mŭt čiăng mkhư̆ êwa ƀâo brŭ.  Lŏ mâo sa hdră msir dơ̆ng, jing bruă pla ana kyâo mta riêng gah anôk pla mjing hlue si hnơ̆ng čuăn čiăng kar êwa hrip êlâo kơ mđoh hlăm wăl hdĭp mda.

-  Bi bruă hrui mƀĭn djah djâo khăng dưi hlue ngă sĭ ngă, čiăng rơ̆ng răng mgang wăl hdĭp mda êjai leh anăn ba yua hbâo pruê bi mbrŭ êjai?

 Lê Thị Thu Hiền:  Djah djâo khăng jing eh ŭn, snăn êlâo dih khăng yua dŭm hdră msir ƀhu amâodah bi mbrŭ eh ênưih ba mnâo ƀâo brŭ kơ wăl hdĭp mda, ƀiădah hrô kơ anăn jing dŭm anôk pla mjing khăng yua kdrăp mrâo yua masin ƀhu eh krô. Êa ngă hbâo krô snăn srăng đoh hlăm anôk mgơ̆ng êa djah. Leh anăn amâo srăng lŏ mâo mnâo brŭ ôh, đưi dưm hlăm anôk dưm eh mnơ̆ng rông hlue si hnơ̆ng čuăn ksiêm dlăng klei hmăi kơ wăl hdĭp mda mơ̆ng Knơ̆ng bruă ngăn dŏ amâodah jih Phŭn bruă ngăn dŏ wăl hdĭp mda hlue si hnơ̆ng wăl hdĭp mda kñăm rơ̆ng amâo ba mnâo brŭ kơ wăl hdĭp mda.

 - Mni lač jăk kơ ih lu!